Antilliaanse Cahiers. Jaargang 1-2

[p. 2]

Literatuur in de Nederlandse Antillen

De moeilijkheden, die bij de samenstelling van een overzicht van de letterkunde in de Nederlandse Antillen rijzen, zijn van tweeërlei aard. De eerste betreft het materiaal als zodanig en is het gevolg van de gebrekkige inventarisatie van onze literatuur; onze literaire catalogi, het zij volmondig erkend, munten in de eerste plaats uit in onvolledigheid. Dit verzuim kan op vele en velerlei oorzaken worden teruggevoerd, de een nog pittoresker en karakteristieker dan de ander.

Het spreekt wel vanzelf, dat allereerst hiervoor aansprakelijk moet worden gesteld het peil van onze beschaving, waardoor het belang hiervan in brede kringen nog niet erkend wordt en derhalve moeite en tijd, aan pogingen van deze aard besteed, omgekeerd evenredig aan het nut worden geacht. Deze arbeid wordt des te meer bemoeilijkt, doordat het juiste begrip van het auteursrecht nog niet volledig tot onze landen is doorgedrongen Het misverstand in dezen neemt bij tijden bepaald vermakelijke vormen aan, maar het blijft een feit, dat het soms toch zeer lastig kan zijn. Een gewoon verschijnsel is, dat bepaalde vertaalde werken als origineel worden aangeboden, in de veronderstelling dus, dat men in een tijdperk van emancipatie een voorkeur aan de dag zal leggen voor de eigen culturele werkzaamheid, maar het omgekeerde komt evenzeer voor, dus dat men een origineel werk als vertaald aan de man brengt in de veronderstelling ditmaal, dat een profeet in zijn eigen land niet wordt geëerd. Ik weet, dat dit laatste een enkele keer ook in Nederland is gebeurd. Zo heeft Maurits Dekker zijn boek ‘Waarom ik niet krankzinnig ben’ uitgegeven als uit het Pools vertaald. Maar wat in Nederland zelden geschiedt, is bij

[p. 3]

ons geen regel weliswaar, maar evenmin hoge uitzondering. Ik denk hier bijvoorbeeld aan het recente geval van Charles Corsen met zijn ‘Carmina de Aurora y sus 15 lágrimas’ (De liederen van Aurora en haar vijftiental tranen) toegeschreven aan een zekere Miguel H. Romano, die, voor zover mij bekend, nimmer het genoegen heeft gesmaakt het levenslicht te aanschouwen. Dan kennen wij de categorie der mystificators, die de verleiding van het commercialisme niet konden weerstaan, oorzaak van veel vreugde en leed op onze eilanden, alwaar het in ieder geval niet als hoofdzonde wordt aangerekend. Van een van onze meest getalenteerde auteurs, wiens naam hier uiteraard onvermeld dient te blijven, loopt het gerucht, dat hij novellen schrijft, die hij verkoopt met inbegrip van de auteursnaam. Hij verkoopt dus niet alleen het recht van publicatie, maar hij geeft de koper ook het recht een andere persoon als auteur te vermelden. Zo'n persoon ontleent daaraan het genoegen bij feestelijke gelegenheden een hoge borst te kunnen opzetten, zonder zich de hoofdpijn van het schrijverschap op de hals te halen. Dan hebben wij de mystificators, die het nodig oordelen zich te verbergen. De vele schrijversnamen, die ons bekend zijn, herbergen personages of groepen van personages, die zich daarmede een kunstnevel verschaffen om tegen anderen of zichzelf te heulen. Hieronder vallen uiteraard in de eerste plaats de scheppers van hekelproza en -poëzie, een genre, dat bij tijd en wijle de afmetingen van een plaag kan aannemen.

De moeilijkheden komen in hoofdzaak hierop neer, dat wij niet of althans onvoldoende over de vereiste bibliotheken beschikken en gedwongen worden zelf een verzameling aan te leggen. Dat is, gelijk men zich wel zal kunnen indenken, geen kleinigheid! De vraag laat zich stellen of bij volledige inventa-

[p. 4]

risering het oordeel over onze literatuur anders zou uitvallen dan bij de huidige stand van zaken. Dit is onwaarschijnlijk, omdat zij niet op zichzelf staat, maar deel uitmaakt van de algemene Antilliaanse literatuur, die ons ook thans reeds met de bestaande gegevens in staat stelt ons een vrij aardige voorstelling van onze literatuur te vormen.

De volgende stap, die moet worden gedaan, voert tot de tweede groep zwarigheden, in de eerste zin van dit opstel aangestipt. Het gaat er n.l. om vast te stellen welke maatstaven van systematiek dienen te worden aangelegd. Het is duidelijk, dat in de periode van emancipatie, die wij thans beleven, de neiging zich opdringt om de materie te verdelen volgens een criterium, dat veel stof kan doen opwaaien, naar de taal of naar het ras, beide onderscheidingen die, gelijk bekend, genoeg explosiestof bevatten; men heeft kortom ook in literaricis een zwak voor maatstaven met atomaire eigenschappen.

Wij zijn, wat de taal betreft, al een zeer gelukkig of een zeer ongelukkig volk, al naar gelang van de gezichtshoek, waaruit wij deze zaak bekijken. Hoe dan ook, men hoeft niet bepaald zielsziek te zijn, om even te duizelen van de talloze moeilijkheden en verwikkelingen van deze materie. Wij zijn om te beginnen drietalig, als wij tenminste spreken vanuit de Benedenwindse eilanden. De Bovenwindse verschillen in zover van de Benedenwindse, dat hun de meertaligheid vreemd is gebleven; zij bedienen zich uitsluitend van het Engels. Het Nederlands wordt er op de scholen als vreemde taal onderwezen en doet er niet, gelijk op de Benedenwindse eilanden, de dienst van voertaal. Wanneer wij dus over drie-taligheid spreken, dan hebben wij speciaal de Benedenwindse eilanden op het oog. De literatuur van deze eilanden is in drie talen geschreven en wel, behalve in de landstaal (het papiament), ook nog in het Neder-

[p. 5]

lands en Spaans. Men kan hier gemakkelijk controversen in het leven roepen. Het gaat hier tussen de landstaal enerzijds en de wee oude cultuurtalen anderzijds, maar tevens tussen de twee oude cultuurtalen onderling, en ten slotte om de invloed, die de cultuurtalen op de jonge landstaal pogen uit te oefenen. Wie er plezier in heeft, moet maar zijn gang gaan en de lont in het kruit werpen.

Het papiament, de landstaal, is een taal met een latijns rhythme, en een vocabulaire, waartoe vele Europese talen hebben bijgedragen, waaronder Spaans, Portugees en Nederlands een bijzondere plaats innemen; men pleegt het Nederlands een bijdrage van ruim 10% toe te kennen. Daarbij heeft het Afrikaanse element zowel op vocabulair als rhythme belangrijke invloed uitgeoefend. Deze enkele opmerkingen zijn reeds voldoende om de bezwaren tegen de taal als maatstaf begrijpelijk te maken. Wij komen namelijk onwillekeurig terecht in het gebied van een enorm vraagteken, dat bepaald electrisch geladen is en waar het toch hier niet in de eerste plaats om gaat. Wie dit opstel ter hand neemt, doet het immers om iets te vernemen over de Antilliaanse literatuur en niet om onverhoeds verwikkeld te raken in de taalpolitiek, laat staan de taalstrijd. Er is bovendien tegen de opvatting, dat de taal hierbij als maatstaf moet worden aangewend, een groot bezwaar van systematiek. Het is wel waar, dat de verschillende perioden van onze literatuur mede gekenmerkt worden door een voorkeur voor een der drie talen, maar de talen komen ook in een en dezelfde periode naast elkaar voor en het is in het geheel geen zeldzaamheid, dat een bepaald auteur zich in meerdere talen heeft uitgedrukt. Dit is o.a. het geval met een van onze beste dichters uit het eind der vorige eeuw, J.S. Corsen, die zich voornamelijk van het Spaans heeft bediend, maar wiens on-

[p. 6]

sterfelijk gedicht ‘Atardi’, dat iedere Antilliaan kent, in het papiament werd geschreven. Een onderverdeling naar de taal, althans als hoofdmaatstaf, zou m.i. niet alleen de aandacht afleiden, maar ook welhaast met opzet een overbodige onoverzichtelijkheid teweeg brengen. De raciale onderscheiding bezit uiteraard nog meer explosiestof. Er bestaat een groep Antillianen, vooral onder de Fransen, die haar met voorkeur hanteren. Ik persoonlijk meen, dat zij tot tal van misverstanden aanleiding kan geven als men haar de ereplaats der hoofdonderscheiding zou willen geven. De Antillianen zijn in de eerste plaats een mengvolk; in medische termen gesproken: een nog niet uitgemendeld mengvolk. De rassen-discriminatie is derhalve een thema, maar niet het enige thema; zij is er een naast vele andere. Zij wordt bv. gehanteerd door Luis Palés Matos, uit Puerto Rico, die men eerder een blanke dan een Afrikaan zou kunnen noemen. Het overgrote deel der schrijvers, die hebben meegewerkt aan de bekende ‘Antología de Poesía Negra hispano-americana’ van Ballagas zijn van het blanke ras. Wij moeten in de rassendiscriminatie een belangrijk thema zien, een van de belangrijkste thema's zo men wil, maar zij leent zich niet om de ontwikkeling van onze literatuur in haar verschillende fasen te volgen.

Het wil mij voorkomen, dat de conventionele onderscheiding tussen volksliteratuur en kunstliteratuur in ons geval het meest doeltreffend zal blijken te zijn; wij zullen hiermee niet alleen een overzicht, maar ook een inzicht in deze materie kunnen verkrijgen.