Het Antwerps liedboek. Deel 2. Commentaar

[p. 193]

75 Het daget in den oosten

Dageraadslied. Een slapende vrouw wordt aangesproken door een jongeling die haar bemint. Zij gaat op zijn aanzoek in. Aan hun samenzijn komt een einde door de dageraad die wordt aangekondigd door de wachter.

1,2	Het begint overal licht te worden
1,3	verholen: onopgemerkt
	vrien: vrijen
2,2	In goede trouw
2,4	schiet: overkomt
	leyt: kwaad
3,2	op: in
	en sliep: te slapen
3,3	versaget: bevreesd
3,4	Dat ze niet tot rust kon komen
4	(De jongeman is aan het woord)
4,4	Ik bemin u met heel mijn hart
5	(De vrouw antwoordt)
5,1	Sidy: Ben jij
5,2	Och, als ik daar toch zeker van kon zijn
5,3	dwingen: bedwingen
6,1	namse: nam haar
6,2	Hij legde haar in één beweging in het gras
7	(De minnaar is aan het woord)
7,2	Wij moeten scheiden
7,4	Ik zie het schijnsel van de dag
8	(De vrouw is aan het woord)
8,3	morghensterre: (conventionele aanduiding van de geliefde; eig. de planeet Venus (die in de vroege ochtend helder schijnt))
9,2	ruyter: kerel
9,3	hevet: heeft het
	lichte: opgewekt
9,4	in den wijn: in de kroeg

De drukker Jan Roulans geeft dit lied als opschrift Een nieu liedeken mee. Het genre van de dageraadsliederen, waartoe het lied behoort, is weliswaar oud, maar het lied biedt een curieuze mengeling van traditionele en nieuwe elementen. Opmerkelijk is bijvoorbeeld de expliciete raadgeving in strofe 1-2: wie in het geheim wil vrijen, moet zorgen kort te slapen en bovendien de

[p. 194]

wachter te vriend te houden. In de meeste dageraadsliederen blijft deze boodschap impliciet en zo'n uitgekookt advies wordt elders zeker niet gegeven! Daarbij is het overigens niet goed uit te maken wie er spreekt: is het de wachter zelf, de jongeman die zijn beminde wil wekken, of de (externe) verteller? Ook de aanhef valt op: die is bekend van andere, waarschijnlijk oudere, meer verhalende liederen (zie al 73), maar schijnt hier bewust gekozen te zijn om een bepaalde, tedere sfeer op te roepen, waardoor het afwijkende vervolg des te meer opvalt. De vrouw en de jongeling lijken elkaar niet te kennen (strofe 4 en 5), maar toch gaat zij op zijn avances in. De vrijage vindt dan buiten plaats (strofe 6) en niet in een kasteel of een camerkijn. De wachter blaast zijn hoorn, in plaats van een lied te zingen als aankondiging van de dag. De afsluitende dichterstrofe beschrijft de omgeving waarin het lied gezongen is, en ook die is verre van hoofs: een ruyter fijn zingt het voor zijn makkers in een kroeg in Kampen. Men moet die plaatsbepaling ook met een korreltje zout nemen, want er zijn verschillende versies van het lied bekend uit het Nederrijnse, Duitse en Nederduitse taalgebied, die verschillende steden in de laatste strofe noemen.

De melodie is ongetwijfeld die welke in de Souterliedekens en het Devoot ende profitelijck boecxken voor contrafacten op Het daghet in den oosten wordt gegeven (zie al 73). Hier is de versie uit het Boecxken gebruikt (nr. 165), mede omdat de geestelijke tekst een contrafact is van al 75 en niet van het bekendere al 73:

Het daget inden oosten
Die sonne scijnt over al
Wie heer Jesum wil minnen
Hi en slape nu niet so langhe.

Opmerkelijk is dat in het Boecxken de melodie geheel zonder mollen is genoteerd, wat een archaïsch klinkend mixolydisch tot gevolg heeft. Dat het geen nalatigheid van de notator betreft, wordt beargumenteerd bij al 73. De polyfonisten uit de zestiende eeuw zouden het glasharde mixolydisch ongetwijfeld met een mol hebben verzacht, zoals dat bij Souterliedeken 4 is gedaan. Wij laten de keuze aan de zanger. Bij de ritmisering hebben we naar het Souterliedeken gekeken.

Literatuur: Van Duyse 1903-1908, dl. 1, p. 129-130 en dl. 3, p. 2320-2324; Forster 1965, p. 479-480 en 499-500; Houtsma 1979; Joldersma 1982, dl. 2, p. 143-145; Repertorium 2001, t2763, m0297.