Alfa-Nieuws. Jaargang 3

[p. 1]

nummer 3 - 2000

Onder de loep

De wetgeving rond asielzoekers gaat binnenkort veranderen. Dat kan belangrijke gevolgen hebben voor het onderwijs, omdat voor een deel van de asielaanvragers al snel duidelijk zal worden dat zij terug moeten keren naar hun land van herkomst. We vroegen Henny Ketelaar, secretaris van de Landelijke Onderwijs Werkgroep voor Asielzoekerskinderen in Centra (LOWAC) de op handen zijnde veranderingen te schetsen en iets te zeggen over de mogelijke gevolgen voor bijvoorbeeld het alfabetiseringsonderwijs.

De nieuwe vreemdelingenwet, de AMA-notitie en het nieuwe opvangmodel
Henny Ketelaar

De nieuwe Vreemdelingenwet

In de nieuwe Vreemdelingenwet wordt de asielprocedure verkort. De beslistermijn aangaande een asielverzoek wordt vastgesteld op zes maanden en kan met maximaal zes maanden worden verlengd. Het is dus de bedoeling dat elk asielverzoek in één jaar wordt afgehandeld. Alleen onder bepaalde omstandigheden kan dit met nog een jaar worden verlengd.

De verschillende statussen zullen verdwijnen. Elke asielzoeker die een positieve beschikking op zijn asielverzoek ontvangt, krijgt dezelfde status. Hiermee wil het kabinet voorkomen dat asielzoekers onnodig doorprocederen. Ook de huidige bezwaar-

[p. 2]

schriftenprocedure zal verdwijnen. In plaats daarvan komt er een voornemenprocedure: voordat de definitieve beslissing wordt genomen, stelt de overheid de asielzoeker in de gelegenheid zijn asielverzoek nader te motiveren. De mogelijkheid van beroep blijft wel gewoon bestaan.

De nieuwe Vreemdelingenwet is inmiddels door de Tweede Kamer aangenomen en ligt momenteel bij de Eerste Kamer. Het kabinet streeft ernaar deze wet voor 2001 in het Staatsblad te plaatsen. Momenteel wordt er ook gewerkt aan het zogenaamde Vreemdelingenbesluit waarin de uitvoeringsregels worden vastgelegd. Naar verwachting kan de Immigratie- en Naturalisatie Dienst (IND) pas in het voorjaar van 2001 volgens deze uitvoeringsregels werken.

Gebruikte afkortingen
AMA	-	Alleenstaande Minderjarige Asielzoeker
COA	-	Centraal Orgaan opvang Asielzoekers
IND	-	Immigratie- en Naturalisatie Dienst
LOWAC	-	Landelijke Onderwijs Werkgroep voor Asielzoekers kinderen in Centra
OC	-	Opvang Centrum voor asielzoekers
VTV-hum	-	Vergunning Tot Verblijf om humanitaire redenen
VVTV	-	Voorlopige Vergunning Tot Verblijf

Het nieuwe opvangmodel

In aansluiting op de nieuwe Vreemdelingenwet wil het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) het onderscheid tussen de eerste opvang in OC's en de vervolgopvang laten verdwijnen. Hierover is echter nog geen definitieve beslissing genomen. Los daarvan zal de invoering nog een behoorlijke tijd vergen. Er moeten namelijk nieuwe afspraken met gemeenten worden gemaakt en de automatisering van het COA moet worden aangepast; dat laatste kost alleen al zo'n driekwart jaar. Ook ontstaan er diverse knelpunten als de OC-fase verdwijnt. Daarvoor zal vooraf een oplossing gevonden moeten worden. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om de gevolgen voor de scholen. Die krijgen de leerlingen vanaf hun aankomst en voor een langere tijd onder hun hoede wanneer de opvang in OC's gaat verdwijnen. Overigens: ook als de nieuwe Vreemdelingenwet al zou zijn ingevoerd, hoeft het nieuwe opvangmodel nog niet gerealiseerd te zijn.

Bij het Ministerie van Justitie en het COA leeft het idee om de opvang kleinschaliger te maken: de asielzoekers zouden maximaal één jaar centraal moeten worden opgevangen en daarna worden uitgeplaatst naar kleinschalige opvanglocaties. Het gaat hierbij met name om woningen. Ook hierover zijn nog geen besluiten genomen. Ook als het besluit genomen zal zijn, zal het nog enige tijd duren voordat het onderwijs de effecten merkt. Zo zal het COA met gemeenten afspraken moeten maken over de beschikbaarheid van woningen en dat is - in tijden van krapte op de woningmarkt - niet gemakkelijk.

De organisatie van het COA

Binnen het COA zijn 35 clusters gekomen die samenvallen met de politie- en IND-districten. Elk cluster zal zo'n 2.500 à 3.000 bedden krijgen, verdeeld over meerdere opvanglocaties (in het totaal circa 180). Elke cluster heeft in beginsel alle functies in huis: OC-functie, AMA-opvang etc. Uit de voormalige directeuren van de opvangcentra zijn inmiddels 35 clusterdirecteuren gerekruteerd. Deze clusterdirecteuren hebben een zogenaamde ‘inrichtingsbrief’ gekregen over de inrichting van hun cluster. Zij moeten bij het COA een werkplan indienen en over de uitvoering hiervan verantwoording afleggen.

Nu er duidelijkheid is over de clusterindeling en de directeuren, kunnen binnen een cluster nadere afspraken worden gemaakt, bijvoorbeeld over het onderwijs. In diverse regio's wordt er al goed samengewerkt, maar in andere niet. Ook van belang is dat de scholen onderling goed samenwerken, bij voorkeur zodanig dat er één centrale school ontstaat met een bepaalde grootte en de bijbehorende faciliteiten, specifieke functies en een goede onderwijskwaliteit.

[p. 3]

De AMA-notitie

Staatssecretaris Cohen heeft een aantal maanden geleden de lang verwachte notitie over Alleenstaande Minderjarige Asielzoekers (AMA's) uitgebracht. De AMA-notitie is een kadernotitie die het beleid voor toelating, voogdij en opvang van de AMA's schetst. In de notitie wordt geconstateerd dat het aantal AMA's in Nederland in twee jaar meer dan verdubbeld is, tot 5.547 kinderen in 1999.

AMA 's op school

Hierdoor is de druk op de procedures en opvang toegenomen. De belangrijkste elementen uit de notitie zijn:

•	indien er geen verantwoorde opvang in het land van herkomst mogelijk is, wordt de AMA een vergunning tot verblijf verleend totdat hiervoor geen reden meer is. Die reden is in ieder geval vervallen als de vreemdeling achttien jaar is geworden;
•	als een AMA niet in aanmerking komt voor een A-status, VTV-hum of VVTV wordt onderzocht of een verantwoorde en begeleide terugkeer (volgens plaatselijke maatstaven) naar het land van herkomst mogelijk is;
•	voor minderjarigen voor wie duidelijk is dat hun eventuele toelating tot Nederland slechts tijdelijk is, moet het ontwikkelingsperspectief in de eerste plaats gericht zijn op terugkeer naar het land van herkomst en zelfredzaamheid gedurende hun tijdelijke verblijf in Nederland.

Een belangrijke consequentie is dat de scholen te maken zullen krijgen met kinderen die het perspectief hebben terug te keren naar hun land van herkomst. Dit zal vermoedelijk geen positieve uitwerking op de leermotivatie hebben. Hierover en over allerlei andere consequenties moeten de betrokken ministeries en de uitvoerende instellingen zich nog buigen. Er zal een actieplan komen waarin aan de kadernotitie handen en voeten worden

[p. 4]

gegeven.

Consequenties voor het onderwijs

Het voorgaande zal deels ook van invloed zijn op het onderwijs. Daarbij gaat het in de eerste plaats om het verdwijnen van het onderscheid tussen de eerste opvang en de vervolgopvang. De afdelingen voor anderstaligen van de scholen krijgen leerlingen in huis vanaf hun aankomst in Nederland tot de uitplaatsing in kleinschalige opvanglocaties. Indien een leerling dan nog niet rijp is voor het regulier onderwijs, kan de periode in het opvangonderwijs worden verlengd.

Ook het AMA-beleid zal te zijner tijd gevolgen hebben voor het onderwijs. Misschien zal voor de AMA's die moeten terugkeren naar hun land van herkomst een ander soort onderwijs moeten worden gegeven.

Als we bijvoorbeeld aan het alfabetiseringsonderwijs denken, lijkt het voor asielzoekerskinderen met een terugkeerperspectief niet zo zinvol te leren lezen en schrijven in het Nederlands. Anderzijds moeten zij zich hier wel tot hun terugkeer handhaven - en dat kan in geval van AMA's nog wel enkele jaren duren. In ieder geval is dan enige beheersing van het Nederlands, als voertaal hier, toch wel noodzakelijk. Voor kinderen met een terugkeerperspectief zou je - idealiter - een aangepast programma kunnen maken waarvan de inhoud in het land van herkomst (waar ze weer naar toe terug gaan) relevant is. Op die wijze hebben ze tenminste wat aan het onderwijs dat ze hier hebben gehad. Dit stuit echter wel op organisatorische bezwaren. Voor een sub-groep van asielzoekerskinderen (de potentiële terugkeerders) - en hoe groot die zal zijn, weet ik niet - zal dan een aangepast programma gemaakt moeten worden. Als die groep behoorlijk groot is, kan een school daarmee waarschijnlijk wel uit te voeten. Maar wat moet een school doen als zij slechts enkele van zulke leerlingen heeft? En hoe bepaal je wat relevant is voor het land van herkomst? Dat verschilt wellicht per land. Alfabetisering in een taal uit het land van herkomst lijkt me ook op praktische bezwaren stuiten: zijn daar in Nederland bijvoorbeeld geschikte leerkrachten voor? Het lijkt me niet echt waarschijnlijk. Bovendien zal een school slechts weinig kinderen vanuit één taalgroep hebben (dus een klein taalklasje); om daarop een speciale leerkracht te zetten, is nogal kostbaar. Wie gaat dat betalen?

Het Ministerie van OC&W heeft nog niet gezegd dat er een vorm van terugkeeronderwijs zou moeten komen, laat staan dat zij zich over de inhoud van dit terugkeerkonderwijs heeft uitgesproken. Vooralsnog geeft zij op dit terrein ‘niet thuis’. Waarschijnlijk heeft ook het ministerie nog tijd nodig. Al deze veranderingen zijn echter nog niet uitgekristalliseerd en definitief. Het lijkt voorlopig beter af te wachten dan nu al maatregelen te treffen. LOWAC adviseert de scholen vooralsnog een pas op de plaats te maken.

Informatie:

secretariaat LOWAC

KPC groep

Postbus 482

5201 AL 's-Hertogenbosch