De Amsterdamsche lichtmis

[p. 38]

Besluit

Aan het slot van deze inleiding zie ik een moment terug op de afgelegde weg.

Mijn startpunt was dat ik de voor de hand liggende plaatsing van De Amsterdamsche Lichtmis als picareske roman niet helemaal bevredigend vond. Om aan te geven waarom niet, was een vrij uitvoerig betoog nodig, omdat het concept ‘picareske roman’ in de loop der jaren is uitgesleten: het is zo veelvuldig en op zulke uiteenlopende manieren gehanteerd dat men het niet meer gebruiken kan zonder precies aan te geven wat men er onder verstaat.

Na te hebben vastgesteld dat en waarom men De Amsterdamsche Lichtmis wel kan beschouwen als verwant aan, maar beter niet als vertegenwoordiger van de picareske roman, was de nieuwe vraag tot welke traditie men deze tekst dan wel zou kunnen rekenen. De bijzondere rol van de (met name sexuele) moraal wees in de richting van de satire. Een wat verdere uitdieping van de traditie van de ‘roman comique, ou satirique et burlesque’ leidde tot de conclusie dat De Amsterdamsche Lichtmis, mede op grond van tekstinterne verwijzingen, daar geplaatst kan worden. Daarbij kwam naar voren dat de spotzucht en hekeling resulteren uit een opvatting over de roman die het accent legt op de directe ervaringswerkelijkheid: het dagelijks leven van gewone personen.

De vraag naar de sociale functie van deze tekst is in het gehele betoog verweven. Kort samengevat:

1	De tekst lijkt een weerspiegeling te zijn van (en een licht te willen werpen op) de gistende sexuele moraal. Het conflict tussen natuurlijke neiging en een zich vestigende norm klinkt in en om de tekst steeds door.
2	Daarnaast lijkt in de wijze waarop de gangbare praktijk wordt afgebeeld een afkeuring besloten te liggen, op grond waarvan men deze tekst werkelijkheidsbeïnvloedende of opiniërende bedoelingen toeschrijven kan.
3	Voor sommige lezersgroepen (en wellicht ook voor de auteur) kan deze tekst echter tevens een ontlastende of bevrijdende functie hebben gehad. Wie worstelt met het probleem van conflicterende neigingen en normen, vindt hier een uitlaatklep.

[p. 39]

4	Tot slot: de mogelijkheid dat de voornaamste functie van deze tekst voor een aantal lezers het verschaffen van vermaak en ontspanning was, is zeker aanwezig. Daarbij moet worden aangetekend dat de verschillende functies elkaar niet hoeven uit te sluiten.