Alfa-Nieuws. Jaargang 3

[p. 8]

Multimedia-programma's onder de loep

Eerste impressies

In deze aflevering van alfa-nieuws presenteren we een aantal multimedia-programma's die in gebruik zijn in alfabetiseringsgroepen. We hebben de programma's ingedeeld in drie rubrieken:

-	muisvaardigheidsprogramma's (ook voor analfabeten);
-	alfabetiseringsprogramma's - gebonden aan een leergang aanvankelijk lezen; - niet gebonden aan zo'n leergang;
-	NT2-programma's die ook gebruikt worden voor analfabeten.

In dit nummer geven we een overzicht van de eerste twee programma's, volgend nummer de rest. Uiteraard bestaan er nog veel meer programma's dan hier zijn aangegeven. Die waren echter niet in gebruik bij de scholen/instellingen die wij benaderd hebben. Niet genoemd worden in onderstaand overzicht houdt geen oordeel in over de kwaliteit van die programma's, wel genoemd worden evenmin. Wij geven hier basisinformatie zoals de uitgever die levert plus enige ervaringen van scholen die er mee gewerkt hebben. Met ingang van de volgende aflevering zullen wij in alfa-nieuws telkens één multimedia-programma bespreken aan de hand van een serie criteria die we eveneens in het volgende nummer zullen publiceren.

In onderstaand overzicht wordt herhaaldelijk gesproken van alfabetiseringsniveau's (1-3). Deze niveau-indeling is algemeen bekend en gebruikt in de volwasseneneducatie en gebaseerd op de doelenomschrijvingen van Liemberg (1991): Doelen Nederlands als tweede taal.

(De informatie die wij vonden over prijzen wisselt soms. Wij zijn niet verantwoordelijk voor de juistheid daarvan. Aanvullingen en meningen van lezers over deze programma's zijn van harte welkom.)

Muisvaardigheidsprogramma's

Muisspel 1.9
	uitgever:		OWG-Bureau, Postbus 1206, 6040 KE Roermond
	soort:		licentie
	prijs:		f 22,- / 403 Bfr
	doel:		vertrouwd maken met de muis (fijne motoriek) en met de computer
	doelgroep:		basisschoolleerlingen
	activiteiten:		klikken, schuiven
	beschrijving:		Er wordt oog-handcoördinatie geoefend en visuele waarneming (vier soorten oefeningen).
			Er is geen enkele leesvaardigheid nodig voor dit programma omdat de knoppen met teksten vervangen zijn door plaatjes.
	ervaring:	*	OC-school vo: Alexander Hegius Lyceum, Schalkhaar: dit wordt ook door oudere analfabete leerlingen gebruikt, en met succes.

[p. 9]

Alfabetiseringsprogramma's

Gebonden aan een leergang voor aanvankelijk lezen

7/43
	uitgever:		Nederlands Centrum voor Buitenlanders, Postbus 638, 3500 AP Utrecht, tel. [phone]
	soort:		7 CD-roms: ieder deel één CD-rom
	prijs:		f 125, per stuk; 7 CD-roms, dus het hele programma tegelijk: f 685,-
	doel:		zelfstandig de oefeningen maken die ook in de basismethode 7/43 staan.
	doelgroep:		anderstalige volwassen analfabeten
	activiteiten:		aanklikken, slepen, droppen en zichzelf beluisteren.
	beschrijving:		De CD-roms bevatten de oefeningen van de methode 7/43, ingedeeld in 7 thema's en 43 kernwoorden. 7/43 hanteert de structuurmethode.
	ervaring:	*	OC-school vo: Alexander Hegius Lyceum, Schalkhaar: arbeidsintensief programma dat het veel begeleiding en geduld vereist. Sommige leerlingen kunnen er goed mee weken; anderen rommelen maar wat aan.
		*	Taalschool ROC Leiden.
			Taalschool Horizon College te Alkmaar: tijd nemen voor instructive en bijvoorbeeld de ‘inspreekopdracht’ eerst achterwege laten.

Veilig leren lezen
	uitgever:		Zwijsen educatieve software, Tilburg.
	soort:		een programma onder licentie bestaand uit een handleiding en 3 diskettes; CD-rom voor gebruik thuis
	prijs:		Het basispakket kost f 820,-. Het programma kan daarvoor twee keer geïnstalleerd worden. Elke extra installatie kost f 265,-. De handleiding kan los worden besteld.
	doel:		aanvankelijk lezen
	doelgroep:		kinderen in het basisonderwijs.
	geschikt voor:		Alfa-niveau 1 en 2
	activiteit:		aanklikken, slepen, droppen, luisteren, lezen
	ervaring:	*	OC-school vo: Alexander Hegius Lyceum, Schalkhaar: goed programma, duidelijk, overzichtelijk, afwisselend. Docent krijgt goede controlemogelijkheid en overzicht van de prestaties. Lagere groepen doen alleen de kernen 1 tot en met 6. Complexere oefeningen worden weggelaten (bijv. kern 1, oefening 4). Kern 7 wordt alleen door een hoger niveau en betere leerlingen gedaan.
		*	OC-school vo: Lieven de Key, Haarlem: Die oefening 4 van kern 1 ik laat juist grondig oefenen door zwakke leerlingen. Die oefening is inderdaad lastig maar met een computer kun je hem zo vaak laten herhalen als je maar wilt. En daarna doet een leerling de de betreffende kern in het boek foutloos. De CD-rom (voor gebruik thuis) bevalt niet; het programma onder licentie bevalt juist heel goed.

Veilig in stapjes
	uitgever:	Zwijsen educatieve software, Tilburg.
	soort:	een programma onder licentie bestaand uit een handleiding en een diskette;
	doelgroep:	speciaal aanvankelijk leesonderwijs; kinderen
	beschrijving:	oefent in nog kleinere stapjes de leerstof bij de kernen 1 tot en met 6 van Veilig leren lezen: letter-klank-koppeling en het verklanken van eenlettergrepige wooden.
	prijs:	Het basispakket kost f 239,-. U kunt het programma dan vier keer installeren; elke extra installatie kost f 60,-

[p. 10]

Niet-gebonden aan een leergang voor aanvankelijk lezen

Flits
	uitgever:		NIB Software; E-mail: [e-mail]
	prijs:		2 basislicenties f 230,-, vervolglicenties f 55-,-
	doel:		programma om letterspellende en lettergroepspellende leerlingen te brengen tot directe woordherkenning.
	doelgroep		kinderen in het basisonderwijs
	geschikt voor:		Alfa-niveau 1 en 2
	activiteit		typen, oplezen
	beschrijving		Flits is gericht op directe woordherkenning en geautomatiseerde leeshandeling. De geflitste woorden kunnen worden nagetypt of opgelezen. Bij het natypen moet de cursist een bepaald percentage goed hebben voordat hij verder kan. De woorden zijn ingedeeld in woordenlijsten van ongeveer 25 woorden. Er zijn 4 groepen van lijsten voor de onderbouw, middenbouw en bovenbouw en thematische woordenlijsten. De leerkracht kan instellen: woordenlijst, flitsduur, pauzeduur, toonwijze en norm. Vorderingen worden bijgehouden en kunnen per leerling worden ingedrukt. Nadeel: er is geen geluid bij zodat er dus geen klank-tekenkoppeling geoefend wordt.
	ervaring:	*	ROC Oosterschelde College (ve), Goes: wordt gebruikt voor de Alfa-niveau's 1, 2.

WoordenTotaal 4.3 / 4.5
	uitgever:		AmbraSoft, Postbus 384, 1600 AJ Enkhuizen; site: http://www.ambrasoft.nl/school
	soort:		CD-rom
	prijs:		f 50,-
	doel:		woorden schrijven
	doelgroep:		basisschoolleerlingen van groep 3-8
	geschikt voor:		Alfa-niveau 1 en 2
	activiteit:		met de muis aanwijzen, typen
	beschrijving:		per groep kunnen 40 verschillende items (woorden) geoefend worden; per item zijn er 6 verschillende oefeningen mogelijk. De oefeningen zijn gevarieerd en gericht op visuele discriminatie en het kunnen naschrijven van de items. Als oefening is er bijvoorbeeld een puzzel waarin een woord verborgen zit dat gezocht en aangeklikt moet worden; ook er is half dictee en dictee (met resultatenoverzicht). De resultaten worden bijgehouden per leerling in een logboekverslag.
	ervaring:	*	ROC Gilde Opleidingen (ve), Venlo: behalve de kant-en-klare ingebouwde woordpakketten kan de docent ook woorden naar keuze zelf invoeren; wij hebben de clusterwoorden van ALFA ingevoerd, zodat na cluster 1 van alfa met dit programma begonnen kan worden. De docent kan het aantal oefeningen en items regelen, en de snelheid waarmee gewerkt moet worden.

opvallende kenmerken van Woorden Totaal 4.5:
☞ Korte oefeningen, waarbij het goed geschreven woord veelvuldig in beeld is.
☞ Oefenstof is in principe onbeperkt: kant-en-klare lijsten, pakketten van school, maar ook zelf lijsten maken!
☞ Heeft u een printer? Dan biedt Woorden Totaal nog veel meer mogelijkheden: afdrukken van zelfgemaakte woordpuzzels, afdrukken van verhalen, afdrukken van woordenlijstjes om mee te oefenen, enz.
☞ Veel verschillende oefenvormen: wedstrijdjes met topscores, rustig oefenen, flink nadenken, oefendictee en echt dictee (met resultatenoverzicht).
☞ Handige managers voor de leerkracht: dit zijn twee hulpprogramma's voor het onderhoud aan de leerlingenlijsten en het onderhoud aan de woordenlijsten.
☞ Middels een aantal importfilters kunt u al bestaande woordpakketten van andere methodes eenvoudig omzetten.

[p. 11]

Spel 't
	uitgever:		Mediataal, Postbus 183, 4730 AD Oudenbosch faxnr: 0165-314621; e-mailadres; [e-mail]
	soort:		CD-rom
	prijs:		f 225,- per stuk bij 1-4 exemplaren; f 195,- per stuk bij 15 of meer exemplaren
	doel:		ondersteunend en remediërend programma voor technisch lezen en spellen
	doelgroep:		volwassenen
	geschikt voor:		Alfa-niveau 1 en 2.
	activiteit:		luisteren, typen, inspreken
	beschrijving:		Spellingsprogramma met geluid. (Men gaat niet in op de betekenis van de wooden en de cursist hoeft die ook niet te kennen.) Er zijn verschillende oefeningen: de cursist hoort en ziet een woord, na een paar seconden verdwijnen de klinkers; de cursist vult in. Of het hele woord verdwijnt en de cursist typt in. Verder wordt het aanbod gevarieerd: het woord wordt alleen getoond of alleen uitgesproken en de cursist typt in. De leerlingresultaten verschijnen op een scherm en kan geprint worden.
	ervaring:	*	ROC Oosterschelde College (ve), Goes: enthousiast; goed van opbouw. Taalschool Horizon College (ve), Alkmaar: sluit goed aan bij 7/43 en het grote voordeel is dat er geluid bij is.

Clusteren
	uitgever:		NIB Software, E-mail: [e-mail]
	soort:		licentie
	prijs:		2 basislicenties kosten f 290,-, vervolglicenties f 55,- per stuk
	doel:		verbetering van de visuele synthese; lettergroepspellers brengen tot directe woordherkenning
	doelgroep:		kinderen in het basis- en speciaal onderwijs.
	geschikt voor:		Alfa-niveau 1 en 2.
	beschrijving:		Ingevulde woordenlijst kan aangepast worden naar de gebruikte leesmethode. Het programma biedt een gefaseerde instructie: van oefenen (Kijk en Wijs) naar automatiseren (Flits) naar toepassen. Veel voorkomende medeklinkerclusters aan het begin en het eind van een woord worden geoefend. Het programma registreert nauwkeurig de vorderingen voor docent en leerling.
	ervaring:	*	ROC Oosterschelde College (ve), Goes.

Welke klinker?
	uitgever:		OWG-bureau, Postbus 1206, 6040 KE Roermond
	soort:		licentie
	prijs:		f 22,-
	doel:		klinkers en tweeklanken gebruiken
	doelgroep:		kinderen in het basisonderwijs
	geschikt voor:		Alfa-niveau 1 (eind); wordt vooral als woordenschatprogramma gebruikt.
	activiteit:		lezen en intypen
	beschrijving:		Gebruikte oefeningen:
			- woorden lezen	- plaatje kiezen	- woord kiezen - klinker kiezen
			- woord typen	- rijm zinnen	- klinker invullen
			Snelheid en oefeningenreeks zijn instelbaar door de docent.
	ervaring:	*	OC-school vo: Alexander Hegius Lyceum, Schalkhaar: duidelijk programma, gevarieerde oefeningen, laat weinig ruimte om oefeningen over te slaan. De leerlingen zijn vrij snel in staat dit programma zelfstandig door te werken. Het grote nadeel is dat het zonder geluid is: de uitspraak (en klank-tekenkoppeling) wordt dus absoluut niet geoefend. Voor een aantal computers hebben we zelf geluid toegevoegd, maar we vinden dat een noodoplossing.
		*	ROC Oosterschelde College (ve): programma wordt door volwassenen niet als kinderachtig ervaren. Resultaten blijven tijdelijk bewaard en kunnen worden afgedrukt. Prachtig programma maar geen geluid.
		*	Taalschool Horizon College (ve). Alkmaar.

[p. 12]

P-training en L-training
	uitgever:		Dupuis Educatieve Software (1996), Ridder Thibaldstraat 12, 6444 EC Brunssum, tel. [phone]; website: http://www.cuci.nl/~dupuis; e-mail: [e-mail]
	soort:		multi-user: dat wil zeggen dat, eenmaal gekocht, het programma vermenigvuldigd mag worden.
	prijs:		f 45,- per stuk
	doel:		P-training: oefenprogramma voor spellende lezers / L-training: voor radende lezers
	doelgroep:		kinderen met leesproblemen in het basis- en speciaal onderwijs
	geschikt voor:		Alfa-niveau 1 en 2
	beschrijving:		De twee programma's zijn gebaseerd op de ideeën van de neuro-psycholoog Bakker en diens onderscheid tussen P-lezers (perceptuele) en L-lezers (linguale). P-training: rustig scherm om de aandacht van de leerling niet af te leiden en duidelijk lettertype. Het programma omvat 5 soorten oefeningendie gericht zijn op het verkrijgen van een directere leesstrategie (lezen van gehelen, richten op betekenis), o.a.
			- Maak een goede zin	in goede volgorde aanklikken van zinsdelen
			- Tegenstelligen	tegenstelling kiezen uit een drietal woorden
			- Rubriceren	een woord in de juiste rubriek plaatsen
			- Rijmen	2e zin afmaken met een rijmwoord
			(De laatste oefeningen zijn erg moeilijk voor beginnende ANT2-leerlingen) L-training: omvat 5 soorten oefeningen die de leerling ertoe dwingen meer letter voor letter te lezen:
			- Zoek het woord	betekenisvol woord zoeken uit een lange letterreeks
			- Welke is anders	lettergroepen onderscheiden (visuele discriminatie)
			- Getalwoorden	gericht op het precies vormen van woorden
			- Wat is er weg	zoeken van ontbrekende letters)
			- Raad een woord	woord maken uit een reeks letters in een foutieve volgorde.
	ervaring	*	ROC Oosterschelde College (ve), Goes: zeer goed doordacht programma dat ook bruikbaar is voor onze doelgroep.

Taal Centraal
	uitgever:		Visiria Uitgeversmaatschappij in samenwerking met de Stichting IVIO-Lelystad; Visiria, Postbus 49, 3410 CA Lopik
	soort:		licentie
	prijs:		f 185,-
	doel:		begrijpend lezen
	doelgroep:		volwassen anderstaligen
	geschikt voor:		Alfa-niveau: 2 en 3
	activiteit:		lezen, aanklikken, typen
	beschrijving:		Het multimediale programma Taal Centraal doet sterk denken aan de 15 leesboekjes uit de gelijknamige serie (uitg. IVIO). De tekst is verdeeld over een aantal fragmenten. De cursist leest eerst het schermbeeld dat geheel gevuld is met tekst (er is geen woordverklaring bij). Op het volgende schermbeeld krijgt de cursist een vraag; de tekst kan daarbij niet worden geraadpleegd. Is de vraag fout beantwoord, dan komt de tekst terug. Bij twee maal fout wordt het tekstgedeelte waarin het antwoord te vinden is anders gekleurd. Daarna volgen de oefeningen: gatenteksten die stukken van het verhaal vormen. In het gat moeten woordjes worden ingevuld. Als de cursist veel fouten maakt, wordt aangegeven dat hij de oefening over moet doen. Hij kan ook hulp vragen, dan verschijnt de eerste letter van het beoogde woord. Andere typen oefeningen: woorden en zinnen in de goede volgorde zetten. Ieder verhaal wordt afgesloten met een korte toets bestaande uit maximaal tien meerkeuzevragen. Nadeel: Doordat de tekst niet te raadplegen is bij het beantwoorden van de vragen en door de gebruikte vraagvorm, hebben de oefeningen meer van leesoverhoringen, temeer omdat ook een aanbodfase ontbreekt.
	ervaring:	*	ROC Gilde Opleidingen (ve), Venlo gebruikt dit materiaal voor volwassenen in Alfaniveau 3. De cursisten kunnen op deze manier in eigen tempo werken en worden gestimuleerd om niet teveel hardop te lezen. Docent ziet wanneer curisten vastlopen.
		*	Taalschool Horizon College (ve), Alkmaar.

[p. 13]

Rosetta Stone 2000
	uitgever:	Fairfield Languages Technologies, 165 South Main Street, Harrisonburg, VA 22801, USA; email: [e-mail] Website: www.trstone.com te koop in de betere boekhandel
	soort:	CD-rom
	prijs:	f 69,95
	doel:	luister-, lees-, schrijf-, en uitspreekvaardigheid van het Nederlands
	doelgroep:	vanaf 10 jaar, niet specifiek voor leerders van het Nederlands
	geschikt voor:	eind Alfa-niveau 1 en hoger
	beschrijving:	Dit programma is niet speciaal gemaakt voor het leren van Nederlands; de gebruiker moet een doeltaal kiezen (bijv. Nederlands), een Unit en een les, maar dan komt er ook een scala van mogelijkheden geordend naar taalvaardigheid en juist dat maakt het programma mogelijk bruikbaar voor de alfabetiseringsklas. Bovendien is het heel geschikt voor zelfstandig leren en zijn de fases van het VUT-model er zo in te herkennen (V-vooruitkijken, U- uitvoeren, T- terugkijken). Er kan geoefend worden met:
		•	Listening and reading combined (A)
		•	Listening only (B)
		•	Reading only (C)
		•	Speaking (D)
		•	Writing (E)
		Bij iedere vaardigheid kan gekozen worden uit 3 soorten activiteiten:
		•	Look at a Preview (Kijk wat je te wachten staat - Voorbereidingsfase)
		•	Do an Exercise (Maak een oefening - Uitvoeringsfase)
		•	Take a Test (Wat heb ik ervan geleerd - Terugkijkfase)

uitspraakprint bij Rosetta Stone 2000

		Wat het materiaal zo interessant maakt, is dat de cursist zijn uitspraak kan vergelijken met de beoogde uitspraak en wel doordat de uitspraak in beeld gebracht wordt: toonhoogte (pitch), klemtoon (emphasis) en klankbeeld (form) van de leerder kunnen afgebeeld worden en afgezet tegen toonhoogte, klemtoon en klankbeeld van een native speaker. Dat lijkt allemaal heel ingewikkeld, maar zeker voor Chinese leerlingen (met onderwijservaring) is dit een geweldig én ook uitvoerbaar idee. De handleiding bij de CD-rom is in het Engels, maar dat mag geen bezwaar zijn.
ervaring:	*	Lieven de Keyschool (vo) te Haarlem: het onderdeel luisteren kan helemaal apart gedaan worden ook zonder zo'n uitspraakprint en zonder er bij te hoeven lezen.

Met dank aan:

Annemieke van de Genugten en Gerrie Hoogesteeger, ROC Oosterschelde College, Goes

Annemie Koenders, Gilde Opleidingen, Venlo

Elske Palstra en Yolande Hömann, Taalschool Horizoncollege, Alkmaar

Henny Jellema, Lieven de Keyschool, Haarlem

Ineke Stam, Alexander Hegius Lyceum, Schalkhaar

Gea Stellema, Taalschool, Leiden