Alfa-Nieuws. Jaargang 2

[p. 4]

Chinezen onder de loep

Chinees en de Chinezen
Ineke van de Craats

Nederland telt veel inwoners van Chinese herkomst. Hun aantal wordt geschat tussen de 40.000 en 50.000. De Chinezen zijn één van de oudste minderheidsgroepen. De eerste groep Chinese immigranten waren de zeelieden die aan het begin van de 20e eeuw voor Nederlandse reders voeren en die later veelal in Rotterdam zijn gaan wonen. De tweede groep wordt gevormd door restauranthouders - vaak migranten van het platteland rond Hong Kong -, en verder zijn er Chinezen uit Suriname, Indonesië, Maleisië en Vietnam. Sommigen van hen zijn naar Nederland gekomen uit economische overwegingen, anderen om te studeren, weer anderen om politieke redenen. De laatste tijd zijn er ook veel asielzoekers uit China in de OC's en AZC's. Wat de reden van hun komst ook is, velen beheersen alleen het Chinese schrift en zullen in de Nederlandse les met het Latijnse schrift en met Nederlandse klanken geconfronteerd worden.

Modern Standaard Chinees en de dialecten

Wai Ming en Min kunnen allebei Chinees lezen maar toch kunnen ze elkaar niet verstaan. Dit is minder vreemd dan het op het eerste gezicht lijkt. Er is namelijk wel een standaard voor het geschreven Chinees maar tot voor kort was er geen officiële norm voor het gesproken Chinees. Chinees is eigenlijk een verzamelnaam voor een groot aantal gesproken

China en de Chinese dialecten
(Van den Berg & Pieke 1991:45)

variëteiten die tesamen het Chinees vormen.

Naar schatting zijn er bijna een miljard sprekers van het Chinees op de wereld. Van de Chinese bevolking spreekt ongeveer 5% geen Chinees dialect als moedertaal. Wat ze dan wel als moedertaal spreken, kan zijn Mongools, Turks, Thai of een Burmees-Tibetaanse taal. De andere 95% heeft één van de Chinese dialecten als moedertaal.

[p. 5]

Daarnaast vereist lezen en schrijven een aantal vaardigheden die kinderen op de basisschool aanleren, zoals bijvoorbeeld het herkennen en onderscheiden van klanken (auditieve discriminatie) en letters (visuele discriminatie) en het beheersen van de (schrijf)motoriek. Voor volwassen leerders moet hier aandacht aan besteed worden zowel vóór als tijdens het alfabetiseren.

Mondelinge vaardigheid

Een belangrijke voorwaarde om te leren lezen en schrijven is de mondelinge beheersing van de taal waarin de alfabetisering gaat plaatsvinden. Veel schriftsystemen, waaronder bijvoorbeeld het Latijns schrift en het Arabisch schrift, zijn afgeleid van de gesproken taal, d.w.z. dat alle letters van een alfabetisch schrift verwijzen naar een klank. In het Chinees is dat bijvoorbeeld anders. Daarin verwijst elk karakter direct naar een betekenis en niet naar een klank in de gesproken taal. Om het Chinees schrift te leren hoef je niet persé de Chinese taal te spreken.

Bij alfabetisering in het Nederlands als tweede taal gaat het om het leren van een alfabetisch schrift en daarin is de relatie tussen tekens en spraakklanken de basis. Om een woord te kunnen leren lezen, moet je het eerst mondeling beheersen. Kinderen van 6 jaar, die met lezen en schrijven beginnen, beheersen mondeling gemiddeld twee- à drieduizend woorden. Volwassen NT2-leerders blijven daar meestal ver bij achter en moeten hun woordenschat uitbreiden om het schriftsysteem onder de knie te krijgen en leesvaardigheid te ontwikkelen.

Verschillende fases in leesvaardigheid

Kinderen die net beginnen te ontdekken wat geschreven taal is laten zien dat ze in staat zijn woorden te ‘lezen’ zonder het schriftsysteem te kennen. Ze lezen niet de letters, maar ze herkennen het woord als plaatje of als symbool. Ze kunnen het herkennen aan de vorm als geheel, aan de kleur en aan de context waarin het staat. Ze reageren bijvoorbeeld op de naam van een bekend, zich vooral op kinderen richtend, restaurant (soms tot wanhoop van de ouders!). Ze herkennen namen van snoep op de reclame, hun eigen naam, namen van personages in de boekjes die ze voorgelezen krijgen en meelezen, enzovoort. Ook volwassenen kunnen in eerste instantie op deze manier lezen. Zij kunnen bijvoorbeeld namen van winkels, straatnamen en opschriften herkennen door op specifieke vormgeving van letters en op kleuren te letten, maar ook de context waarin ze het woord tegenkomen, speelt een belangrijke rol. In feite gaat het hier niet om echt lezen, maar om plaatjes herkennen.

Op deze manier kan iemand heel wat woorden leren lezen, door die woorden uit het hoofd te leren en d.m.v. het visuele geheugen te leren herkennen (inprenten). Dit is zogenaamd direct decoderen: vanuit het geschrevene direct naar de betekenis gaan. Daarna beginnen leerders woorden te herkennen door letters om te zetten in klanken. Door het woord uit te spreken (te verklanken) ontdekt de lezer de betekenis ervan (indirect decoderen: van letters eerst naar klanken en daarna naar betekenis) In het begin lukt dat alleen nog met woorden met een eenvoudige spelling, daarna ook met woorden met een complexere structuur.

Een gevorderde lezer past al deze manieren van lezen gelijktijdig toe. Er worden geen letters meer gezien, maar woorden en zinnen. Het herkennen van de betekenis van woorden en zinnen gaat automatisch, waarbij ook gebruik gemaakt wordt van het voorspellend vermogen over de inhoud van een zin of een tekst. Deze manier van zelfstandig lezen is het doel van alle alfabetiseringsmethoden. De weg die naar dat doel leidt is in de verschillend methoden anders.

(tekst: Els Broekhuijsen)