Het Antwerps liedboek. Deel 2. Commentaar

77 Het vlooch een so cleynen wilt vogelken

Verhalend lied met elementen van een dageraadslied. Een soldaat verkrijgt een uitnodiging om de nacht bij zijn geliefde door te brengen. Als de wachter daar lucht van krijgt, koopt zij hem om. De soldaat verheugt zich op de komende nacht.

1,1	so cleynen wilt vogelken: (beeld voor de minnaar die bij zijn geliefde wil komen)

[p. 198]

1,3-6	(De minnaar is aan het woord)
1,6	Ter wille van jou
2,1-6	(De jonge vrouw antwoordt)
2,3	ter halver middernacht: vanavond voor middernacht
3,1	verhoorde: werd gehoord door
3,2	Die over de borstwering van de toren leunde
3,3-4	(De wachter spreekt het meisje toe)
3,3	huebsce: nette (eig. hoofse)
3,5	Ende: Maar
3,6	lantsknecht: soldaat
4,1-7	(De jonge vrouw antwoordt de wachter)
4,2	dat: (namelijk de ontmoeting met de soldaat)
	verholen: geheim
4,4	vingherlijn: ring
4,5	cranselijn: (parel)snoer
4,7	Wat duurt de dag toch lang (bedoeld is: Wat duurt het toch lang tot het nacht wordt)
5,1-9	(De soldaat is aan het woord)
5,4	Beloofd dat ik bij haar mag slapen
5,7	eenen vrijen moet: een opgewekt gemoed
6,1-5	(De jonge vrouw is aan het woord)
6,5	En bovendien een opgewekt gemoed hebben
7,3	vrome: dappere
7,6	Moge God alle jaloerse roddelaars in het verderf storten!

Het vlooch een so cleynen wilt vogelken bevat elementen van een dageraadslied: twee geliefden maken een afspraak voor de komende nacht (strofe 1-2); de wachter dreigt hun geluk te verstoren (hier overigens niet door de nieuwe dag aan te kondigen, maar door de jonge vrouw te berispen), maar hij wordt met een geschenk omgekocht (een ring is daarbij een gebruikelijk geschenk: zie ook al 19:2,3 en 86:5,4). Het centrale thema van het dageraadslied (de scheiding van de geliefden in de vroege ochtend) ontbreekt echter: het gaat enkel om de gebeurtenissen voorafgaand aan de gezamenlijke nacht. Opmerkelijk is de rol van de lantsknecht, die uiting geeft aan zijn vreugde vanwege de toezegging van het meisje. Het spreken over een liefdesrelatie gold als een grote fout voor de ware minnaar en het meisje vraagt hem dan ook te zwijgen (strofe 6).

Het Antwerps Liedboek is de enige Nederlandstalige bron van het lied, dat in diverse Duitse bronnen is overgeleverd vanaf circa 1540. Er zijn slechts twee contrafacten op bekend, allebei met muziek: in de Souterliedekens

[p. 199]

(psalm 96) en in Fruytiers' Ecclesiasticus. Ook deze melodie is uit Duitsland afkomstig.

Alleen al op grond van de formele eigenschappen is het duidelijk dat al 77 niet in de oorspronkelijke staat is overgeleverd: vooral de verschillende aantallen versregels per strofe wijzen op slijtage. Duitse bronnen, zoals het Ambraser Liederbuch (1582), en ook de contrafacten uit de Souterliedekens en Fruytiers tonen daarentegen consequent zeven verzen per strofe. De eerste drie strofen van al 77 hebben elk een versregel te weinig; kennelijk zijn die bij de mondelinge overlevering vergeten geraakt. Wie deze strofen op de Souterliedekens-melodie wil zingen, moet een muzikale frase weglaten of een herhaling toepassen. Vergelijking met de Ambraser versie leert dat men in de eerste strofe het beste de vijfde muziekregel kan weglaten, dan wel hierop een herhaling van de vierde versregel zingen. In de tweede strofe kan men het beste het vijfde vers herhalen - zo blijft men het dichtst bij de Ambraser tekstplaatsing. In de derde strofe is het de laatste versregel die is weggevallen. Men kan hier het beste het laatste genoteerde vers herhalen.

Een ander probleem doet zich voor bij de strofen 5-7, waarvan de laatste twee (zo men wil drie) regels steeds gelijkluidend zijn, maar inhoudelijk nergens echt goed passen. Ze fungeren daardoor als een refrein, dat tamelijk los van het lied staat. Wanneer men het Ambraser Liederbuch ernaast legt, ziet men dat de vijfde Antwerpse strofe - met maar liefst negen regels - is samengesteld uit twee Ambraser strofen. De ‘refreinregels’ blijken afkomstig uit de zesde strofe, gezongen door de soldaat, uit wiens mond ze beter in het verband passen (Durch meines buien willen,/ Verzehret ich all mein gut). Zoals wel vaker verheldert een vergelijking met een andere versie de interpretatie van een Middelnederlands lied. Wie de negenregelige strofen 5 en 7 wil zingen, moet twee muzikale frasen herhalen, bijvoorbeeld de eerste twee of de laatste twee.

Literatuur: Bergmann 1845, p. 252-254; Kalff 1884, p. 291-293; Van Duyse 1903-1908, dl. 1, p. 344-355; Vellekoop en Gerritsen 1972, dl. 2, p. 53 en 186-187; Joldersma 1982, dl. 2, p. 146-147; Repertorium 2001, t2879, m0316.