Het Antwerps liedboek. Deel 2. Commentaar

115 Met luste willen wi singhen

Historielied. Als de hertogin van Bretagne, Anne, op reis is naar de Rooms-Koning Maximiliaan van Oostenrijk (met wie zij bij volmacht getrouwd was), wordt zij tegengehouden door de koning van Frankrijk die, tot haar grote verdriet, eveneens met haar wil trouwen.

[p. 277]

1,1	Met luste: Met genoegen
1,2	dat Roomsche rijck: het Duitse keizerrijk
1,3	coninck Maximiliaen: (aartshertog Maximiliaan van Oostenrijk was vanaf 1486 Rooms-Koning)
1,5	den edelen staet: het edele geslacht
1,6	zijnder vrouwen: zijn echtgenote
1,7	Britanien: Bretagne
	beschreven hae: door middel van een brief heeft laten komen
2,1	Ze heeft de brief gelezen
2,2	saert: lieflijke
2,3-7	(Anne van Bretagne spreekt tot haar gevolg)
2,4	Die moet zich voor de reis klaar maken
2,5	na: naar
3,1	sadt op met eeren: steeg waardig te paard
3,3	(Nl. van angst omdat ze door het vijandige Frankrijk reist (zie 3,5-6))
3,4	jammer: rampspoed
3,7	De deugdzame jonkvrouw
4,2	coninc: (t.w. koning Charles viii van Frankrijk)
	quam haer teghen ghegaen: kwam haar tegemoet gereden
4,4	Zij schrok vreselijk
4,5	groete u: zegene u
4,6	behouden: in bezit nemen
4,7	Tot verdriet van de Rooms-Koning
5,1	Daten wil God nemmermeer: Dat zal God nooit toestaan
5,2	ander wijf: andere vrouw (nl. Margareta, de dochter van Maximiliaan)
5,3	tot een heere: als echtgenoot
5,5	ende daertoe fijn: en bovendien voortreffelijk van karakter
5,7	Een gouden kroon
6-7,4	(Charles viii is aan het woord)
6,2	Zij is slechts negen jaar oud (in werkelijkheid was Margareta ten tijde van deze gebeurtenis elf)
6,3	(Charles viii was zelf pas twaalf toen Margareta als bruid aan hem werd gegeven)
6,5	joncfrou: maagd
6,6	toegheschreven: bij contract toegewezen
7,1	paeus: paus (Paus Innocentius viii had tegen betaling het contract tussen Charles viii en Margareta ontbonden)
7,3	Hij heeft de scheiding van ons twee uitgesproken
7,5	(Anne van Bretagne is aan het woord; zij voorspelt dat Maximiliaan zich bloedig zal wreken als Charles viii haar gevangen houdt)

[p. 278]

7,7	Luttel: Weinig
	daervan: daaraan
8,4	Zij slaakte hoe langer hoe meer diepe zuchten
8,7	ter eer: tot eer van
9,1	eerstwerf sanck: voor de eerste keer zong
9,2	ruyters: huursoldaten
9,3	lichte: opgewekt
9,4	Cuelen: Keulen
9,6	Ze trokken uit om buit te maken
9,7	pant: goed

Bij het politieke conflict dat de achtergrond van dit lied vormt, speelt de onafhankelijkheid van Bretagne een belangrijke rol. De Franse koningen wilden het gebied graag inlijven, maar tegelijkertijd zocht de Rooms-Koning, Maximiliaan (die later, in 1508, de keizerstitel zou ontvangen), in Bretagne een bondgenoot voor zijn strijd tegen Frankrijk. In 1488 was de hertog van Bretagne onverwacht overleden. Zijn enige kind, Anne, continueerde het onafhankelijkheidsstreven van haar vader. In 1490 trouwden Anne en Maximiliaan bij volmacht: voor beiden een politiek aantrekkelijk verbond. In de loop van 1491 trok de Franse koning met succes tegen Bretagne op. Maximiliaan kon op dat moment niet veel uitrichten, omdat hij in een oorlog met Hongarije verwikkeld was. Aanvankelijk garandeerde Charles viii Anne een vrijgeleide om naar Maximiliaan te gaan, maar al spoedig bleek dat hijzelf met Anne wilde trouwen. Dat was ook voor Anne een interessante optie, omdat daardoor de vrede met Frankrijk gegarandeerd zou zijn. En zo geschiedde: op 6 december 1491 werd het huwelijk tussen Charles viii en Anne van Bretagne gesloten. De hele affaire betekende voor Maximiliaan een dubbele vernedering: niet alleen werd zijn echtgenote hem ontnomen, maar bovendien was Charles verloofd geweest met Margareta, de dochter van Maximiliaan. Om met Anne te kunnen trouwen had de koning echter de verloving door de paus laten ontbinden en het elfjarige meisje naar haar vader teruggestuurd. De hele gang van zaken heeft indertijd veel opschudding veroorzaakt en er zijn tal van pamfletten over de zogenaamde Bretonse bruidsroof verschenen.

De titel van het historielied in het Antwerps Liedboek luidt Van Keyser Maximiliaen. Dat is opvallend, omdat hij in feite een kleine rol speelt: Anne is de hoofdpersoon. Het lied neemt duidelijk stelling in het conflict: het geeft stem aan de opvattingen die leefden bij de onderdanen van Maximiliaan (wat alleen al blijkt uit de woorden loven dat Roomsche rijck) en is dan ook van Duitse oorsprong. De hele politieke intrige is teruggebracht tot een menselijk drama in een vorm die typisch is voor verhalende liederen: een edel

[p. 279]

joncfrou saert (2,2) ontmoet een harteloze koning en wordt tegen haar wil tot een huwelijk gedwongen.

Er is een tweede optekening van het lied overgeleverd in het Darfelder liederenhandschrift (Nederrijngebied, 1546-1565). Het is tamelijk bekend geweest, blijkens een aantal wijsaanduidingen voor liederen van doperse signatuur en voor enkele geuzenliederen, onder meer over de onthoofding van de Graaf van Egmont. Het bekendste doperse lied is Hoort toe ghy menschen op der eerden, dat ook weer ettelijke malen is aangehaald. De melodie vindt men bij Souterliedeken 141. De gelijke aanhef van het historielied Met luste willen wi singhen, / Schoon lief al bi der hant (al 109) heeft het misverstand in de hand gewerkt dat beide liederen dezelfde melodie zouden hebben, maar dit is onjuist: al 115 heeft zeven versregels, al 109 acht.

Literatuur: Van Duyse 1903-1908, dl. 2, p. 1549-1552; Van de Graft 1904, p. 113-120; Vellekoop en Gerritsen 1972, dl. 2, p. 86-87 en 213-214; Brednich 1976, p. 137-138 en 246-247; Brednich 1978; Joldersma 1982, dl. 2, p. 212-214; Vellekoop 1985; Wiesflecker 1991, p. 73-77 en 310-319; Komrij 1994, p. 452-455; Herchert 1996, p. 62-63; Repertorium 2001, t4603, m0531; Joldersma en Van der Poel 2005.