Alfa-Nieuws. Jaargang 3

Uit het veld

Alfabetiseren en succes
Barbara Godfroy
Nova College - Beverwijk

Hasun

Hasun, een Koerdische Turk, is 23 als hij met vrouw en kinderen naar Nederland komt. Ja, hij is al een paar jaar getrouwd en nee, hij is niet naar school geweest. Dat kon onmogelijk. Zijn familie, actief in het Koerdisch verzet kon niet leven met de indoctrinatie op het schooltje in het dorp verderop. Alleen al het feit dat de Koerdische taal er verboden was en de Koerdische namen van de kinderen er consequent in het Turks werden vertaald, maakte de school tot een steunpunt van de vijand. Trouwens, het schooltje werd ook gebruikt om Turkse soldaten te huisvesten en een keer is het in brand gestoken omdat er toch Koerdische teksten werden aangetroffen.

Toen Hasun's broer werd gedood en zijn neven en nicht sneuvelden, en toen hij ook zelf door een schot werd getroffen, besloot hij met behulp van familie te vluchten. Zo kwam hij in Nederland terecht en melde zich bij de volwasseneneducatie voor anderstaligen. Een slimme aardige man, wel analfabeet. In de groep voor analfabete anderstalige volwassenen bleek Hasun niet alleen de woordenschat, maar ook de letters snel op te pakken en woorden te decoderen die volgens de stap-voor-stap-methode van 7/43 nog niet aan de beurt waren om gelezen te worden. Hasun moet sneller, we wagen de stap naar een leesgroep die eigenlijk bedoeld is voor anderstaligen die in een ander alfabet gealfabetiseerd zijn en een veel sneller programma hebben. Het gaat fantastisch. Na een half jaar wordt besloten Hasun in een groep voor laagopgeleide lezende anderstaligen te plaatsen. De docent moet er even aan wennen. Haar nieuwe cursist leest redelijk, reageert adequaat, maar schrijft zo verschrikkelijk langzaam en onhandig. Geen wonder, hij schrijft pas sinds een half jaar!

Hasun volgt de cursus NT2 en valt na een aantal maanden niet meer op als ex-analfabeet. Jong, intelligent en gemotiveerd zou hij nu de kansen moeten krijgen voor de inhaalslag die volgens Nederlandse maatstaven toch vooral uit een schitterende schoolcarrière bestaat. Maar een volwassene is niet op de eerste plaats leerling of cursist. Hasun is inmiddels vader van vier kinderen. De gesubsidieerde uren om Nederlands te leren zijn op. Hasun moet werken en wil ook niets liever dan zelf zijn gezin onderhouden. Hij krijgt een plaats op het CBB om een beroep te leren, maar vindt binnen enkele weken zelf een baan. Magazijnwerk, hij is er trots op, hij is uit de bijstand.

Hoe gaat het nu met Hasun? Hij werkt, hij kan lezen, maar heeft dat op zijn werk niet veel nodig. Schrijven gaat weer moeilijk, maar dat doet hij ook eigenlijk niet veel meer. Hij is weer actief voor de Koerdische zaak. Ik probeer met hem over schoolresultaten te spreken, maar hij is duidelijk in andere zaken geïnteresseerd. Hij heeft heimwee, zegt hij. ‘Ik wil terug naar Koerdistan met vrouw en kinderen. Turkije moet een beetje democratischer worden. Succes, hoe bedoel je? O ja, Ooh, schoolsucces? Wat is nu schoolsucces als je verdriet hebt om je land?’

Aysa

Aysa, 18 jaar oud, trouwt met een Marokkaanse jongen die al langer in Nederland woont. Zij is in Marokko nooit naar school geweest, maar in Nederland wil ze leren

[p. 7]

lezen. Op het moment dat ze geplaatst zal worden, start er net een groepje anders gealfabetiseerden. Voor een groep met analfabeten zal ze een paar weken moeten wachten. Aysa is erg gemotiveerd en mag voorlopig mee doen met de lessen voor anders gealfabetiseerden, waarbij de docent haar extra in de gaten zal houden. Aysa wil ook huiswerk mee. Met wat extra hulp van het thuisfront gaat Aysa met grote sprongen vooruit. Met extra oefeningen in technisch lezen levert het tempo van de groep voor anders gealfabetiseerden geen enkel probleem voor haar op. Haar woordenschat groeit zo snel dat zij in korte tijd eenvoudige zinnen kan lezen en begrijpen. En wat mooier is: zij geniet ervan. Wanneer de meeste mensen van haar groep na vier maanden doorstromen naar een reguliere NT2-groep, waar men met IJsbreker zal gaan werken, wordt besloten ook Aysa mee te laten doen. De nieuwe docent vindt haar schriftelijk zwak, wat na vier maanden alfabetisatie een compliment mag heten. Toch lukt het Aysa met dezelfde inzet de cursus te volgen en bij de gebruikelijke toetsen voldoende te scoren, zij het dat het onderdeel schrijven nog zwak is. Als aan het eind van het basistraject de subsidie voor intensief NT2 onderwijs ook voor Aysa op is, kiest zij voor doorleren op vrijwillige basis. Zij wil vooral beter leren lezen en schrijven. Gevreesd wordt dat deze vaardigheden inderdaad nog te zwak zijn voor vervolgcusussen, terwijl haar mondelinge vaardigheid meer dan uitstekend kan worden genoemd. Na rijp beraad wordt gekozen voor een lees- en schrijfgroep waar Nederlandse cursisten hun schriftelijke vaardigheden verbeteren. Even moet gezocht worden naar het juiste niveau, maar dan draait Aysa zonder moeite mee. Zij spreekt in deze groep met Nederlandse mensen terwijl zij oefent met Nederlandse teksten met een grote woordenschat. Als Aysa een baby krijgt is school even niet meer aan de orde. Geen spectaculaire eindbestemming? Geen schoolprestaties voor een krantenartikel? Voor iemand die in een vreemd land bij nul moest beginnen een topprestatie.

Soms komt er een bijzonder intelligente, bijzonder gemotiveerde, bijzonder aardige leerling de school binnenstappen. Het enthousiasme en de leerresultaten van zo'n leerling zijn een bron van vreugde voor iedere docent. Natuurlijk zijn die resultaten geen prestatie van de school of de docent, maar een geschenk waar een docent van mag genieten, om daarna weer te bedenken wat ons vak ook al weer inhoudt, n.l. onderwijs aanbieden aan allerlei soorten mensen, dikke en dunne, sterke en zwakke, slimme en trage, leuke en lastige. Daarbij biedt ieder type leerling zijn eigen uitdaging.

Wat is succes?

Je doelen waar maken, worden wat je wilde worden, bereiken wat je voor ogen stond. Onderwijs is daarbij een middel, zeker een belangrijk middel, maar geen doel. Voor jongeren is onderwijs een van de belangrijkste voorwaarden om een plekje in de maatschappij te veroveren, zeker voor jongeren uit een ander land. Dat betekent niet dat de hoogste vorm van onderwijs voor iedereen het hoogste goed betekent. Voor volwassenen ligt dat nog anders. Voor hen is onderwijs een van de belangrijke voorwaarden, naast inkomen, een dak boven je hoofd, gezondheid, zekerheid voor de kinderen, veiligheid voor familieleden. Voor vele nieuwkomers zijn al deze voorwaarden verworden tot een onontwarbare kluwen die we overleven noemen. Dit alles maakt dat de cursist c.q. leerling wel eens een heel andere voorstelling van succes kan hebben dan de op onderwijsresultaat gerichte docent. De relatie tussen schoolprestaties en maatschappelijk succes is een relatieve, terwijl de relatie tussen succes en geluk nog moeilijker te traceren is. Dat neemt niet weg dat de grote voldoening van ons vak nog steeds de maatschappelijke relevantie is, af en toe opgevrolijkt door een modelleerling.

* * *