Alfa-Nieuws. Jaargang 4

nummer 2 - 2001

Werk in uitvoering

Langzaam vorderen of stagneren? een signaleringsinstrument
Josette Heerkens
ROC - Utrecht

Hoe is het mogelijk dat een gevorderde cursist in het alfabetiseringstraject nog steeds moeite heeft met tweeklanken of met het nazeggen van zinnen die slechts uit vier woorden bestaan? Zijn de leerproblemen wellicht lange tijd niet onderkend? Hoe kunnen we voorkomen dat leerachterstanden ongemerkt zo ernstig worden, dat alleen nog de remedial teacher hulp kan bieden? Is het tijdig signaleren van een dreigende stagnatie in het leerproces zo'n hachelijk karwei? Wat kan docenten hierbij meer houvast bieden?

Remedial teachers bij het ROC Utrecht en docenten van de alfabetiseringsgroepen hebben een antwoord gezocht op dit soort vragen. Wij stelden een signaleringsinstrument samen: een serie toetsen waarmee alle cursisten op gezette tijden gescreend worden en met behulp waarvan de vorderingen bijgehouden worden. Deze screening moet in de eerste blokken van het traject plaatsvinden: hoe eerder het leerprobleem gesignaleerd wordt, hoe groter de kans dat een vroegtijdige aanpak in klassenverband effect heeft.

Het landelijk netwerk Stagnerende NT2-leerders heeft onderkend dat er op meerdere ROC's behoefte bestaat aan een signaleringsinstrument. Het instrument dat op ROC

[p. 2]

Utrecht ontwikkeld is, is gebaseerd op de leerdoelen van de alfabetiseringsleergang van dit ROC. Dit maakt het instrument ongeschikt om overgenomen te worden door andere ROC's. De systematiek van het screeningsinstrument zoals hieronder beschreven is, kan andere ROC's wel op een idee brengen. De invulling is echter afhankelijk van het specifieke moduulprogramma van het betreffende ROC. De voorbeelden die hieronder gegeven worden, zijn uiteraard ook gerelateerd aan deze moduulprogramma's.

De screening

De Screeningsmap ANT2, ROC Utrecht is gebaseerd op de leerdoelen zoals deze in de leermiddelenmatrix gedefinieerd staan. In de matrix is voor de vaardigheden spreken/luisteren, lezen/schrijven en studievaardigheden telkens na een blok van ongeveer 50 uur aangegeven welke leerdoelen behaald moeten worden. Het gaat telkens om ongeveer 20 leerdoelen.

Doelen studievaardigheden (0-48 uur)

-	schrijfhouding
-	pen hanteren
-	bladzijde omslaan
-	lees- en schrijfrichting
-	nummeren
-	foto's en plaatjes lezen
-	instructietaal begrijpen
-	oefenvormen: ja/nee, goed/fout, zet een streep
-	zelfstandig verwerken van de in de les aangeboden leerstof (huiswerk)

Bron: Materialenmatrix ANT2. ROC Utrecht

Elke screeningstoets bestaat uit een reeks opdrachten waarmee snel bekeken kan worden in welke mate elke cursist deze doelen beheerst. De mate van beheersing wordt aangegeven met

■	(voldoende beheersing)
+	(twijfelachtige beheersing)
-	(onvoldoende beheersing).

Hieronder wordt een voorbeeld gegeven van de onderdelen 16 en 17 van de in totaal 21 onderdelen bij studievaardigheden.

16. Lees- en schrijfrichting
17. Nummeren

Deze twee onderdelen vallen samen. Laat de overheadsheet van het honderdveld zien dat is ingevuld van 1-20. Laat de cursisten daarna, zonder voorbeeld, op het lege honderdveld de getallen van 1-20 invullen.
Beoordeling nr.16:
Observeer of de cursisten van links naar rechts werken.
Ja: ■
Nee: -
Beoordeling nr. 17:
In totaal 16 t/m 20 goed: ■
In totaal 12 t/m 15 goed: +
Minder dan 12: -

Bron: Docentenhandleiding screeningsmap ANT2 (0-48uur). ROC Utrecht

Natuurlijk kun je nauwelijks gebruik maken van geschreven taal. Bovendien moet je er ook zeker van kunnen zijn dat je toetst wat je ook werkelijk wilt toetsen. Hoe kun je, bijvoorbeeld, klassikaal en schriftelijk, op laag niveau woordenschat toetsen? Een matching van woord-plaatje is onmogelijk. Evenmin kun je plaatjes laten nummeren als je er niet zeker van bent dat cursisten het numeriek stelsel beheersen. We hebben dit probleem opgelost met kleurpotloden: de docent laat de kleur zien waarmee plaatjes omcirkeld moeten worden.

Receptieve beheersing woordenschat

Vraag de cursisten goed naar de tekeningen te kijken. Geef daarna de opdracht gekleurde cirkels te zetten, waarbij je zelf steeds het juiste kleurpotlood laat zien. Laat vader rood kleuren, de moeder blauw, de dochter grijs, de pen geel, de stoel oranje, het boek zwart, de banaan roze, de sla groen, de appel bruin en de sinaasappel paars.
8, 9, of 10 goed: ■
6 of 7 goed: +
minder dan 6: -

Bron: docentenhandleiding screeningsmap ANT2 (0-48uur). ROC Utrecht

[p. 3]

De screening mag niet teveel ten koste gaan van de lestijd. Vanwege tijdsbesparing hebben we gekozen voor een klassikale en schriftelijke aanpak. Dit geldt ook voor het toetsen van mondelinge vaardigheid: de docent zegt drie op elkaar lijkende zinnen, cursisten geven aan welke zin passend is bij de situatie die op een plaatje in hun toetsboek is weergegeven.

2. Zich aanmelden

De docent legt de situatie (desnoods enkele malen) uit en geeft daarna 3 mogelijke reacties. Cursisten omcirkelen onder het plaatje of de reactie goed of fout is.
Je hebt om 2 uur een afspraak met dokter Jansen. Je moet je eerst bij de balie melden. Wat zeg je?

-	Goedemiddag, ik heb om 2 uur een afspraak.
-	Goedemiddag, mag ik een afspraak met de dokter?
-	Goedemiddag, ik heb een afspraak met dokter Jansen.

Antwoorden: ja, nee, ja.
3 goed: ■
2 goed: +
minder dan 2 goed: -

Bron: docentenhandleiding screeningsmap ANT2 (na 208 uur). ROC Utrecht

Datum:		Namen:
Screening na 208 uur
-	Minder dan 60% beheersing
+	60-80% twijfelachtige beheersing
■	voldoende beheersing
	groen: onmiddellijke beheersing
	oranje: beheersing na een oefenprogramma
	rood: beheersing na 2 oefenprogramma's
Spreken en luisteren
1.	aangeven van lichamelijke klachten
2.	zich aanmelden
3.	tijd aanduiden
4.	naar iemands gezondheidstoestand vragen

Bron: docentenhandleiding screeningsmap ANT2 (na 208 uur). ROC Utrecht

Screenen en dan?

Voor de registratie van de resultaten is een overzicht ontworpen waarin de mate van beheersing van alle leerdoelen voor elke cursist duidelijk af te lezen is (zie onderaan de blazijde).

Het schema kan zowel horizontaal als verticaal afgelezen worden; het zegt zowel iets over de mate waarin de gehele groep het leerdoel beheerst, als iets over beheersing van leerdoelen door de individuele cursist. Wellicht moet de docent de conclusie trekken dat een bepaald leerdoel onvoldoende aan bod gekomen is: door de hele groep wordt veel + of - gescoord. Wellicht scoort een cursist over de hele linie zwak of beheerst hij de doelen van één of enkele leervaardigheden onvoldoende. Diagnosticerend onderzoek door de remedial teacher kan dan noodzakelijk zijn. Wellicht geeft de screening aan dat een cursist enkele onderdelen niet voldoende beheerst. De docent kan dan (eventueel in samenspraak met de remedial teacher) een programma opzetten om alsnog tot voldoende beheersing te komen. Na verloop van tijd wordt gecheckt of deze cursist tot een hogere mate van beheersing gekomen is: van de - wordt zomogelijk een + gemaakt of het vakje kan nu ingekleurd worden. Het streven is dus dat uiteindelijk alle vakjes ingekleurd zijn.

[p. 4]

Nu zal de ene cursist sneller vorderen dan de andere. Uit het registratieoverzicht kunnen we ook dit verschil in ‘leerbaarheid’ afleiden. Voor het inkleuren van het vakje werken we met verschillende kleuren: het vakje wordt groen ingekleurd wanneer de cursist onmiddellijk, bij de eerste screening, het leerdoel beheerst, oranje wanneer na het voltooien van een extra programma alsnog het leerdoel wordt bereikt en rood wanneer twee keer een oefenprogramma wordt doorlopen voordat het leerdoel wordt behaald. Wellicht lukt het de cursist helemaal niet het vakje ingekleurd te krijgen. Dan wordt bekeken of de remedial teacher ingeschakeld moet worden. Krijgt de cursist uiteindelijk veel oranje/rode vakjes dan is het blijkbaar een langzaam-lerende cursist. Idealiter zou hier een aparte groep voor moeten zijn.

Hoe werkt het in de praktijk?

Het toetsen van rond de twintig leerdoelen kost ongeveer anderhalf uur tijd. In een relatief kort tijdsbestek krijgt de docent een goed beeld van



de vorderingen in de gehele groep. Dankzij het registratieformulier ziet de docent in één oogopslag waar hijzelf tekort geschoten is en wat voor cursisten hij in de kuip heeft. Het geeft een houvast voor het tijdig onderkennen van achterstanden.

Het vervolg op de screening, bij gebleken achterstanden, gaat wel veel tijd kosten indien de voorgestelde, gedegen aanpak gevolgd wordt. De bedoeling is dat tot maximaal twee maal een oefenprogramma samengesteld en door de docent uitgevoerd wordt, gevolgd door een hertoetsing op onderdelen. In de praktijk blijkt tijdgebrek meer dan eens voor de docent aanleiding te zijn tot het afbreken van het hulpprogramma. In dat geval biedt hulp van de remedial teacher uitkomst. Hoe het ook zij, of de cursist nu verder begeleid wordt door de docent of door de remedial teacher, in beide gevallen vervult het screeningsinstrument zijn functie bij het tijdig signaleren van stagnatie in het leerproces en wordt voorkomen dat cursisten onnodig lang met een leerprobleem blijven rondlopen.