Alfa-Nieuws. Jaargang 3

[p. 20]

Werk in uitvoering

Uitstroomprogramma
Sociale Redzaamheid - Professionele Redzaamheid
Irma Koerhuis
was werkzaam bij REC Eindhoven thans bij Bureau ICE

Voor volwassen cursisten die aan het einde van een alfabetiseringstraject niet doorstromen naar een regulier NT2 traject was tot nu toe geen speciaal lesprogramma beschikbaar. Cursisten ervaren veelal het einde van de alfabetiseringscursus als een abrupte stop en zijn niet voorbereid op een ‘leven na de cursus aan de instelling’. Er was sprake van een grote kloof tussen school en maatschappij. Het tot nu toe gebruikte lesprogramma voor deze doelgroep is veel te ‘schools’. Tijdens de studiedag ‘Een uitgevonden wiel moet verder rollen’ 1998 (CINOP, Utrecht 1998) werd duidelijk dat diverse instellingen hun eigen programma's hebben ontwikkeld om hierop in te springen. Geïnspireerd door een op deze dag gehouden workshop van de STEVA Taalschool uit Alphen aan den Rijn hebben José Pothof en Irma Koerhuis bij het REC Eindhoven een uitstroomprogramma ontwikkeld met als doel de zelfstandigheid van de cursist te bevorderen en de cursist voor te bereiden op een leven na de cursus in de basiseducatie.

Het programma

Zelfbeeldverheldering

In dit programma krijgen de cursisten de mogelijkheid zich te oriënteren op aspecten van de maatschappij. Er wordt allereerst gewerkt aan zelfbeeldverheldering. Veel cursisten zijn zich niet bewust van hun (on)mogelijkheden, wensen en verplichtingen ten aanzien van de toekomst. Belangrijk is dat de cursist reële doelen nastreeft. Middels een individueel onderdeel kan de cursist voor zichzelf helder krijgen wat zijn / haar (on)mogelijkheden zijn na de basiseducatie. De cursist denkt hierover na en legt zijn / haar gedachten met hulp van de docent vast op een formulier. Met het beschreven uitstroomdoel voor ogen gaat de cursist een stappenplan opstellen. De cursist geeft aan welke stappen hij / zij gaat ondernemen om dit doel te realiseren. Deze stappen worden telkens met de docent besproken. Er is ook sprake van interactie tussen cursisten onderling: de cursisten houden elkaar op de hoogte van hun te ondernemen en al ondernomen stappen. Zo kunnen ze suggesties aandragen en eventueel stappen nemen samen met een andere cursist. Hierbij valt te denken aan kleine realiseerbare stappen als: het opzoeken van een telefoonnummer van een organisatie, het bellen voor informatie of het nadenken over een alternatief als de volgende stap niet genomen kan worden. De docent heeft met elke cursist regelmatig een gesprek naar aanleiding van de formulieren m.b.t. zelfbeeldverheldering en het stappenplan. Bekeken wordt welke actie de cursist daadwerkelijk heeft ondernomen. De docent bewaakt het proces en bespreekt met de cursist elke volgende stap.

Thema's

Naast dit individuele onderdeel worden lessen in groepsverband aangeboden. Dit deel bestaat o.a. uit thema's met daarin klassikale en/of groepsgewijze spreeklessen en functionele lees- en schrijfopdrachten.

Het programma bestaat uit zeven thema's waaruit de groep in overleg met de docent voor hen relevante thema's kan kiezen om in de lessen te behandelen. De thema's zijn:

1.	Wat na school?
2.	Gezondheid
3.	Wonen
4.	Werken
5.	Onderwijs
6.	Media
7.	Sociale zekerheid

Het thema ‘Wat na school’ moet in ieder geval als eerste aan de orde komen, omdat dat gekoppeld is

[p. 21]

aan het individuele gedeelte van het lesprogramma. Bij de keuze van de thema's moet het vergroten van de sociale redzaamheid, met als gevolg een zo zelfstandig mogelijkfunctioneren, het criterium vormen. De directe omgeving en actualiteit is bij de thema's als uitgangspunt genomen. Dat betekent dat de invulling van het programma regio- en tijdgebonden is. Het is dus zeker geen direct inzetbaar kant en klaar product.

Binnen de thema's neemt spreekvaardigheid een prominente plaats in. Het gaat dan om spreken in relatie tot het thema, maar ook het oefenen van taalfuncties komt aan de orde. De redzaamheid en de leerwens van de cursist in verschillende taalgebruikssituaties staat centraal. Hiertoe is per thema een selectie aangegeven uit bestaand lesmateriaal, waarin relevante taalgebruikssituaties binnen het betreffende thema aan de orde komen.

Iedere themamap begint met een ‘handleiding’ voor de docent. Hierin zitten suggesties voor het oefenen van spreekvaardigheid en buitenschoolse opdrachten, een overzicht uit bruikbaar bestaand lesmateriaal, een korte inhoud van de ‘lesbrieven’ uit het thema en een lijstje met benodigd materiaal per onderdeel. Tevens worden er adressen gegeven waar meer informatie over het betreffende onderwerp verkrijgbaar is. Een thema bestaat uit:

1.	Oriëntatie op het thema Hierin is het belangrijk dat de docent een beeld krijgt van de ervaringen en leerwensen van de cursisten met betrekking tot het onderwerp. Deze leerwensen kunnen liggen op het informatieve vlak, spreken, het lezen van authentieke teksten rondom het onderwerp. De docent geeft zelf invulling aan deze introductiefase. Voor informatie rond de thema's kan de docent putten uit materiaal voor Maatschappelijke Oriëntatie.
2	Spreken: Functionele gesprekken binnen het thema.
3	Het lezen van authentieke teksten: Lesbrieven waarin een tekst binnen het thema centraal staat. Daar omheen zijn opdrachten gemaakt, die de authentieke tekst hanteerbaar maken voor de cursist.
4.	Waar hulp te vinden als het te moeilijk wordt: Bij de lesbrieven worden ook (e-mail)adressen en telefoonnummers gegeven, waar verdere informatie verkregen kan worden. Voor de cursisten zelf is het belangrijk te weten waar ze terecht kunnen als ze zelf (en dat is een reëel beeld voor deze doelgroep) niet verder kunnen. Bijvoorbeeld waar hulp te vinden bij toelichting op formulieren, hulp bij het invullen van formulieren.
5	Buitenschoolse opdrachten: Per thema is een selectie gemaakt uit bestaand materiaal (Buitenschools leren, Breda, 1995). Verder worden er suggesties gedaan voor opdrachten zoals informatie vragen, formulieren bestellen en dergelijke.

De cursist legt een map aan waarin per thema de lesbrieven, eventueel folders, aantekeningen, maar ook lesonderdelen uit bestaand materiaal bewaard worden. Deze map vormt uiteindelijk een naslagwerk voor de cursist.

Aan het eind van het thema vullen cursisten een evaluatieformulier in, waarin zij aangeven wat voor hen interessant, leerzaam en zinvol was. Ook kunnen ze eventuele verder te ondernemen stappen met betrekking tot het thema aangeven. Tevens wordt er een selectie uit onderdelen van niveau 2 van de methode Alfa aangeboden. De selectie is gebaseerd op de onderwerpen en het niveau van dit uitstroom-programma. Om een beeld te krijgen van het materiaal volgen hierna voorbeelden uit het uitstroom-programma.

Voorbeelden van lesbrieven

Zoeken op internet - met de trein

U heeft morgen om 12 uur een afspraak in

Utrecht. U wilt met de trein naar Utrecht gaan.

U wilt weten hoe laat de trein vertrekt.

U wilt weten hoeveel een kaartje kost.

U kunt informatie vragen op het station.

De informatie kunt u ook vinden via de computer.

Begin bij de pagina van de NS (www.ns.nl)

Klik op Reisinfo

U ziet nu een geel scherm.

Er staat NS Reisplanner binnenland.

Bij van vult u de plaats in waar u vertrekt.

U vertrekt vanuit Eindhoven.

Typ bij van Eindhoven.

Bij naar vult u de plaats in waar u naar toe wilt.

U wilt naar Utrecht. Typ bij naar Utrecht

Klik bij wanneer op de cirkel voor morgen

Klik bij Aankomst- of vertrektijd op de cirkel voor aankomst.

U wilt om 11.30 uur op het station zijn.

Klik in het hokje achter tijd.

Typ in de hokjes bij tijd 11 30.

Klik op het gele hokje met OK.

U ziet nu een schema.

In het gele hokje staat uw reistijd.

Er staan ook andere tijden bij.

Dit zijn tijden van een trein eerder en een trein later.

[p. 22]

Lesbrief uit thema MEDIA: Zoeken op Internet

Ervaringen

Tijdens de ontwikkeling van het programma zijn een aantal onderdelen uitgeprobeerd in lesgroepen.Met name de internetopdrachten (zie het voorbeeld hierboven) bleken zeer populair te zijn bij cursisten. Het materiaal is vanaf november 1999 ingezet als programma bij het REC Eindhoven. Bij deze eerste inzet van het materiaal is gebleken dat cursisten totaal niet gericht zijn op het moment van uitstroom. Cursisten willen het liefst op school blijven, ook al is duidelijk aangegeven dat het einde van hun traject in zicht is. Inzetten van het onderdeel: ‘Wat wil ik, wat moet ik’ is dan ook geen overbodige luxe. Het stappenplan werd bijvoorbeeld de eerste keer maar door twee cursisten ingevuld. Bij herhaling bleek het idee gerijpt te zijn, meerdere cursisten waren intussen na gaan denken over hun toekomst en waren daardoor in staat het stappenplan in te vullen. Als de cursisten eenmaal geaccepteerd hebben dat het traject ook daadwerkelijk stopt, komt het vervolg in zicht...

Cursisten die gewerkt hebben met de lessen, zijn enthousiast. Opdrachten die cursisten moeilijk vinden, kunnen ook mondeling aangeboden worden. In het programma moet bijvoorbeeld informatie in een stadsgids opgezocht worden. Deze zoekopdracht staat op papier. Een docent die met het programma werkte, heeft het combinatieprobleem lezen en tegelijkertijd zoeken opgelost door de opdracht voor te (laten) lezen. Met name de praktische toepasbaarheid van de onderdelen werd gewaardeerd door cursisten.

Tot slot

Dit programma is ook zeer geschikt voor ‘moeilijke’ NT2 leerders. Het spreekt voor zich dat het authentieke materiaal regelmatig ververst moet worden. Overigens is het goed mogelijk om met enigszins ‘gedateerd’ materiaal te oefenen. Doel is immers dat cursisten met soortgelijk materiaal uit de voeten kunnen. Het invullen van de lesbrieven op zich vormt geen doel. De cursist oefent binnen de instelling om redelijk zelfstandig te kunnen functioneren in de praktijk.

Docenten moeten flexibel met het materiaal om gaan. Het kan gebeuren dat folders plotseling niet meer verkrijgbaar zijn, of dat cursisten ander materiaal van huis meebrengen. Docenten moeten zelf plannen en daarbij in de gaten houden dat spreken en redzaamheid van de cursist voorop staan. Dat wil zeggen dat een docent voldoende voorbereidingstijd moet krijgen voor het uitvoeren van (delen van) het programma. Het is uiteraard makkelijker om concreet materiaal te gebruiken: de lesbrieven, dan om zelf steeds onderdelen te moeten uitwerken (met name spreken). Toch is het actualiseren en het aanpassen van het onderdeel spreekvaardigheid aan de cursisten de meest zinvolle manier om met het programma om te gaan.

Literatuur:

Alfa, docentenhandleiding en werkboeken niveau 2, Uitg. Malmberg, Den Bosch, 2000.

Buitenschools leren, Nederlands als tweede taal, Baronie College, Breda, 1995.

Volgende pagina: voorbeeld van lesmateriaal uit het Eindhovense uitstroomprogramma (bekort) om zelfstandig de folder van het arbeidsbureau te kunnen lezen en begrijpen.

[p. 23]

Voorbeeld van lesmateriaal van het Eindhovens uitstroomprogramma (bekort) om zelfstandig de folder van het arbeidsbureau te kunnen lezen en begrijpen.