Alfa-Nieuws. Jaargang 2

[p. 1]

nummer 4 - 1999

Uit het veld

Analfabeten van zestien jaar en ouder. Een moeilijke groep?

De vmbo Nieuw Rotterdam is in Rotterdam momenteel de enige school in Rotterdam en omgeving die analfabeten opvangt. Dat is doelbewust beleid geweest (zie een eerder nummer van alfa-nieuws) om juist voor analfabete leerlingen een zo adequaat mogelijke opvang te realiseren. Er ontstonden echter problemen met de leerlingen die ouder zijn dan zestien jaar, vooral de AMA's. Cathy Berg, coördinator van het Alfaproject op Nieuw Rotterdam, schetste in een brief aan DSO (Dienst Stedelijk Onderwijs) kort die problemen.

Cathy Berg signaleerde het volgende:

‘Het afgelopen jaar werden meer dan in vorige jaren analfabeten van 16 jaar en ouder aangemeld bij Nieuw Rotterdam. Daar waren leerlingen bij die op de papieren van de IND geregistreerd staan als 15 of 16 jaar zijn, maar met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid in werkelijkheid veel ouder zijn. Doorgaans gaat het daarbij om AMA's die niet alleen te maken hebben met een ernstig gebrek aan onderwijs, maar ook nog te kampen hebben met trauma's, onzekerheid over de verblijfsvergunning, de confrontatie met een andere cultuur en zelfstandig leren

[p. 2]

wonen en samenwonen.

De ervaring heeft ons geleerd dat deze jongeren, die bij de intake zeer gemotiveerd lijken en graag naar school lijken te willen, na enige tijd toch moeite krijgen om zich aan te passen aan de school en het schoolprogramma. Dat komt volgens mij omdat dit programma ontwikkeld is voor analfabeten die tussen de 12 en 16 jaar zijn. Het gevolg is vaak ongemotiveerdheid, verzuim en na heel veel energie van ons en hun begeleiders, afhaken en uitgeschreven worden. (Overigens gelden die problemen ook bij de wel geletterde zestienplussers). Ondanks het feit dat ik iedereen een kans gun en ook het belang zie van de noodzaak deze groep zo snel mogelijk op te vangen, moest ik het afgelopen jaar veel van deze jongeren doorverwijzen naar bureau VIA, die voor een adequate plaatsing zouden gaan zorgen. Vaak duurde dat toch lang, en wanneer er toevallig plaats was in een van de Alfagroepen, kon de jongere blijven totdat VIA hem had geplaatst.’

Cathy Berg wijst er vervolgens op dat ze grote problemen voorziet voor het nieuwe studiejaar (de brief is van juni) omdat de alfabetiseringsgroepen al redelijk vol zitten. Ze vat de knelpunten nog kort even samen:

•	Er zijn veel aanmeldingen van analfabeten van 16 jaar en ouder.
•	Sommigen zijn niet plaatsbaar omdat ze veel ouder zijn dan 16 jaar.
•	Het programma sluit niet aan op deze groep met als gevolg afhaken.
•	Er zijn te weinig faciliteiten om specifiek deze groep op te vangen.
•	Er onstaan wachtlijsten bij directe doorverwijzing met als risico dat deze jongeren te lang thuis zitten.

Omdat we vaker dit soort problemen gehoord hadden, vroegen we enkele docenten van andere scholen om een reactie. Henny Jellema, van de Lieven de Keyschool in Haarlem, herkent het probleem en vertelt welke oplossing op haar school gevonden werd.

‘In Haarlem zaten tot 1998 de zestienplussers niet gescheiden van de andere ISK-leerlingen. Neveninstromer was neveninstromer en het kon dus gebeuren dat een twaalfjarige naast een zeventienjarige zat. Dat beviel in veel opzichten heel slecht. Met ingang van 98/99 zijn we gestart met aparte zestien-plusklassen. Aanvankelijk met één klas, kort daarop met twee en inmiddels hebben we zes groepen. Evenals in Rotterdam was het schoolverzuim het grootste probleem en dat is met de nieuwe opzet heel erg teruggelopen.’

Een indivueel rooster

‘De zestien-plusklassen kennen een totaal andere structuur dan alle andere klassen op onze school. Met de leerling samen wordt een individueel rooster opgesteld, waarin bijvoorbeeld ruimte is voor stages en werkvoorbereidende projecten. Voor leerlingen met meer vooropleiding, aanleg en ambities worden staatsexamens voorbereid. In 1999 deden 7 leerlingen staatsexamen I in de onderdelen lezen en luisteren. Dit experiment wordt uitgebreid met spreken en schrijven. Het hoeft geen betoog dat deze aanpak zeer arbeidsintensief is. Bij ons is een collega volledig vrij geroosterd voor de

[p. 3]

organisatie van de zestien-plussers; daarnaast houden een aantal docenten zich intensief bezig met deeltaken voor deze groep.’

Toename aantal analfabeten

‘Cathy spreekt vooral over problemen bij de analfabeten van 16 jaar en ouder. Ook bij ons stromen analfabeten in de zestien-plus groepen in. Het totale aantal analfabeten op onze school neemt beduidend toe. Cathy signaleerde dat ook al, en ik heb de indruk dat dat een landelijke tendens is. De indruk is ook dat het gemiddelde opleidingsniveau van de zestien-plusgroepen steeds lager wordt.

Als analfabeten eenmaal in de alfagroep komen, vallen ze bij ons niet af vanwege hun ouder zijn en is van bijzondere problemen eigenlijk niets te merken. Het is wel gebeurd dat de desbetreffende leerling, als hij eenmaal in de alfaklas zat, veel minder verzuimde. Zo'n leerling krijgt volgens mij meer aardigheid in het onderwijs als hij leerstof krijgt die bij hem past.

Net als Cathy gebruik ik in de klas de basismethode Lezen doe je overal van Zwijsen, een methode die gemaakt is voor 12 tot 16-jarigen. Het is mij eerlijk gezegd nog nooit gebleken dat de zestien-plussers deze methode kinderachtig vinden. Doorgaans zijn leerlingen blij dat ze mogen leren en het feit dat het verwerkingsmateriaal oorspronkelijk gemaakt is voor 6- en 7-jarige Nederlandse kinderen, zegt ze niks. Volwassen Nederlanders associëren dit materiaal met jonge kinderen, maar voor hen is het nieuw. Ze zijn daar helemaal niet mee bezig.’

Warsja Amarsoemartho van de Kempenpoort in Eindhoven vroegen we telefonisch of zij het probleem van de zestien-plussers herkende.

Warsja geeft alfabetiseringslessen aan OC-leerlingen in de Kempenpoort. Zij benadrukt dat ze geen aanpassingsproblemen en motivatieproblemen ondervindt bij leerlingen van zestien jaar en ouder. Doorgaans komen de leerlingen graag naar school. Ze zijn leergierig en als er problemen zijn, heeft dat eerder met individuen te maken, dan met het feit dat het om zestienplussers gaat. Zij kent het probleem niet dat leerlingen het lesmateriaal te kinderachtig vinden. Daar is ook geen reden toe, want als basismateriaal wordt bij hen gebruikt gemaakt van leermiddelen die ontwikkeld zijn voor de alfabetisering van volwassen NT2-leerders: 7/43 en Beter Lezen, aangevuld met zelf gemaakte teksten die afgestemd worden op specifieke situaties en belevenissen van de groep.

Vraag aan de lezers:

Herkent u dit probleem of hebt u een oplossing gevonden die voor anderen ook interessant kan zijn, geef deze dan door aan de redactie van alfa-nieuws.