Algemene konst- en letterbode. Jaargang 1
(1788)– [tijdschrift] Algemeene Konst- en Letterbode, De–
Auteursrechtvrij
[pagina 201]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Berigten.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Groot-Britannien.De Koningl. Maatschappy hield, den 1sten December, hare gewone Jaarlyksche Vergadering: wanneer de Leden van den Raad voor het aanstaande Jaar gekozen, en tevens de Posten van Voorzitter, Thesaurier en Geheimschryver, begeven wierden. Ter dezer gelegenheid overhandigde de Voorzitter J. Banks Bart, uit naam der Maatschappy, de Gouden Medaille (die van den Heer Godfrey Copley geheten,) aan Charles Bagden, M.D. Sec, R.S. voor zyne twee Geschriften: ‘Over de bevriezing,’ en hield de gebruikelyke Redenvoering over de onderwerpen, in deze Geschriften vervat.
De beroemde Geschiedschryver Gibbon is tot Lid der Maatschappy verkozen.
De Geneeskundige Maatschappy, te Edenburg, welke reeds in den Jare 1771 was opgerigt, wierd by een Charter van zyne Majesteit, van 5 Mey dezes jaars, tot ene Koningl. Maatschappy, en geoctroyeerde incorporatie, verheven. Dezelve bestaat thans uit ettelyke Edellieden, en verscheiden bekwame Geleerde Mannen: en heeft alrede een aantal treffelyke Verhandelingen, zo in het Latyn als Engelsch, in 't licht gegeven. Men beloofd zig dus niet weinig nuts van deze Geleerde Stigting. Men verzekerd, dat het Akademie Gebouw, te Edenburg, eerlang, aanmerkelyk vergroot en verbeterd staat te worden. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Duitschland en naburige Ryken.De Heer Prof. Lichtenberg, te Göttingen, heeft ene byzondere manier uitgevonden, om op Glas te etsen, en is daar by tevens op den gelukkigen inval gekomen, om deze uitvinding ten nutte der werkdadige Sterrekunde aan te wenden. Het Glas word, aan weerskanten, met het gewoon Graveer Vernis, | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 202]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
bestreken, en het Beeld op de éne zyde geëtst. - Men houd vervolgens dien kant over een op gloeyende Asch gezette Pot, waar in zich, uit vergruisde Vloeyspath, en daar op gegoten geconcentreerd Vitriool-zuur, het Vloey-spath Zuur, als ene luchtaartige Vloeystoffe, door de hitte, ontwikkeld. Deze Spathzuure Lucht klimt op in de groefjes van het geschetste Beeld, en in weinig minuten heeft men het fraayste Glasgraveerzel. Opgemelde Hoogl. is van mening, dat de Micrometer van Meyer, op die wyze, veel gemakkelyker en zeer naauwkeurig nagemaakt zal kunnen worden. NB. Het Graveren op Glas is reeds in 't Jaar 1786, door zekeren Graaf de G..... en vervolgens, op ene nog betere manier, door den Heer Puymaurin, te Thoulouze, in het voorleden Jaar 1787 uitgevonden. De laatste bestrykt alleen het Stuk glas, waarop de Figuur in Was of Vernis geschetst is, met Zuur van vloeying, en zet het dus aan de Zon, enige weinige uren, bloot.
Het Latynsch Genootschap, te Jena, heeft den Heer Mr. Laurens van Santen, Dokter in de Rechten, te Leyden, uit hoofde van deszelfs getoonde kunde in het zuiver Latyn, met eenparige Stemmen, tot Honorair Medelid verkozen.
Men spreekt thans weder druk over het opregten van ene Universiteit, te Luik, alwaar, in vroegere tyden, gene onvermaarde Akademie geweest is, en men wil, dat de goederen der Ex-Jesuiten, voor deze Stichting gedestineerd zyn: terwyl inmiddelyks, en zo lang de Pensioenen, aan de Leden dier gewezen Societeit, welke egter dagelyks verminderen, nog betaald moeten worden, de Lands-stenden, nevens de Geestelykheid, het jaarlyks te kort komende, tot goedmaking der kosten, zouden vervullen.
Den 11 December, is te Kiel overleden, in den Ouderdom van ruim 70 Jaren, de Heer Will. Christ. Justus Chrysander, Konsistoriaal Raad, Doktor in de Theologie, en eerste Hoogl. in dezelve, gelyk ook Professor in de Oostersche Talen, aan deze Koningl. Universiteit. Zyne Hooggel. die door zyne Schriften, inzonderheid van den Jare 1740 tot 1770, algemeen bekend is, wierd in den Jare 1722 van Helmstad, alwaar hy Doktor in de Philosophie was, als Professor in de Theologie naar Rintelen, en in den Jare 1768 door hare Majesteit, de Keizerin van Rusland, herwaards beroepen; hebbende de laatste 20 Jaren zynes levens zyn Akademisch Leeraar-ampt met alle getrouwheid waargenomen. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Nederlanden.Haarlem . Zo men op de berigten der Engelsche Nieuwsschryvers staat konne maken, zoude de verwagt wordende Komeet in Engeland, 's nagts tusschen den 11den en 12den dezer maand, in het Zuidervak des Hemels, reeds ontdekt zyn. Wy agten onzen Lezeren geen ondienst te zullen doen met de mededeling der volgende zo keurige als belangryke | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Waarneming en aanmerkingen op de Koude dezer Maand, ons uit Harderwyk toegezonden.Het nypen der Winterkoude voelt men ook doorgaans by uitnemenheid in deze Stad, die, aan het vlakke zuivere Strand, onmidlyk bloot legt aan de ruime Zuiderzee, daar zy de Noordzyde onzer Veluwe bespoelt. Onder de hevige koude van vorige jaren, waren de laatste dagen van 1783, en eenige eersten van 1784, zeer opmerklyk; zynde toen de Quik van een goede Thermometer van Fahrenheit, gehangen in de vrye lucht der Academietuin, die aan het Zuidereind der Stad aan deszelfs muur ligt, meermaalen beneden 0 gedaald geweest, ja, in den nagt tuschen 30 en 31 Dec. van dat jaar, tot 8 gr. onder 0. 'Er was toen een zeer heete en droge Zomer voorafgegaan, welke dien fellen geessel van Persloop na zich sleepte, elders beschreeven, doch welke ziekte toen deeze Stad geheel vry gelaten had. Tegenwoordig heeft geen minder strenge koude, maar veel vroeger dan andere Jaaren, ook hier zich ingesteld. Er is ook dit Jaar weer een by uitstek warme Zomer voorafgegaan; die wel geene Epidemie van Persloop (ofschoon, doch wel een enkel mensch hier en daar door die ziekte getroffen is) gebroeid; maar die doch, en nu byzonderlyk in deeze Stad, eene vry algemeene Keelziekte verzeld met Scharlaken uitslag heeft met zich gevoerd, welke van July af, tot voor eenige weeken toe, byna gestadig hier heerschte; schoon, na gelang van 't groot aantal zieken, niet doodlyk; gelyk trouwens in onze gezonde Stad de Epidemien zeldsaam zo sterk of verderflyk uitvallen, als wel elders Doch met de opgekomen vorst schynt nu ook die Epidemie geheel en al geweeken te zyn. 't Is dan van deeze vroege en ongewone koude dat ik nu een kort verslag wilde geeven, op dat men ook onze waarneemingen met die van andere plaatsen, door de Nieuwspapieren aangekondigd, zoude kunnen vergelyken, waar toe dit nuttig Weekblad een gevoeglyk middel schynt aan de hand te geeven. Het begin der tegenswoordige Vorst nam men hier waar, twee of drie dagen voor de laatste Nieuwe Maan van den 27 November. Op deezen zelfden dag dreef de doorzettende Vorst reeds de Veerschepen van onze Rede. Dien avond begon ook Sneeuw te vallen. Deze hield met het vriezen een paar dagen aan, met weinig Wind, zo dat het Aardryk zeer welbedekt wierd. Het vriezen duurde al verder voort tot in December, ook viel 'er nog sneeuw De stand der Thermometer, op den beschrevenen kouden oord in de Academie tuin, was doorgaans beneden 32o, dikwyls 24o en daaromtrent. Tegens het Eerste Quartier der Mane, zynde den 5 Dec., werd de vorst veel scherper; de Therm. twee dagen daar voor reeds gedaald zynde op 10o, en twee dagen daar na op 8o. Tot nog toe waren onze Waarnemingen niet zo geregeld genomen en aangeteekend, als toen naderhand het nog | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 203]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
meer buitengewoone, gelyk het doorgaans gaat, daar toe aandreef. Zo dat Ik van de nu eerst volgende dagen slegts berigten kan, dat het voort voer te vriezen, doch allengs minder sterk, naar mate de Maan meer vol werd; de Therm. soms 30o, 32o, en daar omtrent, ja daags voor volle Maan scheen de Vorst te ontlaaten. Dan, den 13 Dec., Volle Maan, begon het weer te nypen. Een dikke vogtige Mist van daags te vooren, die 's avonds opgetrokken was, maakte plaats voor meer Vorst, met O.N.O. Wind; zo dat op gezegden 13 Dec. de Therm. 's morgens weer gedaald was tot 24o, tegens den avond tot 13o, laater tot 7o, nog laater tot 5o. De Wind als voren. Den 14 Dec. Zondags, de Therm. 's morg. 4o, 's midd. 7o, 's avonds 3o. Wind als voren. Den 15 Dec. Maandags, de Therm. 's morg. 1o, 's midd. 6o, 's avonds 1o ben. 0. Wind als gister, maar sterker, Daar nu de vorst zo ongemeen heftig werd, begonnen wy uitvoeriger en meer geregelde Waarnemingen te doen. Ten dien einde, werden driemalen daags, 's morgens ten 8, 's middags ten 1, en 's avonds ten 9 uren, de standen aangetekend van drie beproefde Quik-Thermometers; de ene op de gemelde koude expositie in den Hortus; de twede, aan een staak, midden op de zeer ruime plaats agter myn huis op het Oosten; de derde, aan de Noordzyde, aan de muur van het Huis, 18 voeten boven den grond. Van deze expositien was de Therm. in den Hortus doorgaans eerst en sterkst aangedaan, daarna die agter myn Huis, en hierna die aan den bovenmuur. Om nu niet te vervelen met de byzondere opgaven der standen van elk dezer Thermometers, zal ik dezelve telkens tot een midden getal brengen, uit deze drie standen opgemaakt. En zo was, op de gemelde uuren, de gemiddelde Therm. stand verder als volgt. Den 16 Dec. Dingsdag, 's morg. 7o ben. 0, 's midd. 8o daar boven, 's av. 13o. Aanmerkelyk was het op dezen vreeslyk kouden morgen, dat de Thermometer voorm. ten 10 uren nog stond op 7o beneden 0, terwyl hy 's morgens ten 6 uren nog maar op 2o beneden 0 gestaan had. Zo dat de koude, gelyk meermalen, met en na Zonnen opgang strenger geworden was. De Barometer, die doorgaans vry hoog gestaan had, stond gister en heden op 29 11/12 en 29 10/12 Eng. duimen. De wind O.N.O. gister sterk, heden stil, meest heldere lucht. 17 Dec. Therm. 's morg. 5o boven 0, 's midd. 15o, 's av. 2o. Barom. gerezen tot 30 4/12. Wind O.N.O. Helder. 18 Dec. Therm. 's morg. 4o boven 0, 's midd. 18o, 's av. 25o. Barom. allengs gezakt tot 29 11/12. Wind Z.W. Sneeuw. 19 Dec. Laatste Quart. Maan. Th 's m. 26o, 's m. 32o, 's av. 25o. Barom. allengs gerezen tot 30. Wind W.Z.W. stil. Betrokken lugt. 20 Dec. Therm. 's morg. 23o, 's midd. 33o, 's avonds 27o. Barom. 30 en lager. Wind W.Z.W. stil. Betrokken. 21 Dec. Therm. 's morg 33o, 's m. 37o. Sneeuw en dooi. W. Barom. gedaald tot 29 6/12, op den middag, terwyl ik dit schryve.
Hier by nu merk ik kortlyk het volgende aan:
I. Deze Vorst schynt een merkelyken invloed by de wisselingen der Maan gehad te hebben. Immers was zy in 't laatst van Nov. met de Nieuwe Maan opgekomen, voorts met het Eerste Quartier seller geworden, na Volle Maan allerfelst terwyl zy thans met het Laatste Quartier in Dooi schynt over te gaan; moetende de tyd het verder gevolg leeren. II. De Barometer is in al dien tyd doorgaans vry hoog blyven staan, om en by de 30 duimen, niet meer dan 4 lyn daar boven en 3 daar onder, zonder vasten invloed op de koude De wind was doorgaans uit den N. en O. terwyl het koudst was. III. De scherpheid der koude, in vergelyking tot vorige Winters, is my nog uit het volgende gebleken. 1o. Een goede veelheid gedestilleerde, en in den Winter van 1783 en 1784, in de open lugt, door herhaalde uitvriezing, gerectificeerde, en naderhand niet verder bevriesbaar gevondene Azyn, is thans den 15 en 16 Dec. weder uitgezet zynde, geheel tot Ys gestold. 2o. Binnen myn Praeparaat Kabinet, staande in een grote Kamer, daar geen vuur gestookt was, tegens de oostelyke muur, welke van buiten de ruime koude lucht heeft, is in verscheidene Flessen de Spir. frumenti bevrozen, en de praeparaten in 't ys verdonkerd, zynde alzo, nog een etmaal na dien strengen vriesdag, door my gevonden. Iets dat my nooit te voren wedervaren is. Wat zou het dan geweest zyn, zo men Spiritus in de open lucht gezet had! IV. Eindelyk, om den verbazend onderscheidenen trap van warmte en koude, in ons climaat, in 't zelfde Jaar, en wel in een afstand van 5 Maanden, nog op te merken, en teffens de beweeglykheid en deugd myner Thermometers te bevestigen, voeg ik hier by: dat dezelfde Thermometer, die thans agter myn Huis zo laag getekend heeft, in de grote hitte der laatste maand July, meermalen by de 90o heeft aangewezen, ja, op dien heten Saturdag van 12 July, 's middags, in de schaduw, 92o, waarop hy, in de Zonnestralen geplaatst zynde, na een uur verloops, tot boven de 128o klom. Dit moge den Natuur- en Geneeskundigen aanleiding geven tot verdere beschouwingen!
Harderwyk 21 Dec. 1788. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Narigten en byzonderheden, tot den handel en scheepvaart, land- en veebouw, als mede de huishoudkunde, handwerken en fabrieken, betrekkelyk.Volgens een naauwkeurig opgemaakte Lyst van 18 Juny 1787. waren 'er in de Stad Krakau, de Voorsteden, waar van zommigen vry uitgestrekt zyn, uitgezonderd, 36 Kerken, 74 Adelyke, 87 Geestelyke Gebouwen, en 387 Burgerhuizen. Men telde aldaar 170 Kooplieden, die 42 Comptoirbedienden hadden: 816 Bazen, in onderscheidene Handwerken, en 524 Leerlingen, het getal der gepriviliegeerde Bedelaren bedroeg 409. De Koning van Polen trekt een jaarlyks inkomen uit de Stad van 33,758 Poolsche Guldens. Hare gehele jaarlyksche Uitgave word op 58,294 van deze Guld. gerekend. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 204]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
By een Koningl. Patent van 28 Oct. 1788. is, te Berlyn, ene Geldlening geopend, by wege van opklimmende Lyfrenten, voor het maken en onderhouden der wegen in het Hertogdom Magdenburg en 't Vorstendom Halberstad. De Renten, in 4 onderscheiden Klassen, met het 25ste jaar tot 40, 35, 30 en 20 prCt. opgeklommen, zullen uit een daar voor aangewezen Fonds in de Hoofdbank, te Berlyn, betaald worden.
De Keizerin van Rusland heeft, onlangs, te Amsterdam, ten Compt. Hope en Comp. 3 Millioenen tegen 5 prCt. laten negotieeren. Ook heeft de Deensche Asiatische Comp. ten Compt. Dull en Zoonen; ene Geldlening van 1 Millioen mede tegen 5 prCt. doen openen; - gelyk mede de Bewindhebbers der West-Ind. Comp. hier ten Lande, door H. Hoogm. geauthoriseerd zyn, om, onder Guarantie der Generaliteit, ene somma van 500,000 te Negotieeren.
De Linnen-Reders in Schotland klagen thans zeer over den Invoer van Iersche Linnens, zo in dat Ryk als in Engeland: waar door hunne Weveryen niet weinig in verval geraakt zyn. De Ieren schynen ettelyke prCenten beter koop te kunnen werken. De ingeschreven Penningen, by de Maatschappy tot afschaffing van den Slavenhandel, te Londen, waar van wy onlangs gewag maakten, hebben, zo als wy zedert vernamen, reeds ene somma van 2700 Pstr. bedragen: en men laat thans voor nog 3000 Pstr. intekenen; die men bereken verder nodig te zullen hebben. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Geboorte- trouw- en sterflysten.Het getal der Doden, gedurende de laatstverlopene week, is geweest: te Amsterdam 251: in 's Hage 49: en te Haarlem 22, onder welken laatsten 11 beneden de 12 jaren.
Te Antwerpen is, den 12den dezer maand Overleden, in den Ouderdom van 103 Jaren, en omtrent 8 Maanden, zekere Philippus Coets, uit Bohemen geboortig. 10 Kindskinderen uit zyn eerste Huwelyk, en 30 uit zyn twede, 't geen hy in zyn 60ste Jaar aanging, verwerkt, zyn van hem overgebleven: ook laat hy ene Weduwe van 50 Jaren na, aan welke hy, in den Ouderdom van 92 Jaren, gehuwd was. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Weerkundige waarnemingen, te Haarlem.
|
|