Van Brabant die excellente cronike

(2016)–Anoniem Alderexcellenste cronyke van Brabant, Die– rechtenstatus

Vanden alder victorieusten prince Karolus van Spaengien, hertoge van Brabant, ende van sommige gesten bi sinen tijden gheschiet

IMPERATOR CAESAR CAROLVS .V. HISPANIARVM REX.

KArel is die derde hertoge van dien name hertoge van Brabant, ende coninc Philips van Castilien ende vrou Jannen van Spaengien oudtste sone Ende was geboren in Vlaenderen in de machtige stadt van Ghent opten xxiiij. dach van Februarius int iaer van xv.C. welck iaer was een scrickel iaer Op welcken dach na dye rekeninghe der tijden hadde die onuerwinlike prince Kaerle die grote ende gloriose victorie voor die stadt van Pauien, daer de coninc van Vrancrijck gheuangen wert met veel eedelen, ende veel eedelen ooc doen verslagen worden met menich M. mannen. Op desen seluen dach van xxiiij. in Februario wert de mogende prince Kaerle glorioselick met groter triumphen ooc keyser ghecroont. Wten welcken men wel mach mercken, dat god door sijn gracie wonderlijcke dingen laet ende wil laten geschien door desen onuerwinlijken prince Karolo die welcke int iaer M.v.C. ende .xv. ghehult wert voor een erfheere ende eerlijck ontfangen in Brabant in Vlaenderen ende in allen sinen landen ende in die hootsteden der landen die hem eerlijcken beschoncken voor sinen willecome Wesende prince van Castilien van Leon, van Granade, van Arrogon, van Nauarre, van beyde den Sicilien, van Jherusalem, van Valence van Maiorcke, van Sardinien, van Corsice, etcetera. Eertshertoge van Oostenrijck. Hertoghe van Bourgondien, van Lothrijc, van brabant, van Stiere, van Crayn, van Carniole, van Limborch, van Lutzenborch, ende van Gelder. Graue van Vlaenderen, van Habsborch, van Tyrol, van Artoys, van Bourgondien. Palsgraue van Henegouwen. ende Lantgraue van Elsaten. Prince van Zwauen. Marcgraue van Bourgau, ende des heylichs rijcx Van Hollant, van Zeelant, van Phiret, van Kiburch, van Namen, ende van Zutphen, Heere van Vrieslant, van die Windesmarck, van Portenaw van Salinis ende van Mechelen.

Jtem int Jaer .xvi. omtrent onser lieuer vrouwen hemeluaerts dach, so sterf op die hoeue graue Jan van Egmont, die bouen tnegentich iaer oudt was, na dat hi dat stadthouderschap van Hollant omtrent .xxxij. iaren met groter eeren ende met groter victorien gheregeert hadde

Jn dien tijden als dese prince Karel in brabant ende in Vlaenderen ghehult was so was hi vertrocken in Hollant ende so quamen in brabant grote ambassaden, als die graue van Vedonne ende die bisschop van Parijs met veel eedele mannen om den prince te sprekene, dien si volchden in hollant daer si den prince ter spraken quamen, daer een huwelic ghesloten wert tusschen den prince van Castilien ende des conincx Lodewijcx ionghe dochter, welck huwelijc seer grotelijc verpeynt was

Jtem by rade vanden keyser Maximiliaen was ghemaect een huwelijck tusschen den coninc van Denmarcke ende ons princen suster Johanne. So was oock op die selue tijt in hollant comen met groter machtigen scepen die bisscop van Dronten met veele eedel mannen ende met groten state van wegen des conincx van Denemercke, van Noorweghen van zweeden, van Vennen ende van Godtlant, om des princen suster ouer te halen met eeren, om te zijn dye coninginne van Denmercken, also dat gesloten was.

Van dye triumphelijcke feeste vanden gulden Vliese oft Toyson dor, hoe dat ghehouden wert met groten state en weerdichyt na die oude gewoonten.

INt iaer ons heren M.vC ende .xvi. so heeft die mogende prince Karel willen achtervolghen dye manieren ende feeste van den weerden gulden vliese daer die meeste heeren der kerstenheyt mede verchiert sijn. So heeft die prince die ordinancie daer af gehouden gelijc hertoghe Philips van bourgondien dede die dat yrst insettede ende ordineerde Ende als hertoghe Karel sijn sone saliger memorien heeft ghecontinueert Ende also dat Maximiliaen naemaels keyser dat achteruolcht heeft. Ende die prince Philips coninc van Castilien bider gracien gods ende Leon ende granaden dat ooc heeft onderhouden. Laet ons nv voor hem bidden, want men noyt minlijcker prince en vant makende alomme pays ende vrede tusschen den heeren. Aldus hadde oock dese mogende prince Karel voorscreuen deese feeste van dat gulden Vlies begost ende op gestelt te houden den .xxvi. dach in October int iaer voorscreuen, in die stadt van Bruessel ende heeft de oude ghewoenten geuolcht vanden gulden Vliese drie dagen lanck inder kercken rijdende met groten state elcken dach met verscheyden clederen Ten yrsten dach vespertijt reet coninc karel met groten state van gheestelijcken personen, als van abten prelaten ende anderen Ende daer na quamen die heeren vander oorden elc na sijn outheyt, als die graue van Nassou, de graue van Huerne, die here van Reux, heer Jan Emanuel, die here van Lalayn, heer Hughe van Meluyn, heer Philips dammirael die heere van Chieure, die prince van Symay, die here van Bergen, ende na dien quam coninc Karel die al reden in roden mantels gecleet van root fluwel cramosijn ende ront omme gheboort met costeliken boorden gemaect met peerlen ende costelijcken ghesteenten met roden rolcapruynen opt hooft. Ende die dat toyson dor droech was ooc so gecleet Ende achter den coninc quamen die Palsgraue, die marcgraue van Brandenborch, die marcgraue van Baden, dye graue van Mansuelt van montreuel, die

graue van Soorne, ende noch ambassaten wt vreemden landen Ende si sijn also te samen in die kercke gecomen, ende die prince sat in sijn siedge, ende die heren vander oorden elc onder sijn wapen Ende die heren van der oorden te dier tijt leuende ende doden waren dese Die coninc van Arrogon, die coninc van engelant, heer peter van Lannon Cristoffel marcgraue van Baden, heer Wolfganck van Poleyn, heer Cornelis van Bergen, die here van Santpy, heer Pauwels van Lichtersteyn, heer wolfganck van Furstenberge, heer Floris van Yselsteyn graue van bueren, heer Philibert van Beueren. Ende daer worden nieuwe heren vander oorden gemaect in die stede vanden doden, ende dat waren dese Fernande, des conincx broeder, de coninc van Vrancrijck, de coninc van Vngarien die coninc van Denmercke. Jtem .iiij. grauen wten duytschen lande, de palsgraue, die marcgraue van Brandenborch, die marcgraue van Baden, graue Felix. Die graue Porcien, die graue van Montreuel, die gouerneur van Bresse, Beure die baelyou van Henegouwe, die here van Montigni, die here van Sancpy, die here van Souzelles Dit sijn die nieuwe heren. god wilse in eendrachticheyt bewaren. Amen.

Van coninc Karels eerste reyse in Spaengien

NA dat coninc Philips in Spaengien gestoruen was, so liet hi achter veel kinder, onder welcke Karel die outste sone was, die welcke die naeste oor was van desen landen ende vanden conincrijcken van Castilien, Lyon. etcetera.

Ende omdat hi noch niet was comen tot sijn mondige iaren, so ordineerden men sommige heeren dye hem regeren souden, ende koren keyser Maximiliaen voor eenen momboor. Ende om dat die keyser meest tijt absent was, so maecte hi regente sijn dochter vrou Margriete weduwe van Sauoyen, ende mijn heere van Cherue bewaerder vanden prince, tot dat hi in sijn landen hier gehult was ende die besworen hadde

Doen quam hem menige tijdinge wt Spaengien, hoe dat groten twist was tusschen die heeren ende dat die een bouen den anderen wilde domineren Waer door hi ontboden ende ghebeden wert dat hi ouer comen wilde ende ontfangen sijn erflanden ende rijcken, ende nederleggen die tweedracht die int landt was op gheresen Des die regeerders van desen landen ghingen te rade ende accordeerden dat die prince soude ouer trecken ende ontfangen die crone der conincrijcken Ende hier na hebben si haer dingen beschict als aengaende van desen landen, ende die gedeputeerde heren vander oordenen ende knechten trocken metten prince na Walcheren. Ende omtrent het eynde van Junius int iaer van xvij. is coninc Karel te Middelburch in walcheren gecomen, om met den eersten wint in Spaengien te zeylen, ende is daer bliuen leggen bi ghebreck van winde totten .xij. dach Augusti So cregen si goeden wint ende quamen so cortelinck in Spaengien sonder eenige auontuere weerdich om scrijuen. Ende als si in Spaengien waren gearriueert, so trocken si voort te lande van deen stadt tot die ander, daer die eedel prince tot allen steden ende plecken seer eerlijcken ontfangen wert, ende met groter vruechden ende triumphen wert hi al omme willecome gheheeten. Ende die heren vanden steden ende landen die tusschen wegen

lagen verselschapten sijn eedelheyt alle te samen, tot dat si metten eedelen prince quamen tot in die stadt van Valedoly, daer hi doen binnen quam met groten state, daer hi seer eerliken in gehaelt wert met groter triumphe van den heeren vanden landen ende rijcken dye hem daer verbeyden, die hier na in sijn cronemente eens deels bescreuen sijn Ende binnen deser stadt van Valedoly is ghecomen don Fernande hebbende dat gulden vlies oft Toyson dor om sinen hals. Dye coninc hadde seer schonen staet bi hem in die incomste van deser stadt. Daer was die conestable van Castilie, die hertoge Dalbe, die marcgraue van Villane, die graue van Boneuente, die hertoge Darques, die hertoge van Surquorbe, ende een grote menichte van bisschoppen ende ander prelaten ende heeren. Ende daer waren wel .vi.M. peerden, so peerden so muylen, ende een groot getal van gouden tabbarden want die gouden stucken sijn daer seer gemeyn. Kaerle die coninc was seer genoechlijc om sien die seer costelic gecleet was met eenen gulden stuck verchiert met veel costelijcke ghesteenten ende hi had om sijn bonette een costelijcke boghe een iuweel bouen maten costelijc. Ende also rijckelijc verchiert sat hy op een spaens peert hem seere lustich verthonende so dat alle die grote princen ende heeren met dat ghemeyn volc van hem seer verblijt waren. Ende in die incoemste vanden eedelen Karel den coninc reden voor hem veel eedel mannen ende heren, als .C. eedelmans vanden huyse der kersten, Ende die eedelmannen vanden huyse des conincx. ende doe die heeren vander ordenen, ende doe die grote heeren ende meesteren vanden conincrijcken. Ende doe quam die coninc ghereden onder een tabernakele Ende die graue van Pese droech dat sweert Ende recht voor den coninc reden die ambassaden van onsen heyligen vader den Paus, vanden keyser vanden coninc van Engelant. Ende recht achter die tabernakele so quam mijn vrouwe Leonora ende des conincx brueder Fernande ende die aertsbisscop van Saragossen, na die vrouwen quam die Cancellier ende al die heeren van den rade van Castilien, ende noch veel meer andere

Jtem die broeder van onsen coninc Kaerle quam wt Spaengien met veel scepen ende arriuierde in walcheren ende track doe yrst na tlant van Vlaenderen in die stadt van Ghent, daer hi eerlijcken ontfangen wert als vanden ghenen die den here beminnen. Dit geschiede omtrent sint Jansmisse int Jaer .M.v.C.xviij.

Hoe de edel prince Karel gecroont wert in die stadt Valedoly

Na dat die edel Karel die derde hertoge van Brabant van dyen name een tijt in Spaengien hadde geweest om trent wat meer dan .vi. maenden So is hi gheweest te Valedoli inder stadt op dat slot So gheuielt in Februario int iaer ons heeren .M.CCCCC.xviij. datmen grote ghereetscap maecte al inder stadt voorscreuen in sinte Pauwels kercke om datmen Karel den prince coninc cronen soude. Tot welcker croningen quamen veel machtige heeren in silueren ende in gulden stucken, verchiert met costelijcke ghesteenten als van peerlen dyamanten, sophyren, robijnen, tortosen ende dier ghelijcken, ende haer muylen

ende peerden waren al bedect met gulden laken so dat dier ghelijcken van habiten niet veel meer ghesien en waren. Daer quamen ter feesten die Conestable, dye Hertoghe Dalbe, hertoge van Beges dammirael van Castilien, hertoge van Nageres, hertoge Darcos, die conestable van Nauerre, dye hertoge van Brocarque, dye marcgraue van Villame, dye marcgraue van Strague, dye marcgraue Dianen, dye marcgraue van Guillad, die marcgraue van Ville Francha, die marcgraue van Taliphes die graue van Boneuente, Dammirael van Jndes, die graue van Cabres, dye graue Daymont, die grote prior van sint Jans, don Petro van Pertecurreto, die graue Darmisedo, die grote commandeur, de graue van Lemos ende noch wel x. grauen .etcetera. Ende ter tijt als ons coninc wt sijn palleys schiet ende te peerde gheseten was om ter voorseyder croningen te rijden inder kercken van sinte Pauwels, so waren alle die voorseide grote heeren ende princen van haren peerden gestaen ende muylen ende stelden hem te voete ommegaens den coninc. Die conestable van Castilien houdende metter hant den stegelrepe van des conincx peert aen die rechter side, ende aen dander side die hertoge Dalbe ende al die ander heren tot in de kercke Hoe wel dat den wech vuyl van slijcke was ende vanden moddere, nochtans wanttet die ghewoente was van oudts tot sulcker solemniteyt so deden si dat alle goetwillichlijck. Aldus wert die coninc gecroont met groter

eeren ende weerdicheit Ende hielt sijn hof ende staet van sijn conincrijck van Castilien in die collegie van sinte Pauwels te Valedoly Ende daer waren veelderhande prelaten ende grote heeren sijnder rijcken van Castilien Leon .etcetera. ende ooc van Arrogon, van Napels, van Nauarre, ende van anderen landen .etc. Ende daer in sinte Pauwels kercke werden ghedaen die ghewoenlijcke Ceremonien ende solemnalen eedt van prelaten princen ende heeren ende regenten der steden

Opten sondach den .vij. dage februarij heeft die coninc gesworen coninc geweest ende heeft die crone ontfangen met die coninginne sijn moeder van Castilien van Granaten van Lion ende ander Ende daer na is de coninc weder na sijn hof gereden, ende die voorscreuen heren hebben hem weder verselscapt te voete tot in sijn hof Ende met den coninc en was niemant gereden dan sijn broeder Fernando ende dambassaden vanden Paus, vanden keyser, vanden coninc van Vrancrijc vanden coninc van Engelant, vanden coninc van Portingale, ende dambassaden van Venegien. Als die misse ghedaen was in sinte Pauwels kercke vanden cardinael van Tourtouse so wert van don Gracien ghelesen den eedt die seer groot was die de prelaten, princen ende die regeerders der steden ghewoenlijc waren te doen den voorgaenden coningen. So quamen si alle dye den eedt schuldich waren van doene. Ende elck quam bisonder den eedt doen opt missael ende opt cruys, ende na den eedt so custen elck des conincx hant. Ende ten eersten quam sinen eedt doen sijn broeder Fernandus, daer nae sijn suster Helenora. Daer na quamen die gheestelijcke prelaten, als die aertsbisscopen, bisscoppen, ende andere prelaten daer na quamen die grote heeren ende princen ende die regeerders der steden Den voorseyden eedt ghedaen sijnde so las die voorseyde don Gracien die homagien ende manscappen die de princen ende heeren den coninc schuldich waren te doen Ende alder yrst heeft den coninc homage ende manscap gedaen Fernando des conincx broeder. Welcke homage ontfangen heeft heer Willem van Croy, hertoge van Sorren, heere van Chieures, dye selue Fernando beyde sijn handen gheuouden leggende in dye handen vanden seluen heere van chieuvres ghelijc daer die ghewoente is. Ende als Fernando sijn homagie hadde gedaen so heeft hem die coninc neffens sinen stoel recht op gheordineert te stane, bloots hoofts, daer hy ontfangen heeft inden name des conincx alle dye homagen van alle den princen ende groten heeren ende regeerders der steden van sinen conincrijcken, ende si custen al des conincx hant na die homage. Dit al gedaen sijnde so is daer vanden sangers ghesongen Te deum laudamus, ende dye trompetten ende claretten maecten doe groot gheluyt Na dien reedt die coninc weder na thof met groten state seer lustelijc so dat hem elck lof eere ende weerdicheyt toeseyde. Dit voorseyde is al ghedaen in tegenwoordicheyt vanden voorgenoemden ambassadoers ende ander vreemde lieden, ende ter weerdicheyt vanden coninc

Vanden rijckelijcken steecspele gheschiet na dat cronemente van coninc Karel, daer die voorseyde coninc Karel den oppersten prijs ghewan na inhout der charten vanden steecspele

ALs coninc Karel aldus open hof hielt soe waren daer sommighe heeren dye ter eeren ende weerdicheyt vanden coninc wilden helpen vermeren die feeste. So waren daer twee heeren dye een steecspel beroepen hadden So quam opten .xi. dach Februarij die coninc met sinen brueder Fernande ende met Leonora haerder beyder sustere te Valedoly op dye merct met groten state van veel grote heeren seer costelicken ghecleet, ende si ghingen op dat scauot So quamen daer in die bane dye heere van Beaurains ende dye heere van Souzelles )die beroepers vanden steecspele waren) verselschapt zijnde metten connestable van Castilien, den Graue Daymont, den Graue van Hano, Dye graue van Daguillaert. ende don Petro Giron die alte seer rijckelijc ghecleedt was. Ende die cledinghe vanden voorghenoemden beroepers waren cramosijn satijn al gheladen ende besayt met silueren draken. Si hadden acht dienende eelmans mit rocken wel dicke besayt met bloemen van silueren ende gulden laken, ende noch veel ander dienaers met die selue deuise ghecleet die hem seer nernstelijck dienden telcken als si staken

Tegen dese voorgenoemde beroepers quamen ten yrsten ter banen die prioer van sinte Jans. Don Anthoni sijn brueder, ende don Anthoni van sugenna. die ionghe hertoghe van Cleue, die graue van Honnem. don Wanri ende Monfalonnet, don Jan mendose, don Francisco van Beaumont. Ende dit was des donderdages voor vasten auont. Des dinzendaechs daer nae quamen daer ander stekers ter banen teghen den beroepers oock in presencie vanden coninck ende sinen heeren.

Als die hertoghe van Veyar. die Conestable, dye marckgraue Deltoges. dye graue van Hanon Dammirael, Die prioer van sint Jans hertoghen Dalbe soon, Noch ooc die prioer van sint Jans hertoge van Veyaerts brueder, die graue daguillaert, don Gonselle. Ten derden quamen teghen dese beroepers Dye graue van Porcan, dye heere van Fiennes, die prince van Besignen, die grote commandeur hertoghe Dalben soon, dye ionghe Berremilant, die graue van Sufrintes, Loys van Cadona Goncian loupes van Padile, Don Francisco van Beaumonte, don loys van Ras, die heere van Montmorency, die here van Bredenroede, dye heere van Montferant, die Troelliere Heze de Seneschal. etcetera

Dese voorseyde heeren waren also costelijc toeghemaect dat dat gulden laken voor cleyn ghereeckent werdt. want dye cledinghen waren al meest ghemaect van ghetrocken gout ende ghetrocken siluer ende met geslagen fijnen goude van veele diversche manieren ouerdect, ende met peerlen ende met costelijcken ghesteenten gewracht Ende als dese heeren nv ter banen gecomen waren seer costelijcken gemonteert, ende als die vier eerste ghelopen hadden, so is die coninc ghegaen ende heeft oorlof ghenomen aen dye vrouwen ende ioncfrouwen ende hi is van den schauotte gegaen om hem te wapenen Ende int wedercomen is hi in die bane ghereden met so groten geluyt als vijftich claroenen ende tsestich trompetten maken mochten Ende alder erste quamen na dye trompetten dye

herauten ende roys darmes. daer na die hertoge van Cleue ende die heere van Beures dye twee banieren droegen verwapent met die wapenen des conincx Jnt midden van dien reedt die marcgraue van Brandenborch dye den schilt droech met die selue wapenen geblasoneert. Daer na quam dye heere van Reulx opperhoofmeester van onsen coninc, ende die gouerneur van bresse. Daer na die Conestable Ladmirante die hertoghe Dalbe, die hertoge van Veyar, die hertoge van Nagere, dye hertoghe Dargnes, dye marcgraue van Villame, dye graue van Bonneuente, die marcgraue Destolges, dye graue Daroinne, die heere van Chieures. Dye welcke al te peerde waren elck een lance in die hant bereet sijnde ten dienste des conincx, alle gecleet in satijn carmozijnen rocken. Daer waren xxiiij. eelmans te voete met schaerlaken coussen verdect met getrocken gout ende silueren webbe doorsneden De wambeisen satijn carmozijn verdect mit getrocken gout ende silueren webbe al doorsneden ende die bonetten waren auontuerlijc De coninc was in carmosijn satijn ouerdect met getrocken goude silueren webbe doorsneden ende ouer al besayt met gouden sculpen, veel quispelen van fijn gout ende siluer Ende tusscen die waren scildekens al ront van gout, daer waren sekere woorden in gescreuen. De houssuere van sijn paert was vanden seluen. Ende als hi sinen keer dede op dye bane soe ghinc hi die vrouwen grueten, sijn peert die sporen lustelijc gheuende. Ende daer waren hertogen, grauen, marcgrauen, ende ander grote heeren in ghetale .xxx den coninc dienende die also rijckelijc toe ghemaect waren, dat niet wel mogelijc en was om te verbeteren Ende in sulcker manieren dede hi sinen tour ommegaens der banen Ende als hi dat ghedaen hadde so quam hi hem voor de iugen presenteren, daer sijn deuoir doende na inhout ende costume des steecspeles. Ende dat ghedaen sijnde stelde hi hem op deynde vander lijsten ende liep tegen den heere van Souzelles sinen groten escuier, den welcken hi een deel van sijn pluymage stack sijn lance draghende so recht als een draet Ende siende dat hi sijn lance niet ghebroken hadde stelde hi die weder recht op, weder om kerende op deinde van die lijste om te lopen die ander reise Ende biden ghene comende die tegens hem quam ghelopen gaf hi sijn peert die sporen ende raecte den seluen Souzelles op die gardebras, mer ten vatte niet ende die lance brack in cruysinge dat si in die lucht vloghen. Ten derden stack hi den beroepere op tfaux amet dat sijn lance brac, mer ten was gheen prijs, want die capittelen hielden eenen voet vry. So stelde hi hem ten vierden mael om steken, ende hi stac den beroeper opt hoochste vander targen, dat hi sijn lance in veel stucken brack. Ende daer was doe een groot gheroep der blijdtscapen vanden volcke, want daer waren wel .x.M. menschen present. Ende aldus voldaen hebbende dat recht vanden capittelen vandat selue steecspel, verselscapt sijnde metten seluen heren dye met hem comen waren reedt hi wech om hem te ontwapenen. Ende als die coninc wech was so volliepen die ghene die noch te lopen hadden. Ende dat gedaen sijnde begostmen die foulle ende ouer hoop te steken, daer menige lance ghebroken wert. Ende dye Foulle ghedaen sijnde so reedt ons coninc ende die

vrouwen na thof vanden coninc, daer was doen die maeltijt bereyt, ende de coninginne van Arogon was tot der maeltijt met veel hertoghinnen, grauinnen, mercgrauinnen ende met vele ander grote vrouwen, die also costelijcken ghecleedt dattet wondere ware om te verseggen ende dat was een genuechte ende een triumphe om te sien.

Na der maeltijt so dede die coninck eenen dans maken ter eeren vanden vrouwen ende ioncfrouwen. Daer quamen seer lustelijc inden dans die here van Beaurains ende die heere van Souzelles ende oock die ander heren die ghesteken hadden, ende elck bewaerde daer seer rustelijc sijn eere, soe dattet was een melodije om te aensien. Ende die vrouwen waren seer rijckelijc gecleedt want alle die vrouwen ende ionffrouwen van des conincx suster Leonora hadden wit satijn aen met gouden laken geuoedert Ende die vrouwen ende ionffrouwen van die coninginne van Aragon waren al ghecleet met swart fluweel Ende die mouwen vanden tabbaerden waren seer gheladen met gouden platen van menigerhande diuisen ende met ontallijcke veel costelijcke ghesteenten Ende die coninc was doe ghecleet met een wambays ende rocke van satijn cramozijn, verdect met getrocken gouden ende silueren webbe, ende een spaensche cappe vanden seluen gheuoedert met fijnen Sabelen

Ende daer was ghesloten biden vrouwen ende iugen dat ons coninc den prijs hadde van dlopen ende steecken Ende leonora sijn suster presenteerde hem den prijs Ende die here van Souzelles hadde den prijs vander foullen alsmen ouer hoop stack. Ende alst na middernacht was so leyde ons coninc die coninghinne tot in haer hof, ende doe keerde die coninc weder in sijn hof, ende elc int tsine. Ende so verghinck die feeste met blijscapen ende vrientscapen. Die dingen vanden coninc prospereerden ende hadden eenen gheluckigen voortganck alle dagen meer ende meer, ende al dat volck van den conincrijcken bewesen hem alle dienst ende onderdanicheyt

Hoe die knechten gheheeten den swarten hoop gheslagen ende van een verstroyt waren

NV sal ick weder keeren tot der materien van onsen landen, ende swijgen een wijl tijts van die voorscreuen landen.

Jnt iaer ons heeren M.CCCCC.xviij. in April so wasser een grote menichte ende vergaderinghe van knechten dye den swarten hoop heet, die wt Vrieslant comen waren, die niet veel duechden en deden, maer waer si quamen deden si groten laste den lantvolck ende ouerdaet, ende teyrden die boeren al wt ende meer dan si ghecrijgen conden Soe en hadden si ghenen dienst ende si laghen langhe int oppersticht omtrent Deuenter.

Daer na quamen si int lant van Ghelder op auontuere of si te wercke hadden ghecregen, maer neen si. Mer dye here van Ghelder dedese vertrecken wt sinen lande ende hi dedese gheleyden voorby der stadt van Nieumeghen ende quamen so int landt ende in die Camere van Cleue, daer si wel .x. oft .xij. dagen bleuen leggen doende den armen lant lieden groten scade ende aten al op dat die lantlieden hadden ende ghecrijgen

conden. Dit vernemende die hertoge van Cleue screef brieuen aen den hertoghe van Ghelder ende dede hem vraghen oft hi dye knechten in sijn landt ghesonden hadde oft dat hise in sinen name onderhielt. Daer op dye hertoge van Ghelder weder om screef hem excuserende dat hi hem der kenchten niet aen en trac ende dat de hertoge van Cleue metten knechten dade dat hi wilde ende conde Ende die knechten bleuen daer vast leggen niemant ontsiende, hem verlatende op haer eyghen cracht screuen schimpelijcken aenden hertoghe van Cleue, aen den hertoge van Gulijck, aen den bisscop van Colen dat si wel souden koken, si souden met hem lieden comen eeten. Mer die hertoge van Gulick was ooc in die were ende hi geboot sijn volc ende sijn leenlieden ende zijn ander ondersaten dat si alle gereet souden sijn om hem te volgen, alst van node ware op sijn vianden. Ende die hertoghe vergaderde eenen grooten hoop volcx te perde ende te voete Ende die bisscop van Colen quam hem te hulpe ooc met .viij.C. paerden Ende die selue hertoge screef ooc aenden graue van Nassou dye hem ooc te hulpe quam met viij.C. peerden alsomen seyde, so datter wel vergadert waren omtrent .iij.M. peerden ende veel duysenden te voete. Dit vernemende de knechten datter so groten volck op dye been was om met hem lieden te slaen, so en waren die capiteynen metten knechten niet wel te vreden sorgende voor al dat rosvolck, want die knechten en hadden gheen volc te peerde, so en wisten si ghenen beteren raet dan si sochten ootmoet aen den graue van Nassou ende spraken met hem biddende om gracie dat si door dlant mochten passeren. si souden al haer were bussen ende boghen ende ander stocken af leggen, ende gaen bloot wten lande Dit wert van den heeren den knechten geconsenteert op die voorsproken voorwaerden, maer god die heere versach dat anders, want si en waren niet vergadert om eenich goet ofte duecht te doene. Want daer waren vergadert meer dan .xijC. knechten dye wtghelesen bloeme van al den knechten, ende si meenden so metten hoop door te comen, ende voren wt waren iiij. knechten ghegaen die hem sloegen met v. oft .vi. boren om dat de boren wilden hebben der knechten stocken. Dit siende die reysigeren vanden graue van Nassou ende die Henewieren ende walen staken haer peerden met sporen ende sloegen inden hoop die na quam. Dit siende dat ghemeyn volc ende die boeren die seer begheerlijc waren om die knechten te slane, ende dye boeren hadden ooc veel half slangen ende veltgheschuts, daer si vreselijc mede onder die knechten schoten ende sloeghen so totten in ende si schoffierden haren hoop so dat si versloegen vanden knechten omtrent .xij.C. Ende als dit den hoop vernam die noch inden leger was wert seer veruaert ende si namen die vlucht ende elc sach om een goet wech comen. Ende alsomen seyde so hadden dit die walen ghedaen eer datter dat ander rosvolck af wiste Ende aldus wert desen swarten hoop vanden knechten verscheyden ende verstroyt van malcanderen, daer wi alle god wel af dancken moghen, want si en deden duecht noch profijt tot ghenen plecken daer si quamen. Ende corts daer na werden der knechten veel gheiusticieert ende ghehangen, bisonder diemen conde ghecrijghen vanden ghenen dye tot Asperen hadden helpen volbrengen

die grote moort, want sonder twijfel dat onnosel bloet roept wrake vander eerden tot inden hemel ouer die moordenaers ende dootslagers

Jtem want heer Frederijc van Baden bisscop van Vtrecht sieck ende cranck was ende sijnder leden onmachtich so dat hi sijn lant niet en conde regeren noch sijn ondersaten vanden vianden beschermen so wert hi beraden sijn bisdom te resigneren. So wert inden raet van onsen prince ghesloten ende ooc int hof van romen om peys ende vrede te onderhouden, dat heer Philips bastaert van bourgondien ende ammirael vander zee biscop soude zijn also dat geschiede, want int Jaer ons heren M.vC.xvi. so quam hi binnen Wtrecht met groten state, daer hi eerliken ontfangen wert vanden gheesteliken ende weerlijken state ende wert daer bisscop ghemaect ende hy wert seer lieftalich onder sijn volcke want hi dat lant in goeden vrede hielt.

Jtem int iaer ons heeren .M.v.C. ende .xviij. so wert gemaect een concordien peys ende eendrachtich goet vast verbont tusschen desen landen van Brabant Vlaenderen. etcetera. ende tusschen den bisscop van Ludick ende heer Robrechten sinen brueder, waer af dat volck aen beyden siden seer verblijt was

Jtem Jnt selue iaer voorscreuen so waren Tantwepen ghecomen twee galeyen met hair comenscappen, den xxiij. dach in Junio

Hoe dat die eedel keyser Maximiliaen afliuich wert

ALs die eedel prince Kaerle nv al sijn landen besworen hadde, ende zijn grootvadere die duechdelijcke keyser Maximiliaen van sijn momboorscap ontslagen was, so nam hi oorlof aen sinen sone Karolo den iongen prince ende aen alle die heren, ende hi is wech gereyst na duytschlant, ende hi heeft alle sijn dingen met vreden geordineert ende na sijn beste wel doen bestellen Ende quam daer na in de stadt van Velsz daer hi sieck wert ende die siecte beswaerden hem ten lesten so sere dat hi te bedde bleef leggen Ende sijn medecijn meester ende noch ander meesters quamen hem besoecken besiende sijn vrine spraken van crancken troost om te genesen. Dus maecte die duechdelike prince zijn testament in die stadt van Velz, in welke

testament hi beual datmen sijn lichaem niet exemtereren noch balsamen en soude mer men soude vinden een eycken kiste daer men sijn dode lichaem in soude leggen, Jn welker kisten men ooc alle dinck vinden sal dat totten doden lichaem sal behoren te weten, eenen grouen swellich dairmen sijn lichaem in nayen soude Ende voort soudmen sijn ogen, sijn ooren ende zijn mont vullen met ongeblusten calck ende so sijnen lichaem leggen in die eycken kiste ende ter eerden doen, welcke eycken kiste hi wel iij. iaren met hem vuerde waer dat hi reisde, want si was gesloten in een yseren kist daer maximiliaen alleen die sluetel af behielt Ende waer hi quam ter stont mosten sijn archiers die kiste op zijn camer brengen dair hi sliep, so dat elck meende dat daer in costelike dingen ende iuwelen geweest waren Ende als hi so sieck wert dat hem dochte die doot te genaken so ontfinc hi dat heilige sacrament, ende hi stelde zijn herte onder den stercken standaert des geloofs met betrouwen der heyligher ende voldoender passien ende der alder bitterster doot christi Jhesum, beuelende zijn siele in die handen des hemelschen vaders gaf sinen gheest Ende sijn lichaem wert geleyt in die eycken kiste, die wert gesloten in die yseren kiste, ende wert so gebracht ter Nieuwerstadt, daer hi wert so begrauen bi sijn moeder Leonora. Hi sterff int iaer M.v.C.xix. de .xij. dach Januarij in sijn .lix. iaer, als hi .xxxiij. iaer Roomsch coninc geweest was

Hoe coninc kaerle keyser gecoren wert ende hoe hi wt Spaengien ouerquam ende van sijn cronement tot Aken

Jn desen tiden was Kaerle ons prince in Spaengien daer hi gecroont was ende dat roomsche rijck was nv sonder coninc so vergaderden die .vij. kuervorsten in de stadt van Francfoort, daer si onderlinge raet hielden om eenen coninc te kiesen tot profijte ende orboor voor dat rijcke Dus int sluyten so gauen si gemeenlic haren voys ende electie coninc Kaerle, dwelck nochtans die coninc van vrancrijck geerne belet hadde, want hi daer seer om arbeyde, belouende grote giften ende gauen Ende om dese electie ouer te brengene, so wert daer toe gecoren hertoch lodewic van Beyeren palsgraue een wijs welsprekende man, die welck ouer trac in spaengien, dair hi eerliken ontfangen was van Kaerle den coninc den hi zijn bootscap dede. Waer om dye coninc verblijt sijnde bescanck den hertoge seer rijckelijc, ende dit gebuerde int selue iaer van .xix.

Hier na heeft coninc kaerle sijn dingen bescict ende heeft doen vergaderen veel schepen om hem te geleyen, ende heeft soe oorlof genomen aen sijn heren ende steden, ende is te schepe gegaen ende quam gearriueert aen Engelant daer hi seer eerlicken ende met grote triumphen ontfangen wert vanden coninc van Engelant ende vander coninginne sijn moye ende vander hertoghinne van suffock des conincx suster die hem eens versekert was, die hem seer minlijc ontfinck daer de prince zommige dagen met zijn heren eerliken getracteert worden. Ende is daer na weder tscepe gegaen ende is met goeden voorspoedigen winde corts ouer gecomen in zeelant daer hi blijdelijc ontfangen was van sijn volc, ende van dair quam hi in brabant, daer hi met groter blijtscapen ende eeren ontfangen wert Dit verhorende die kuervorsten dat de prince comen was wt spaengien ende dat hi was in brabant so sonden si ambassaten aen hem dat zijn Coninclicke Maiesteit hem daer toe schicken wilde om de crone tontfangen vanden roomschen rijcke.

Aldus is hi op geseten ende is met groter eeren ende state gecomen te Colen in Octobri int selue iaer van .xx. daer hem die kuervorsters verbeyden, ende van daer vertrack hi weder na Aken daer hi gecroont wert, so hier na verclaert wert die maniere ende ordinancie van sinen heren, state incoemste ende croninge. Inden eersten so quamen gereden in die stadt die heren van der oordenen hier na ghenoemt

Die graue van Nassau, graue Derry

Die heere van Cherue

De here van Yselsteyn ioncheer Floris

Die heere van Wassenaer

Graue Felix een duytsch heer

Die graue Portieu

Die graue van Hoochstraten, heer van Montigni.

Die graue van Espinoy

Heer Simon vander vorst almaen

Die heer van Fienes

De here van Roue hoofmeester vanden keyser.

Die Prince van Araengien.

Die prince van Symay

Die heere van Liekercke

Die heere van Salecque

Die heere van Simpy

Die heere van Egmont

Joncheer Eueraert van Arenborch

ioncheer robrecht van Arenborch broeders

Die heere van Seuenberge

Die graue van Huerne

Die here van Bergen alias Waleyn

Die hertoge Dalbe met sijn sone

Hier na volgen die .vij Kuervorsten

Dambassaten vanden coninc van Behem

De bisscop van Mens met .vijc. peerden

De bisscop vanTriere .vi.C. peerden

De bisscop van Cuelen .vi.C. peerden.

De hertoge van Sassen.

Die marcgraue van Brandenborch

De Palsgraue hadde .vi.C. peerden

Hier na volgen ander eedele heeren die den gecoren keyser bistant ende eer bewesen ende haerlieder leenen daer ontfangen hebben comende den keyser te gemoete met groter menichte van peerden.

Die hertoge van Gulic. Dambassaden vanden rijcken hertoge van Sassen. De marcgraue van Baden. Hertoge Henric van Bruynswijc. Hertoge Erijc van bruynswijc gebroeders beyde .viC. perden. Die bisscop van Ludick. De hertoge van Lunenborch vader van mijn vrouwe van Gelre. De graue van Eemden ende sijn ionge sone heere van Vrieslant De ionge hertoge van Cleue, hi is altoos bi den keyser int hof Die graue van simpol

Ambassaten aenden keyser gecomen om haer lieder leenen te ontfangene

Dambassaten vanden coninc van Bemen Vanden coninc van Polen met veel gouden ketenen aen sinen hals ende sijn peert seer costelijc met goude behangen. Van de heeren van Rodes. Van Hongherijen Van Denemercken. Van Sauoyen Van Engelant

De voornoemde keyser comende voor Aken quamen hem tegen die voornoemde kueruorsten wel met .iijC. perden gebardeert int volle harnasch, met gouden ende silueren laken becleet, die daer waren opt velt wel .vij. vren lanck eer si quamen in die stadt in ordinancie gestelt, gecrinckelt ende geschict na ordinancie der orlogen seer costelijc verciert Dair sloegen trompetten bommen ende ander instrumenten so groot gheluyt ende genuechte bedriuende dat onscriuelijck ware. Dye kuervorsten daelden van haerlieder perden voor den keyser knielende ter eerden Die keyser gaf hem lieden sijn hant die si elck custen. si stonden lange te rade tot dat si met hem wech reden. Ende vrou margriet was inden hoop seer wel gehabitueert

Van sijden quamen hem te gemoete .iij.M. voetknechten wel gewapent den berge neder al in ordinancien ende bataelgewijs .xli. dicke lossende al haer colueueren tsamen, hem scickende subijt .c.i. dicke, ende comende in die stadt ghingen si voor den keyser ende perden .vij. dicke treckende also door die stadt opt lant. Jtem daer waren ghebardeerde peerden, so Spaengiaerts, duytschen, archiers, mitsgaders skeysers volck wel .xv.M. Jtem die keyser comende bi die poorte vander stadt quamen hem te ghemoete die heren van onser vrouwen kercke, canoniken ende capellanen, ende die vier ordenen die hem leyden tot in die kercke. Als hi in die kercke was heeft hi geuallen op sijn knien voor onser vrouwen onder een grote yseren crone verchiert met veele silueren ymagen ende heeft daer ghelegen cruyswijs plat ter aerden, tot Te deum laudamus gesongen was. Ende daer na is hi gegaen metten kuervorsten sonder meer tot in die santuarie, al daer hi dede den behoorlicken eedt volgende der electie. Als hi daer een vre geweest hadde metten voorscreuen kuervorsten hebben si hem wederomme geleyt op tstathuys, hi hadde eenen gulden laken paltroc aen verchiert met costelic ghesteente, een wit silueren bonet, met een witte pluymage int witte harnasch. Dit gebuerde int iaer .xx. in Octobri smaendaechs

Saterdaechs daer na op sinte seuerijns dach is die keyser ter voorseyder kercken gegaen, al daer hi gecust heeft tcruys ons heren. Ende die bisscop van Colen ende ander kuervorsten hebben hem geleyt in die santuarie, daer si hem af gedaen hebben sijn habiten ende ghegeuen der kercken, ende hebben ghecleet als een dyaken ende is so wt gecomen met dyaken ende subdyaken, so gecleet tot voor ons vrouwe ende hebben geset in een keiserlike stoel cruyswijs Ende die bisscop van Colen heeft ter stont de misse begonnen. die diaken waren de bisscop van mens ende de bisscop van trier ende si saten op en banck, te weten, die bisscop van Mens aen die rechter side, de bisscop van trier aen die luchter side van den keyser. dair na dander kuervorsten. de hertoge van sassen hielt tgulden sweert voorden keyser. Na depistole hebben si den keyser gecroont met eender cronen opt hooft, met een scepter in die slincke hant ende die werelt in dander hant als een here van alder werelt. Daer na heeft de keyser metten keyserlijken sweerde geslagen M. ridders. Terstont was daer tgebot gegaen dat elck nyen ridder togen soude van wat afcomste oft scilde hi geboren ware op de verbuerte elck van sinen ridderscape. Na deuangelie hebben si den keiser geleyt op den doxael, daer hi gedaen heeft sinen eedt de keyserlike rechten tonderhouden, ende daer na hem weder gheleyt in sinen keyserlicken stoel ende hebben daer geheylicht ende gesalft voren in sijn borst ende in beyde sijn palmen van sijnder handt Dat gedaen sijnde is hi geleit voor den outaer daer hi viel op sijn knien ende heuet vanden bisscop die de misse dede ontfaen theylich sacrament. Ende na sijn deuocie gedaen, is hi weder geleyt in sijnen stoel, tot de misse gedaen was. die wt sijnde hebben si hem met dyaken ende subdiakten geleyt ter santuarie, dye welcke dyaken hielden op sijn slippen, ende van daer met groten state tot opter stathuys ter maeltijt, daer de spise voor den keyser gedient sijnde ter venster wtgeworpen was met veel gelts voor den armen. Die maeltijt gedaen sijnde die heren hebben hem geleyt in sijn logijs, daer hi bleef

met de Kuervorsten ende ander heren .v. dagen met genuechten ende triumphen onsprekelic. Daer na heeft hi veel heren van herwaert ouer weder om thuys gesonden om sijn frontieren te bewaren Ende die keyser is vertrocken van Aken na Colen, dair hi ingehaelt was met .vM. voetknechten al int harnasch, ende veel ander peerde volcx metten kuervorsten. Ter intreyen van Aken werden getoocht veel schone reliquien, te weten, themde van marie, Josephs cousen, den doeck daer sint Jan op onthooft was, tcleet dat christus voor hem hadde aenden cruce Jtem den .xiiij. in Octobri was sijn intreye te maesticht daer hem tegen quamen .iiij.M. voetknechten in tharnasch seer wel geaccoutreert al van eender leuereye. De heren vander stadt waren gelijcker leuereye ende colueren vanden keiser, hem leydende in die stadt met groter eeren ende triumphe, presenterende hem een lopende fonteyne met wijne

Jtem te ludic was hem ooc grote eere gedaen, processie gedragen generael dair de keyser selue mede ghinc te voete. men maecter grote vieren van smecolen op die marct. Ende die heeren vander stadt leyden den keyser te Hoey opt slot twelc si hem presenteerden ende gauen Dits warachtich dus geschiet, int corte gescreuen diligentelic bi heeren die daer present waren

Van dat belegge van Rodes, ende hoe die Turcsche keiser raet hielt met sinen heeren om die stadt te becrachtigen.

Ende screef eerst brieuen totten grootmeester van Rodes inhoudende dit nauolgende, ende dit was int iaer .xxij.

SOlymannus Staccus bider gracien gods een coninc der coningen, een heere der heren die meeste keyser van Byzancien ende van die van Trapezunden De alder machtichste coninc van Persen, Arabien, Syrien, ende Egipten. Heere van Asien ende Europen, Prince van Mecha, van Alexen van Jherusalem, een domineerder ende besitter des gehelen meers ende zeen. etcetera. den grootmeester van Rodes saluyt

Jc verblije mi in die comste van uwen nieuwen dominie ende heerscapie, dwelc ick beghere dat ghi langen tijt met gelucke moet besitten. Ick hope ooc seere dat ghi te bouen sult gaen in duechden ende getrouwigen geloue al die na v sullen comen regeeren ende gebieden in dat eylant van Rodes, vanden welcken mijn

voorvaders haer macht te thonen hebben hem onthouden, door welcker exempel ick ooc met v houde vrientscap ende gracie Daer om mijn vrient verblijt met mi van der triumphen ende victorien doen ick trac ouer die Danubie daer stoutelic verbeydende den coninc van ungarien inden strijt daer ick veel steden wan, ende quelde dat volc metten swerde ende barnen ende bracht veel volcx onder mijn subiectie ende dienst ende liet daer mijn heyr, ende keerde weder als victorieus in mijn stadt van Constantinopel Vale

Die antwoorde des grootmeesters van Rodes totten Turck

Dijnen brief die mi v oratuer ouergebracht heeft heb ik wel verstaen Ende van der vrientscap daer ghi mi af scrijft is mi so lief als leet, so dancbaer als ondancbaer Want Cortilogus hadde mi gedreyget als ic hier quam wt Gallien dat hi mi onuersienlijc soude verdrucken ende oueruallen,dwelc so niet geuallen en is. Metter doncker nacht quam hi in die zee van Rodes ende die geladen schepen comende van Jerusalem varende na Venegien wilde hi nemen Mer sijn macht heb ic gekeert met schepen die ick terstont dede comen wt mijn hauen ende dede den zeerouer vlien, ende hi most verlaten den roof dien hi genomen hadde den cooplieden van Creten. Vale wt Rodes

Dit verstaende Cortilogus die capiteyn dat die grootmeester van Rodes van hem gescreuen hadde totten turck, so quam hi biden truck sprekende met hem na den mont als een flatteerder ende pluymstriker, gelijc si alle spreken metten houe die vanden houe leuen ende seyde O alder beste mogenste keyser, ic hore dagelicx die iammerlike clachten der armer menschen wten eylanden van Mithylenen, Euboia, Peloponneso, Achaya, Caria, licia, ende van allen die daer leggen aen die canten der zee van Syrien ende Egipten,ende beclagen hoemen haer lant bederft haer steden berooft werden, ende haer lieden geuangen, haer beesten ghenomen werden, ende ontallike veel ander ongelooflike persecutien moeten lijden (daer niemant tegen is) vanden cruysdragers ende zeerouers van Rodes. Die arme menschen begheren van mi, dat ick hem hulpe soude vercrigen van uwer keyserlijcker maiesteit, dat si mochten beurijt werden van dat veruolgen ende roouen van desen cruysdragers. Daer om bidde ic v door den groten name van Machumet, door v keyserlike gracie, dat ghi dese arme menschen vanden alder wreetsten vianden wilt verlossen, ende van de grote iniurie hem lieden gedaen, dwelck is een grote oneere tot uwen name. Si quellen den coopman seer, want reysen die schepen ende coopvaerders na Damasco, na Alexandrien, na Memphim, Chaciden, Lesbum, Chium, ende na v keyserlijcke stadt van Constantinopolen, si sijn altijt in sorgen van beroorft ende genomen te werden. Ende cortelinge hebben die van Rodes gheweest in een van die turcsche hauenen, ende hebben dat lant berooft ende die lieden gheuangen ende hebben dat so te rodes ghebracht met al den roof.

Met dien woorden wert die turcsche keyser Solymannus seer vergramt ende dede sijn heeren bi een comen, ende hi heeftse so vermaent dat si alle te vreden waren om voor Rodes met macht te trecken, om dat te vercrachten Ende doe screef die turck eenen brief tot die van Rodes, hem lieden auiserende inhoudende aldus.

Solymannus Tsaccus bider gracien gods een coninc der coningen. etcetera.

Mi hebben bewegen die deerlijcke clachten mijns volcx door dat ongelijc en[de] iniurie hem lieden gedaen ende dagelicx noch gedaen sijne wt dat bose eylant ende stadt van Rodes. Hier om gebiede ick v door die gracie die ick v goedertierlijc gonnen wech te reisen wten lande met alle v goeden ende substancien, oft belieuet v te bliuen onder mijn gebot in v secte ende geloue bi mi beurijt op uwen tribuyt dat muechdi kiesen. Sijt ghi lieden van wijsheyt ghi sult kiesen vrientscap ende vrede voor oorloge ende dootlike strijden want wordi met macht verwonnen, alle dinck sal v seer bitterlijc op comen, ende v sal geschien gelijc die verwinner den verwonnen doet, daer af v niet sal mogen beschermen, noch v wapenen, noch v engienen, noch v hoge mueren die ick te gronde toe af werpen sal, noch al v hulpe die ghi binnen hebt, oft van buten crigen muecht. Ende dat sweere ic bi den god des hemels, vermeerder der aerden, ende bi die iiij. euangelie scriuers ende bi onsen propheet Machumet dye groot onder duysent propheten. etcetera.

Op die .vi. calende van Julius int iaer xxij. quam met veel C. scepen arriuieren aen dat eylant van Rodes, met hem brengende menich C.M. man, waer af hi die een helft bi hem hielt leggen in eylant van Rodes omtrent iiij. milen vander stadt en dander helft sende hi voor die stadt omtrent .iij.C.M. om daer haren leger te maken Mer int eerste aencomen na der stadt doden die van Rodes so veel trucken dat si nauwelic plaetse en hadden om die doden te begrauen so dat si half desperaet werden ende dachten van daer te vliene, soe dattet die oude wijse capiteyn den turcschen prince heeft ontboden, die doe seluen quam met sijn ander volc. Ende op de .v. calende van September nam hi die castelen daer omtrent som met fortse ende som gauen hem op. Hi hadt daer ghebracht so veel meels dattet scheen te sijn eenen groten berch, ende dat was in sacken bepect dattet die regen niet letten en mochte Ende hi stelde sijn armeye met bussen ende begroeuen hem ende bestormden doen die stadt ix. dagen lanck, mer die van binnen doden so veel turcken dattet wonder was. Dit siende die turck is daer na met meerder subtijlheyt voortgegaen, ende heeft tot veel plaetsen gestelt om stormen .xij. coperen bussen in dat beleg vanden volcke van Ambusonien, ende hebben veel mortieren in die stadt gheworpen ende hebben so die stadt weder vreeselijck bestormt dach ende nacht, ende veel stercker dan si te voren ghedaen hadden, nacht ende dach schietende ende werpende grote steenen door dye daken der huysen der kercken, der toornen, dat dye kersten nauwelijc en wisten waer hem te wachten, maer die kersten keerdense vromelijck. Si schoten dicwijl grote barnende cloten met grote scherpen yseren pinnen, die vol waren van termentijn, solphur, ghesmolten peck, ende met ander barnende dingen, ende als die vielen oft met den yseren pinnen in hechten dan borsten dye cloten, ende wat si dan raecten doden si. Daer waren noch wel .xl. bombaerden dye schoten steenen cloten .x. ende .xi. palmen groot. Ende dye van Rodes schoten weder seer vreeselijck in die turcken ende braken dicwils haer bolwercken dye si al ter stont des nachts weder ghemaect hadden. Ende daer na ondergroeuen die Turcken rasschelijck die stadt

bi na te half wegen, ende si meenden so die stadt te winnen. Dit vernemende die van binnen, maecten een groot gat daer tegen in die straten ende lietense dan van onderin comen ende versmoordense ende doden dat meesten deel daer inne met groten steenen, met grooten vieren die si tot hem in worpen. Die turcken bestormden die stadt in so menigerley manieren dat si ten lesten eenen hoec vander stadt in cregen, so dat si met die van rodes woenden in haer stadt ende husen ouer .iij.C. voeten verre inder stadt, dien si .vi. maenden daer buten gehouden hadden, daer hi wel in was .xlv. dagen eer si dye stadt noch op gauen. Daer wert op een tijt sprake gehouden ende die turck sende den groot meestere eenen brief ludende aldus

En dade dat ick ontfermen hebbe op die menschelike crancheyt, ic en hadde v desen brief niet gesonden, mer soude vallen doen steruen met een strangen deerliken doot so ghi wel verdient hebt dwelc mi lichtelick is om doen, so ghi seluen wel weet, ghi hebt mijn macht ghenoech besocht sijdi anders wijs, ghi hebt lanck genoech gheweest in v ongetemde rasernie ende grote sotheyt Daerom suect gracie ende comt tot v verstant . doet dit gheringe eer ick weder mijn ghebot gheue. Ick gheue daer v leuen lijf ende goet, ende daer en bouen so geue ick v de keus oft ghi blijuen oft wech gaen wilt. Dus en laet v dit niet verdrieten aen te nemen, want daer ghi om bidden sout wert v met v goeden wille gepresenteert. Desen brief wert gelesen voor den grootmeester ende ouersten ende principaelsten vander stadt, waer op de grootmeester antwoorde ende seyde O ghi eedel heeren mijn mede ridders, hier hebdi ghehoort den druckelijcken brief wat sullen wi antwoorden, oft wi sullen onderdanich sijn oft steruen, daer op si alle langen tijt stille swegen, ende deen sach op den anderen. Doen stont daer op een griecsch priester beweecht met groot medelijden sprack met tranen alle die heren informerende om haer leuen haerder kinder, haer huysvrouwen, ende der vermoeyder gemeenten leuen te behouwen, want hem gheen hulpe van buten en quam, so souden si eewelijc daer af prijs ende eere houden. Doe sprack daer een ander radende datmen noch den turck wederstaen soude ende niet obedieren, daer veel reden toe applicerende die te lanck waren om scriuen. Waer teghen een ander wijs man op stont ende seyde met heeten tranen reproberende den vooscreuen raet des anderen met schoonen reden, die oock te lanck waren om scriuen, mer badt den grootmeestere ende seyde Ick bidde v grootmeester door v ingeboren eedelheyt, en wilt dese allendige stadt niet laten winnen met gewelt ende laet die ouden noch middelber ouden niet metten sweerde vergaen, ons huysvrouwen ende dochteren en wilt niet laten vercrachten, noch ons ionge kinderen wech vueren om te leeren die vermaledide wet van Machumet, mer wilt der armer ghemeynten sparen vander doot. Als dese sijn reden geeyndt hadde, so wast doncker auont Doe seyde de grootmeester, gaet tot huys, ic sal ouerdencken voor dat gemeyn profijt. Des anderen dages smorgens liet de grootmeester bi een roepen alle die heren vander orden ende oppersten vander stat, ende dede hem neerstelijc vragen na dat profijt vander stadt, die alle seyden dattet niet mogelic was die stat te houden met gheender manieren

Ende daer en binnen dat de kersten vanden payse tracteerden so wast .iiij. dagen bestant, ende daer quam een schip binnen dien dagen bi auontuere die brachten wijnen van Venegien, ende C. Jtaliaensche ridders, maer dit was al een cleyn sake. So worden twee heeren gesonden totten Turck dye hem ouergauen dat inhout ende tractaet vanden pays. Doe stont hi op ende nam met hem een grote schare volcx ende ander die totter eeren ende pompe toebehoren ende ghinc blinckende in sijn harnas verchiert met goude peerlen ende ghesteenten tot op sijn conincx stoel wtseggende die inghesetten des pays daer hi god ende machumet in te ghetuge nam ende seyde

Het sal sijn dat die templen gods sullen ongheuioleert bliuen, die kinderen en salmen niet nemen wt dat geselscap van den ouders, ende niemant en salmen dwingen totten wet van Machumet ende al die in die stadt bliuen willen sullen .v. iaren vry sitten sonder tribuyt. ende die wech willen salmen scepen doen ende geselscap om te brengen in Creten, ende soveel bussen als si begheren sullen si met hem nemen vry sonder wederseggen Mer luttel van desen wert hem lieden gehouden want si namen in die stadt ende onteerden die templen, ende worpen al die beelden der santen wten templen, ende braken al die grauen der meesters ende sloegen die sarcken in stucken. Ende hi dede Machumet eeren in die grote kercke ende daerna in alle de ander templen, ende wat goet dat si sien mochten dat namen si den armen kersten,ende sloegense daer toe iammerlijc met groten stocken. Ende Solymannus ontboot den grootmeester bi hem te comen, daer hi mede sprac ende hi boodt hem grote eere ende groot bi hem te maken ende rijckelijc te begauen wilde die grootmeester bi hem bliuen dwelc die grootmeester refuseerde ende wilde dat niet doen. Ende na veel spraken die si te samen hadden dede hi hem weder geleyden tot in die stadt in zijn plaetse, ende gaf alle den kersten dye metten grootmeester quamen ghereden elck een sijden cleet, ende Solymannus heete den grootmeester Babba, dat is, mijn alder weerdichste liefste vader ende gaf hem veel schone woorden met een luegenachtich herte, want terstont hadde hi geboden een deel van sinen hertogen dat si den groot meester met die ridders vander oorden souden brengen in zijn grootste schip ende brengense al tot constantinopolen. Dit quam int openbaer ende dye grootmeester vernam dit, ende bestelde secretelic sijn dingen,ende ginc te schepe opten Jaersnacht ende ontquam so, ende liet die stadt in handen des turcschen keysers,daerse noch in is ende bliuen sal tot dattet ghecruysten Jhesum anders belieuen sal, die alle bedructe herten vertroosten wille door sijn barmherticheyt ende ons allen mede. Amen.

Van des conincx van Vrancrijck orlogen op dese landen, ende vanden belegge voor Masiers

NA dat die prince Kaerle die crone ontfangen hadde so track hi weder na Colen ende hi bescreef enen rijcxdach tot Norenborch, maer wanttet daer so seer sterf, so wert den rijcxdach gheleyt tot Worms, daer veel heeren bescreuen waren, ende doctor Luter was daer ooc bescreuen, om dat hi ophief die leeringe van Johannes Hus, dat verboden was in een concilium, waer bi

een groote beruerte comen is onder gheestelike ende weerlike personen. Niet tegenstaende van dien, hi compareerde opten rijcx dach voor den keyser, dye hem vry gheleye ghegeuen hadde sonder sorge te comen ende te gaen. Ende want dye prince die tijdinge hadde dattet in spangien seer qualijc stonde ende datter groten twist op resen was tusschen die landen, heeren, ende dat gemeyn volck, so stelde hi daer tot wille vanden kuervorsten Fernandum stadthouder voor hem, want hi stelde op weder in spaengien te reysen, om den twist ende tweedracht der heren ende landen neder te leggen

Binnen desen middelen tijden, so taste coninc Franciscus van Vrancrijc op des keysers landen rouende ende barnende dwelc der Keiserlycke Maiesteyt geseyt was Waer om hi gram wert ende seyde Na dat ick in gheenen vrede sijn en mach in gheenderley manieren, hoe wel dat ict altijt beghere, so gheloue ick, dat ick hem so lange raet houden ende tegen hem ende sinen adherenten oorlogen sal, tot dat een van ons beyden vanden anderen gracie sal begheren, gelijc dat daer na geschiede int iaer van .xxv. op sinte mathijs dach Ende ons volc wonnen zommige castelen op die frontieren van Vrancrijck, ende maecten een belegge voor Masiers, mer dye capiteynen werden tweedrachtich inden legere, ende Franciscus van Sichenen dede so veel dat den leghere op brack ende elck track weder na tsine

Op die selue tijt quamen de fransoyzen ouer die Zomme in Henegouwe omtrent Valencijn, daer die keyser doen binnen was, des de stadt seer veruaert was, ende de fransoysen namen daer een stedeken in dat si spolieerden ende destrueerden Ende die heren vanden keyser, als mijn heere van Nassou, die graue van Bueren, heere van Jselsteyn, mijn here van Emmery hooch baelyou van Henegouwe met meer ander trocken met hair ruters int gemoete ende meendedse aen die riuiere te verlagen, ende het was seer doncker gheneuelt dat ons volck niet verre van hem ghesien en conde, so dat si aen malcanderen quamen eer sijt wel wisten, daer si een schermutsinge hadden metten fransoysen Mer den hoop der fransoysen was so groot dat ons volck weeck weder in die stadt van Valencijn, so dat die fransoysen daer omtrent roofden ende hebben die arme lantlieden geuangen, ende so trocken si weder ouer die Somme in haer lant sonder groten wederstoot

Van des keysers tweeste reyse in spaengien, ende hoe die boeren in duytschlant verslagen ende verstroyt werden

ALs de Keiserlicke Maiesteyt dese quade tidinge gehoort hadt vanden tweedracht ende discordie der landen van Spaengien ende der heren ende regeerders der conincrijcken, so nam hi raet ende oorlof vanden landen ende vanden kuervorsten, ende bestelde alle sijn dingen ende landen, in die beste ordinancie ende policie die hi conde, ende heeft hem bereet met zijn heren vander oorden, met menich eedel man, ende is ghereyst na Zeelant den wint verwachtende. Als dan die wint goet was, so ghinc hi te schepe met al sijn volck, ende met veel schepen die hem gheleyden. Ende quam so in die landen van spaengien sonder eenige auontuere weerdich om scriuen, sonder dat daer een schip verbrande met al den lieden die daer in waren, ende met veel schoone peerden dye in dat schip waren

Corts hier na als die keyser wt dezen landen gescheyden was ende weder na spaengien getrocken om sijn landen ende heren in payse ende vrede te stellen, ghelijc hi dede daer hi wel .viij. iaren lanck bleef, tot dat hi den landen een oore ende erfgenaem gelaten heeft eer hi weder quam wten rijcken van Spaengien Jnt selue iaer als de keyser van hier ghescheyden was rees een grote commotie in duytschlandt ende partie deen tegen dander, die eedelen tegen den boeren ende gemeenten, ende daer was grote erroer onder dat volck, ende daer vergaderden menich dusent boeren, dye veel godshusen ende cloosteren beroofden nemende die ghewijde vaten ende ander goet wat si crigen conden, ende violeerden ende iaechden wt haren cloosteren nonnen ende ander gheestelike personen, ende bedreuen int lant groten wille, fortse cracht ende gewelt sonder reden oft ordinancie der rechten, so dattet god niet langer gehengen en wilde. So versaemde die palsgraue, die bisscop van mens ende meer ander bisscopen ende heren een grote macht van ruteren te perde ende wat voetknechten dair bi, ende quamen tegen de boeren te velde, die si metten peerden tonder brachten, versloegen, vingen, ende heel verstroyden, so dat na gheen vergaderinge weder op en stont, noch niemant en dorste na dat yet weder bedriuen noch aen vangen sulcke partijsscap, want si waren al geheel tonderbracht. Dit verhorende die coninc van vrancrijck datter so veel volcx verslagen was maecte hi weder een grote armeye die hi voorsende na Jtalien menende dat hem nv niemant wederstaen en soude Mer int iaer van .xxij. maecte de keyser een verbont met paus Leo ende daer na met paus Adrianus, so dat si alle die fransoysen verdreuen wt Lombardijen als wt Mylanen ende geheel Jtalien ende die hertoge van Mylanen wert weder van die Keiserlycke Maiesteyt gestelt in sijn hertochdom ende possessie

Veel tijts hier na oorlochde die keyser met behulp vanden spaengiaerden opten coninc van Vrancrijck op die frontieren van vrancrijck ende Spaengien Ende die coninc van vrancrijck sant sijn volc weder in Jtalien op die steden ende landen die den keyser toebehoorden So track des keysers volck metten spaengiaerden ende beleyden die starcke stadt van Marsilien int iaer van .xxiiij. in Septembri. waer af capiteynen waren die hertoge van Bourbon, die Marquis van Piscaren, Fernandus archonus, ende de abt van Nazarien die seer expert was in die oorloge. Dit wetende dye coninc van Vrancrijcke, om sijn stadt te ontsetten so vergaderde hi een grote heyrcracht van volcke, te weten .ij.M. ghebaerdeerde peerden, ende .iijM. lichte peerden, ende voetvolck wt Dolphinoys x.M. Zwitsen .xM. Lantsknechten vi.M. Jtalianen v.M. Ende ooc hadt hi menich legionen te peerde ende te voet te voren wech ghesonden. Dit vernemende des keysers volc vertrack van der stadt van Marsilien op den .xxv. dach der seluer maent van September

Van dat belegge van Pauien ende vanden groten strijt die daer gheuiel, daer die coninc van Vrancrijcke met veel van sijn eedelen gheuangen wert.

ALs die coninc van vrancrijc verstont dat die armeye vanden keyser zijn stadt van Marsilien verlaten hadde, ende dattet heyr op gebroken was, so trac hi met sijn grote macht na Jtalien, meenende onder sijn subiectie te brengen Jtalien, Lombardijen, ende die ander landen daer omtrent, ende quam so int landt sonder eenich wederstant. Ende des keisers volck is ooc na Jtalien gecomen lancx dye zeecant ende quamen in Pauien den xxi. dach octobris, ende des dages daer te voren waren sommige Fransoysen comen in die stadt van Mylanen. Doe reysde van des keysers volck die capiteyn Ferdinandus Anconus met vele Spaengiaerden na Mylanen Doe reysde van des keysers volck die capiteyn Ferdinandus Anconus met vele Spaengiaerden na Mylanen Dit horende die Fransoysen vloden wt Melanen. Daer na quam dye viceroy van Napels met veel volcx ooc na milanen dies hem die van Mylanen seer verblijden, mer des keysers volc track weder wt Mylanen om dat die stadt so qualic bewaert was van artelrijen ende vitalien, ende si trocken na die stadt Lauder, want de coninc van vrancrijc naecte met zijn macht Ende Franciscus Sforcia quam te Pauien ende meende te trecken na Mylanen om sijn volck te troosten, mer hi hoorde ter stont datse den coninc van vrancrijck in gelaten hadden, so track hi na Cremonen, dair hem die capiteyn Anthonius de Lieua beloofde dat hi Pauien soude beschermen voor die macht der Fransoysen Nochtans was dat ghemeyn volcke meest door vrese wter stadt ghelopen die capiteyn bleef nochtans in die stadt met .ij.c. ghebardeerde peerden, ende

ij.C. lichte perden, ende .vM. cloeke voetknechten, waer af die capiteyn sterf in dat belegge vander heeter cortsen

Den .xxvi. dach in Octobri quam die coninc van vrancrijck voor Pauien met sinen edelen int clooster vanden chartroysen, ende sijn volc lach al omme die stat van Pauien Ende de stadt van Pauien was so sterckelic beleyt datter niet een kindt wt noch incomen en mochte. Jn oosten lagen die Zwitsen metten here van Florenges, die hertoghe van Albanien, dye maerscalck van vrancrijck, die prince van Palisse met veel hooftmannen vanden Zwitsen Dese voorscreuen lagen al int cloostere van sinte Pauwels vander Augustinen oorden, ende ooc die hertoge van Montfort metten Dolphinoysen.

Jn die noortsijde in een dorpken .v.C. passen vander stadt lagen die Fransche voetknechten, die van Aquitanien, ende die ridders met den ghebardeerden peerden Jnt westen hadde die coninc van Vrancrijck sinen legere metten coninc van Nauarre in die abdie van sinte Lanfrancus, ende des conincx perck was beurijt aen deen side met die riuiere, ende rontsomme lagen ooc de grote heren in tenten Jnt zuydt waren de Jtaliaensche voetknechten metten fransoysen gemengelt onder den Marquis van Salucen. De fransoysen hadden veel engienen ende bussen gestelt int voorgheburcht vander bruggen, ende die van binnen deden met vreemder conste die brugge int midden doorbreken. Opten .xxviij. dach Octobris schoten die fransoysen alle die watermuelens in stucken die op dye riuiere Tesyn stonden, ende die sommige verbranden si mitten griecschen viere Mer die capiteyn dede molens maken in de scholen daer de clercken plegen te studeren diemen met peerden ende handen malen ende drayen mochte. Daer was een vanden raetsheren die de last hadde den knechten haer vitalie te besorgen die de vesten dach ende nacht bewaerden, dat si daer om ghenen twist souden hebben Ende daer stont eenen toren opten cant dien doorschoten dye fransoysen seer sterckelic twee dagen lanck, ende die spaengiaerden schoten ooc so vreselic vanden toren dat si dye fransoysen deden vlien vanden vesten Maer ten lesten gauen si hem op totten here van Memorency diese alle dede hangen, dies de capitein van binnen gram wert ende swoer eenen eedt, dat hi al die fransoysen weder hangen soude die geuangen worden die onder den here van Memorency waren

Opten lesten dach van October gingen sommige Fransche knechten opten voorscreuen toren ende schoten so seer onder dye duytsche knechten die de vesten bewaerden, dat si di vesten laten mosten Doe gheboot dye capiteyn Anthonius van skeysers volck Amicus Canzella een groot constenaer, die daer engienen stelde ende schoot den toren af, so dat die Fransoysen mosten wijcken tot dat si een ander stercte daer op gemaect hadden. Den anderden dach in Nouember brachten die fransoysen schepen ende maecten een houten brugge ouer die riuiere, om dat si bi malcanderen comen mochten, om bat malcanderen te helpen. Den derden dach der seluer maent brachten die fransoysen haer bussen ende groot gheschut bi die vesten om die stadt te bestormen. Opten .vi. dach van Nouember ende den vij. dach veruolgende bestormden dye fransoysen die stadt ende braken de vesten

ende mueren Mer die van binnen stopten des nachts die gaten weder met tonnen met tafelen, ende met anderen houte, ende met slijck ende eerde daer voor gebracht Ende de mercgrauinne van schaldasolis genoemt Hippolita droech selue in een houten kistken die eerde op die vesten, ende vele duytsche vrouwen arbeyden seer, ende dye marcgrauinne gaf den knechten ende poorteren goeden moet. Den achtsten dach schoten die fransoysen so vreslijcken, dat alle kercken, toren, huysen, ia die ganse stadt stondt en[de] beefden, so dat die van binnen waren in groter vreesen, ende die fransoysen schoten so .v. hueren lanck, ende si schoten ten .iij. plaetsen die mueren soe slecht af ghelijc der straten. Doe stelden die Fransoysen haer legionen ende begonnen die stadt te belopen. Ende dair waren twee cloecke fransche vaendragers dye haer banieren staken op die veste, ende die van Aquitanien volchden, hoopende die stadt met macht te winnen. Mer die van binnen sloegense cloeckelijc af ende worpen die bannieren in die veste ende dectense met steenen ende si versloegen menich Fransoys Doe quam dien van Aquitanien te hulpen die graue van Altozolern metten duytschen, ende daer wert weder vreselijc gheuochten wel twee hueren lanck die die van binnen vromelijck weder stonden ende versloegen menigen man daer si die vesten mede vulden Ende van des keysers volck waren daer .xij. ridders verslaghen ende .xij. ghequetst eer dat gheuecht was gedaen. Ende aen dye west sijde, daer ten twee plaetsen die mueren effen waren ghelijc dye straten, deden die Fransoysen so groten oploop, dat si meenden ter stont de stadt ghewonnen te hebben Mer die van binnen wederstonden den grooten oploop met cleynen verliese. daer waren verslagen .vij. duytschen ende iij. Spaengiaerden. Die eedel graue Baptista Lodromus vermaende des keysers volck om wel doen So deden ooc die ander capiteynen, elck sijn volc een herte gheuende, ende die van binnen sloegen haer vianden te rugghe dat elck was veruaert ende liepen in haer stercten. Die Fransoysen saghen dat die stadt van Pauien op die sijde van der riuieren die crancste side was, want daer en waren noch grachten noch vesten So wilden si die riuieren leyden vander stadt, dat si droges voets dye stadt mochten belopen, ende die fransoyse sloegen groten balcken in die riuiere, ende si spanden lijnen laken dat ghewast was daer aen om dat water te keeren ende eenen anderen ganck te nemen, maer si arbeyden al te vergheefs. Ende binnen desen tijden maecten die van binnen een stercke borstwere met busse gaten. Ende die hertoge selue wracht ende halp die anderen al dat hi mochte bi dage bi nachte, waer om dat die van binnen te beter moet hadden. Ende in Nouember so wilden dye duytsche knechten ghelt hebben om hemlieden te cleeden, wanttet cout was Soe wiste des keysers capiteyn niet waer hi dat ghelt halen soude, so ontboot hi alle die laken vercochten ende wtsneden dat si den knechten souden laken doen ende nemen van haerder lieden capiteynen hantscriften, men soude hem lieden eerlijck betalen Ende om datter luttel gelts in die stadt was so smelte dye capiteyn Anthonius al sijn siluer ende sloech daer ghelt af ende

stelde so die knechten een wijle tijts te vreden

Den .xxv. dach Nouembris quam heymelijcke tijdinge dat des keysers volck hem lieden cortelinge te hulpen soude comen Des die van Pauien grote blijdtschap maecten met clocken te luyen, met trompetten ende claroenen. Ende die graue van Altozoleum, die graue baptista Lodronus ende Garcimandricus, ende dye maerschalck Vrias, schoncken grote maeltijden ende maecten goet chiere des keysers capiteynen

Den .xxviij. dach Nouembris was daer groot gebreck van vleesch ende van houte so datmen daer most eeten peerden ende eezels vleesch Ende men brack af grote poorters huysen om hout te hebben de spijse daer met te kokene. Maer dye Fransoysen en hielden niet op met schieten op die stadt, so dat dye stadt seere benaut was vanden Fransoysen. Op den eersten dach van December sant die coninc vanVrancrijck eenen eerliken priester minrebroeder, die des hertogen biechtvader plach te sijn, aen den prince Anthonius, dat hi hem raden soude die stadt op te gheuen den coninc van Vrancrijck, oft hi soude sijn heren ridders ende burgers quade doot doen steruen. Ende waert dat hi dade hi soude hem groten schat gheuen ende groten renten, ende hem met groten state houden int lant van Mylanen, dwelck die broeder so den prince seyde Waer om die prince seere toornich wert, ende seyde En waerdi niet des conincx bode ende dat ick u niet so wel en kende, ghi sout noch op desen dach hangen. daerom en aenueert nemmermeer sulcke bootscap te doen. Ende segt der Conincliker Maiesteyt dat ick lieuer hebbe mijn eere ende mijn trouwe, dan veel gouts siluers of groten staet. Verre moet van mi sijn den naem eens verraders, ic storue lieuer duysent doden dan ick dien naem soude hebben. Pauien behoort den keyser ende is geleuert den hertoge Francisco secundo Sforcie, daer om sal ick sijn eere ende mijn eere bewaren metter hulpen gods so lange als ick can. Na luttel dagen so wasser so groten gebreck datter nau peerden vleesch noch ezels vleesch en was so dattet gemeen volck ende ooc die knechten begonsten te clagen, want een henne coste daer wel een philippus gulden oft .vij. stoters, maer die vrome capiteyn troostense ende seyde, dat des keysers volck in corten dagen soude comen hem lieden te hulpe. Daer na dede die coninc van Vrancrijc grachten ende bolwerceken maken om die mueren datter niemant lichtelic in soude comen. Ende die fransoysen begonsten die torren ende mueren onder te grauen ende meendense so te winnen Mer die van binnen groeuen dair daer tegen, so dat die fransoysen verloren arbeyt deden. Den .xxiij. dach van December eyscheden die knechten wederom gelt Doe ghinc de capiteyn ende leende silueren vaten ende silueren stocken vanden collegien, daer hi ghelt af dede slaen, ende dye burgeren mosten ooc ghelt geuen, so dat die capiteyn die duytschen te vreden stelde. Opten kersdach bracht die hertoge Feraren alphonsus int fransche heyr veel buspoeder. Doe seyden die fransoysen, dat si daer met Pauien so souden slichten dat si metten heyligen drie coningen op haren dach souden daer binnen goet chiere maken . Ende si maecten grote blijtscap int fransche heyr met trompetten basunen trommelen, waer af die van binnen seer veruaert waren, mer die capiteyn

troostese ende liet hemlieden brieuen sien die hi ontfangen hadde vanden viceroy van Napels, dat die hertoge van Bourbon soude comen te Veronen met viijM. duytschen ende .vi.C. bourgonsche peerden, ende dan souden si vergaderen ende comen die stadt te ontsetten

Opten .v. dach Januarij schoten die Fransoysen op eenen groten toorne vander stadt die stont int zuytwesten twee dagen lanck, so datter op verschoten waren CCC. ende .xx. yseren cloten, elck cloot van C. pont swaer, ende de Fransoisen meenden dat de toorne wtwaert vallen soude, om soe daer ouer in dye stadt te loopen, maer god gaf die gracie dat hi inwaerts viel, ende dat onderste deel vanden toorne datter bleeff staen was stercker dan den ghehelen toorne te voren was

Het was den coninc van Vrancrijck gheseyt dat inder stadt veel peerden van honger storuen, want in drie maenden en hadden si hoy noch caf gehadt, ende die peerden inden peerstallen en aten niet alleen eerde ende hout van groten hongher, maer si knaechden oock die tijchelen vanden huysen, ende si aten malcanderen die steerten af ende manen. Den .xiij. dach van Januario so eysscheden die duytsche knechten weder soudije Doen wert daer geboden bi den regeerders vander stadt die apotekers, smeeden, timmerlieden vleeschhouwers, tauerniers, ende andere ambacht lieden, ende die spise ende dranck vercochten, souden leenen ende finieren een somme ghelts Ende die goede capitein Anthonis leende een deel gouts vanden spaensche capiteynen, ende hi nam ooc sijn gouden ketten dye hi plach te dragen ende sijn ringen, ende sloech daer ghelt af, daer hi so mede te vreeden stelde die duytsche capiteynen ende knechten

Die viceroy van Napels ende de marquis van Piscaire senden met twee spaengiaerts .iijM. gouden penningen om te brengen die capiteynen binnen Pauien Welcke spaengiaerts quamen int Fransche heyr, ende ghingen dagelicx schermutsen metten Fransoysen op die van binnen, tot dat si een bequamen tijt sagen dat si binnen quamen, ende brachten dat ghelt aen den capiteyn. Als die duytsche knechten sagen dat hem lieden so veel succours comen was, so sworen si bi haren eedt, dat si die stadt niet ouergheuen souden den coninck van Vrancrijcke, al souden si noch so groten armoede lijden, ende al souden si een maent water drincken

Den .xxiiij. dach Januarij quam de hertoge van Bourbon met skeysers volck om Pauien te ontsetten ende quam bi die stadt van Laudende Dit verhorende die coninck van Vrancrijck gheboot datmen alle die bussen vanden vesten ende ander engienen brengen soude bi den walle die die coninc hadt doen grauen tusschen hem ende die stadt van Laudende, om datmen dair keeren soude des keysers volck Ende alle die ghebardeerde peerden dede hi ontbieden dat si comen souden in sinen legere. Den .xxix dach Januarij quam des keysers volck ende track na Mylanen. Als dat die coninc verhoorde so geboot hi den prince de la Palisse dat hi metten switsen ende Dolphinoysen na Mylanen soude trecken Mer des anderen dages quam die keyserlike capiteyn die Marquis van Picaire metten spaengiaerts voor die stercke stadt van sint Angel die de fransoyzen

in hadden ende bespranc die metter haest die hi wan met groten arbeyt ende bloetstortinge, ende de capiteyn Pirrhus die daer in was met twee heyren volcx ende C. gebardeerde peerden die liep opt casteel, die de marquis van piscaire noch namaels in gracien nam, ende dat perde volck gaf hem geuangen So worden die Spaengiaerts gestoffeert van peerden ende harnasch, ende si vonden groot goet in die stadt dat si onderlinge deylden. Den lesten dach Januarij ende den eersten dach Februarij quamen die hertoge van Bourbon ende dye viceroy van Napels met des keysers armeye tot op .x.M. passen na Pauien. Doe stonden die Fransoysen te peerde ende te voete met ontploecken banieren dach ende nacht bereyt om te vechten

Des anderen dages quamen des keysers capiteynen met haer armeye op iiij.M. passen naer bi die stadt, daer si neder sloegen, ende sonden binnen den seluen daghe twee bespiers met brieuen aen den capiteyn Anthonius, ende si seyden hem wat si doen souden. Ende tegen den auont schoten si .xiij. grote stucken om dat die van binnen souden horen haer coemste Ende si reysden noch wat naerder daer die Fransoysen die passagie bewaerden, daer des keysers volc hem doorsloech, so dat si met groten arbeyt quamen bider stadt op .ij.M. passen na, daer si haer tenten sloegen ende maecten haren leghere ende perck seer sterck. Binnen desen tijt quamen wt die westporte die van Pauien ende beclommen den legere haerder vianden ende verbranden dat voorgeborcht vanden leghere ende haer kueken, ende namen al met hem dat si vonden. Opten .vi. dach van Februarius quam des keysers armeye naerder den leghere vanden coninc die sterck ghebolwert was ende vol bussen gheleyt Ende des keisers volck sandt wt .vi.C. lichte perden ende .viC. voetknechten met bussen. Als dye Fransoysen dese saghen comen, so schoten si .vi. grote bussen, mer die spaengiaerts vielen neder ter eerden ende lieten tgheschut ouer gaen. Ende ter stont sloechmen alarme inden franschen leghere, ende terstont waren daer vergadert xx. vaenkens Zwitsen Daer na quamen die Dolphinoysen, Jtalianen, daer na eenen groten hoop vanden ghebaerdeerden peerden, ende ooc lichte peerden ende in sulcker ordinancie bleuen si staende binnen haren wallen Ende die lichte peerden vanden spaengiaerts hielden die Fransoysen al in roeren, om dat si niet weten en souden, waer des keysers armeye trecken wilde. Ende si bleuen des nachts op .CCC. passen na bi dat Fransche perck

Des anderen dages trocken die van binnen wt met .C. lichte peerden ende CCCC. duytsche voetknechten ende beuochten .iiij. zwitsche scharen, dye corts die vlucht gauen, ende dye peerden veruolchdense ende sloegen daer veele doot, ende veel sprongen daer in de riuiere Tesyn, ende veel wasser gheuangen ende ooc namen si muylen dye si gheladen hadden met bagagien, die si al binnen Pauien brochten. Maer die duytschen en wilden gheen Switsers gheuangen nemen, maer sloegense al doot, ende verdoruen doe der zwitsers leghere, ende namen al dat si daer vonden van vitalie ende huysraet ende brachtent al in die stede. Si brachten oock hasen, patrijsen, ende costelijcke tabbaerts ende meer ander costelijc-

heden, ende twee grote engienen mit x. tonnen bussencruyts met grooter blijtscappen in die stadt. Ende der zwitser capiteyn was doen biden coninck om ghelt, om sijn volck te betalene.

Als die capiteyn dese nederlage hoorde van sijnen volcke, so badt hi den coninc om bistant, di hem ter stont dede .CCCC. peerden ende twee legionen voetvolcx om sijn volcke te hulpen te comen. Ende als hi aen sinen leghere quam so sach hi dat al sijn goet ghenomen was ende sijn gheladen muylen ende sijn knechten gheuangen, ende al binnen der stadt gebracht was

Des anderen dages trocken die duytsche knechten ende dye van Pauien wt ende bedoruen dat voorgeborcht buten de west poorte ende roofdent al dat si vonden. Omtrent .ix. hueren track wt Pauijen die capiteyn Franciscus de ponte na dat clooster daer die coninc ghelogeert was daer hi sommige ghequetsten vant, ende hi reet ter stont na die houten brugge dye die Fransoysen ghemaect hadden ouer die riuiere Tesyn ende werp die af ende versloech dat volc diese bewaerden ende die brugge lach omtrent .iij.M. passen vander stadt. Des nachts op den ix. dach Februarij quamen .xl. lichte peerden wt des keysers armeye spaengiaerts door veel bosschen ende heymelijcke wegen ende door drie Fransche scharen, ende brachten met hem in Pauien xl. sacxkens met poeder, dies die capiteyn seer blijde was, want des groot gebreck was binnen der stadt

Jtem den .xvi. dach Februarij trocken die van binnen der stadt wt ende wonnen met cracht een sterckte ende huys, daer iiij. scharen voet volcx op was, ende namen al met hem lieden dat si vonden. Den xviij. dach Februarij claechden de duytschen datter ghenen wijn meer in die stadt te cope en was, ende si en wisten wat drincken. Doe sende dye capiteyn eenen ridder totten capiteyn van des keysers volck, die welcke ridder door quam ouermits sijn cleedinge ende sprake ende hi nam raet metten capiteyn wat si best doen souden om die stadt te lossen van den belegge. Des nachts daer na quam die Marquis van piscairen stoutelijc geslagen met twee spaensche legionen aen die side van haren wal ende perck daer haer engienen ende bussen lagen, ende hi versloech dye wachters, ende dede al die engienen lossen ende in die gracht werpen. Dit verhorende die fransoysen quamen met macht om haer volck te helpen, maer die spaengiaerts schoten so vreeselijc onder die Fransoysen, datter wel .vC. doot bleef Ende vanden spaenschen heyre wasser luttel gequetst Ende daer bleeff gheuangen des conincx van Vrancrijck busmeester, ende noch veele eedelen vanden Fransoysen. Opden xxiiij. dach quam die capitein baptista Crosius ende nam in dat casteel Montagu om die vitalie te keeren diemen inden Franschen leghere brachte van Placencen ende van Emilien. Dit vernemende die fransoysen quamen met twee legionen voetvolcx ende beleyden dat casteel maer die capiteyn besteldense so dat si ter stont op braken ende lieten dat belegge Op den .xxv. dach Februarij so gauen des keysers capiteyenen teekenen om vechten, staende opt hoochste van haren leghere den capiteyn vander stadt van Pauien. Dit siende dye capiteyn van Pauien gaf den capiteyn Matheus de Becaria met sommige burgers vander stadt den last om die stadt te bewaren.

Ende voort so stelde hi die duytschen ende die Spaengiaerts in goeder ordinancien, ende sijn engienen ende bussen. Jn der seluer nachte in die derde wake verliet des keysers armeye haer leghere, comende na Pauijen aen eene sijde, ende maecten met haeste iij. grote gaten met haeren engienen in dye muere van des conincx leghere ende parcke. Ter stont dede die coninck van Vrancrijck brengen groote bussen ende stellen ter plaetsen daer hem dochte dat des keysers armeye quam, Ende oock dede die coninc des smorghens veel bussen vueren inden leghere van den Switsen, ende hi sende daer den prince van Obengui ende Hannibal die Gascoen een poortere van Alexandrien, ende den prince van Saintpol ende daer dede hi verbeyden dye armeye vanden ghebardeerden peerden ende vanden lichten peerden, ende daer bi waren die Switsen, Dolphinoysen ende Jtalianen op eenen hoop. Ende so waren die Fransoysen ghedeylt in iiij. plaetsen. Als dye fransoysen sagen des Keysers volck aen comen ende die Jtalianen vooren met een groote bataelgie ende haer gheschut, so schoten die fransoysen metten groten engienen onder des keysers volck ende quetsten seer veel van hemlieden, so dat si hem scheiden ende begonsten te vlien Die capiteyn binnen der stadt en conde des keysers volcke niet sien om dattet so doncker neuelde ende als hi hoorde dit grote geschut, so track hi daerwaert met sijn ordinancie van volcke ende gheschut wter stadt van Pauien, ende sloech ter stont int heyr van sinen vianden Maer eer dese aen quamen hadde des keysers volck mitten Fransoysen seer gheuochten ende hadden veel van des keysers volc verslagen, ende dander begonsten te vlien. Doe sandt ter stont die Marquis van Piscairen aen den Viceroy van Napels ende den hertoge van Bourbon, hem ontbiedende dattet heden den dach van vechten was ende dat hem god victorie soude gheuen. Ende die viceroy van Napels ende die hertoge van Bourbon vochten seer met haren volck op allen canten. Ende die coninc van Vrancrijck selue in persone met sinen edelen vacht seer strangelijck, ende hi doorstack den vromen vaendragher dien Ferdinandus eertshertoge gesonden hadde met een schare volcx om des keisers volck te helpen. Doen vermaende die hertogevan Bourbon ende sprac den duytschen ende Bourgonschen knechten toe ende gaf hem moet om vechten, ende seyde, wi en sullen desen dach van hier niet scheyden sonder prijs ende eere. Ende doe reedt hi met sijn blote sweert op sijn vianden, ende dye bi hem waren oock ende vochten seer vreeselijck omtrent een huere lanck duerende Doe sachmen al omme dat die Fransoysen op die velden verstroyt werden doot geslagen ende gheuangen, so dat des keysers volck dat velt behielt ende hadde victorie, maer niet sonder grote bloetstortinge ende verlies van volcke, want van des keysers volck waren verslagen twee grote capiteynen vanden ghebardeerden peerden, die Marquis van sint Angel, Don Hugo de cardona, ende omtrent .iiij.C. peerdevolcx ende so veel voetvolcx. Maer van des conincx van Vrancrijck volcke bleuen bi na alle die lantknechten ende die Jtalianen vanden duytschen verslagen. Vanden Switsen bleuen .xvC. ende .vC

die vloon ende liepen in die riuiere ende verdroncken. Men seyde datter wel vij.M. volcx verslagen was in een cleen plaetse. Ooc waren daer verslagen veel heeren ende eedelen van Vrancrijck, te weten Jnden eersten

Die grote Ammirael van Vrancrijck met sinen sone, in wiens wijsheyt ende raet die coninc van Vrancrijck hem seer betroude.

Die grote maerscalck van Vrancrijcke Mijn here de la Palise. Die grote hertoge van Montfoort. Die prince de la trimoelle. Die heere van Chiamon ende Bubancij. Die heere van Bussy. Die here Franchoys de Lorayne. De witte Rose. ende meer ander die hier te lanck waren te scriuen. Maer die alder mogenste coninc van Vrancrijck seer strangelijck vechtende wert van .iij. eedele mannen gheuangen die den viceroy van Napels dienden. Si quamen tot hem daer sijn peert onder hem doot lach, maer hi en wilde hem noch niet gheuangen gheuen. dies die cloecke viceroy tot hem reedt met eenen blooten sweerde ende nam den coninc geuangen Ende daer worden veel grote heren metten coninc gheuangen, te weten

Die coninc van Vrancrijck selue in persone. Die coninck van Nauarre. Dye grootmeester van Vrancrijck dyemen heete die grote bastaert van Sauoyen Die legaet vanden paus. Die prince van Memorencij. Die heere van Florenges. Die maerschalck van Vrancrijck. Die prince de lescu. De heere van Bonneuallis. Die heere van Mentegani. Die heere van Durannes. Die heere Franchoys van Saintpol. Die borchgraue Frederijc de Bozula

Die prince van Loreynen. Die heere van Bryon. Dye hertoghe van Valmont. Die prince van Obengij. Dye heere van Santememe. Die here van Camesijn dye broeder vanden Marquis van Salucen. Die prince van Lorges. Die heere van Guyche. Die heere van Naures. Die heere van Riaus. ende noch veel ander edele ende machtighe heren, wiens namen te lanck waren te verhalen.

Die hertoghe van Alenchon als hi sach dat die Fransoysen verwonnen waren, ende dat die Zwitsers vloon ende dat die coninc ende andere grote heeren gheuangen ende verslaghen waren, so nam hi ooc die vlucht ende reedt haestelijc met .CCCC. peerden na Vrancrijck

Die eedel cloecke capiteyn Anthoius de Lieua, ende die graue Lodromus trocken metten gheuangen ende metten groten roof met groter triumphen in die stadt van Pauien. Ende die coninc van Vrancrijck om dat hi daer om badt wert gebracht met groten state in dat clooster van sinte Pauwels daer hi te vooren ghelegen hadde

Ende so wert die stadt van Pauien verlost van haerder armoeden, ende des keysers volc behielt dye victorie ./ metter hulpen des almogenden gods, wiens gracie moet den keyser eewelijc bewaren. Amen.

Vanden coninc van Denemercke ende sijnder coninginne Ysabele

Jnt iaer van .xvC.xxij. quam coninc Christiernus gereyst wt sijn rijck van Denemercke ende zweden met .iij. oft iiij mannen onbegrepen doir sijnder vianden landen onbekent, ende quam tot Campen, ende hi ghinc van daer te scepe ende quam ouer die zuyderzee tot Amsterdamme, daer hi hem eerst liet kennen, daer hi doen eerlijc ontfangen was, ende quam daer na door ander plaetsen tot antwerpen dair hi seer weerdichlic ontfangen was, ende so voort tot Mechelen. Ende als die coninc hier een tijt lanck gheweest hadde, so track hi weder na Colen daer hem die bisscop na zommige dagen dede geleyden tot int lant van Hessen, ende die lantgraue gheleyde hem tot int lant van Bremen, ende de bisscop gheleyde hem tot int lant vanden marcgraue van Brandenborch die zijn suster hadde getrout. Ende dye marcgraue brachte hem so bedectelic wten lande dat hi quam in Denemarcke tot coppenhaue Ende die coninc beschicte doe sommige dingen ende goeden ende zommige bussen ende engienen in sijn groot scepe sterck zijnde als een casteel opt water, ende is doe te schepe gegaen met sijn coninginne Jsabele ende met sijn kinderen, ende hi passeerde so die zee met goeden winde sonder eenich auontuere weerdich om scriuen, arriuierende met sijn crakoen ende met twee schoon creueel schepen in Walcheren in Zeelant in die stadt vander Vere, ende is so voort gecomen wt zeelant met sijn coninginne tot Mechelen, daer si met haren kinderen eerlijc ontfangen wert Ende soe bleefse hier in haers broeders lant, daer si na luttel iaren sieck wert ende starf, ende wert begrauen in die stat, daer die Keiserlycke Maiesteyt geboren was tot Ghent Ende haer kinder als dye prince van Denemercke ende haer dochteren werden met eerlicken state onderhouden int hof van Bourgondien tot Mechelen

Vanden huwelijck der Keyserliker maiesteyt int corte

INt iaer van xxv. wert gemaect ende geconfirmeert dat huwelijck tusschen des conincx suster van Portingale, ende Kaerlen den eedelen hooch geboren keyser, welcke coninck van Portingale was des ouden conincx sone van Portingale die daer ghetrout hadde die outste suster van onsen keyser Leonora ghenaemt. Ende als die oude coninc doot was, so wert die sone coninck in

sijns vaders stede, die dair ooc had getrout des keysers ioncste suster Katherina. Ende als dit huwelijc dus vanden Keiserlycke Maiesteyt ende van des conincx suster ghemaect was, so wet daer groot gereetschap ghemaect van staten van heeren ende hebben die coninginne ouer gebracht, ende si quamen in Sibilien, daer si seer hoochlic ontfangen was Ende alle de heren quamen ende custen haer hant, gelijc daer die castume is Ende so quam die eedel wel geboren princesse opten .xxiiij. dach van Meerte in die stadt van Macharien in dat conincrijck van Sibilien die seer rijckelijc gecleet was met witten atlas verchiert met peerlen ende costelike gesteenten so dat niet te werderen noch te scatten en was die costelijcheit der clederen, ende si wert seer eerliken ende triumphelijc ontfangen vanden bisscop van Toleten ende vanden anderen heren ende grote meesters des rijcx ende van al den eedelen van castilien, die alle quamen ende custen haer hant ende hetense seer feestelijc willecome. Doen wert der Keiserlycke Maiesteyt die tidinge gedaen dat sijn bruyt die edel princesse van Portingale die bloeme der vrouliker figueren ouer gecomen was in Sibilien so dat hi hem bereyde ende quam met groten state in sibilien den xi. dach van april daer hise seer minlic ontfangen heeft Ende daer is gecomen die cardinael ende eertsbisscop van toleten met veel ander bisscopen, abten ende geestelike prelaten met groten state totter feesten Ende de cardinael gafse te samen in de coninclijcke sale, ende die eertsbisscop dede die misse na middernacht, ende daer ontfingen si dat heylige sacrament, ende doen worden si ghetrout ende den bant wert daer gebonden, daer grote blijtscap bedreuen wert ende triumphe, ende open hoff veel dagen lanck. etcetera.

Hoe die coninc van Hongarien met veel kersten heren van hongarien ende ander landen als een kersten ridder sijn ionge bloet ghestort hadde

INden tijden eer de Turck Rodes gewonnen hadt so hadt hi gheweest in Vngarien ende had ingenomen de stadt weyssenborch ende ander besloten steden, stercheden ende sloten, so is hi weder gecomen na Sinxen inden somer int iaer van xxvi. bi weysenburch ouer dat water die Saw, al heymelijc sonder waerschouwen oft ontseggen met groter heyrcracht te peerde ende te voete, bi .ij.C.M. sterck, met een ontallijc groot geschut. Als die turck nv ouer dat water is gheweest met alle sijn volcke ende geschut te Weyssenburch dat de sluetel van Hongarien is, so heeft hi daer bi Weyssenburch sinen wagenborch ghemaect ende met sijn artelrie ende bussen wel beset, ende hebben haer ordinancie ghemaect met haer volck te voet ende te peerde seuen mijlen breet begrijpende. ende si sijn voort ghetrocken int lant ende verbranden ende doden al dat si becomen mochten Ende daer hem dat volck tegen hem lieden ter were stelden, ende daer si de plaetsen wonnen met crachte daer sloegen sijt al doot datter in was mans kinderen, maechden, vrouwen, ioncfrouwen

out ende ionc, want si en spaerden niemant Ende so waren de turcken in Vngerien bi .iiij. weken lanck eer dattet de coninc van Vngarien wiste Ende sijn doe gecomen in Sinicher lant daer die beste vngersche wijnen plegen te wassen, ende daer dat lant was dat beste van al, ende was vol vitalien ende vol beesten, daer die turcken eerst recht haren leger maecten ende haer kemelen aten af al die wijnstocken ende rancken metten wijn besien ende verdoruen dat lant tot inden gront. als si sagen dat haer verraderie ende fortune van oorloge al voort ghinc, so trocken si voort ende wonnen dat vestslot van Peter Wardijn, daer si op vonden vC. knechten, die si alle den cop af sloegen, ende elck hooft staken si op een spiesse oft lancie, ende reysden so met triumphe weder van daer ende quamen so voor haren keyser ende daer lieten si alle de coppen vallen van hair spiessen. Desen tidinge ende tyranscap wert den coninc gebootscapt ende hoe dat die turck int lant was ende verderf al dat lant daer hi quam ende doden al dat volck. Van deser tidingen was die coninc seer bedroeft, want dair en was ghelt noch volck te voet noch te peerde So screef de coninc metter haest om hulpe in tlant van Behem Polen Mernhern om hulpe ende bistant, ende datmen hem doch terstont volc wilde senden,want die turck verderf kerstenrijc dach ende nacht Niet te min die vrome welgeboren coninc van vngarien tooch wt metter haest om sijn volc te redden ende te helpen met luttel volcx tot een plaetse geheten Dulna. xvi. milen van Ofen bi dye riuiere ende water die Thonaw gelegen ende daer sloech hi sinen eersten leger teghen den Turck, ende hi en hadt ouer iiij.M. mannen niet bi hem so te voet ende te peerde Ende die coninc most hem so wel bewaren ende sterck maken in sinen leghere, dat hi niet oueruallen en worde bi nachte, so wel vanden Vngeren als vanden turcken. Als die coninc dus om hulp had ghescreuen so began den vngerschen hoop te vermeeren, so trocken si te rugge van Dulna .iij. milen tot Batha, Ende die Vngheren en hadden gheen ordinancie noch regiment, so dat si dagelicx onder malcanderen vochten Doe worden daer hooftlieden gemaect ende daer was opperste hooftman ghemaect Dameri paul die een minderbroeder geweest was, ende dair na een bisscop tot Galitschan Ende ooc graue Jorien van Terntschow de broeder van graue hans Weyda beyde geboren Vngeren. Ende so versaemden hem bi Mahaisch op die Thonaw eenen hoop volcx so te peerde so te voet .xxxM. sterck, ende hadden bi hem .vC.wagens ende hebben eenen stercken wagenborch gemaect ende eenen legere inden wagenborch een half mile vanden leger der turcken Ende de coninc hielt doen raet met zommige heren bisscopen ende prelaten ende daer wert gesloten de turck te velde te comen ende tegen hem te slaen Mer daer was eenen roep comen dat die turc zommige vngersche heren om gecocht hadde dat hem die truck geuen soude grote sommen van penningen, dat si hem dat lant souden leueren. Ende ooc wert daer gheseyt dat de turck den coninc van vngeren gescreuen hadde, waerom dat hi sijn volc brachte te velde om te strijden, hi hadde een lant ghecocht dat wilde hi besien ende in nemen. Waer op die coninc van Vngerien begheerden spraeck te houden des donderdaechs eer den slach gheschiede. Dit wetende die vngeren seiden totten coninc. wilde hi den slach niet doen

so si ghesloten hadden, so wilden si met ghesaemder hant hem met sijn duytsch volck verslaen. Aldus heeft de coninc Lodewijc van Vngarien haren wille moeten doen, ende hi is op den goensdach na sint Jans dach den xx. dach Augusti te .vi. vren op gebroken met al sijn volc ende wt sinen wagenborch gereyst Ende de monic dameri paul haer opperste velt heer heeft sijn slach oorden ghemaect van .ij. hopen, ende hi hadt al dat beste gheschut in sinen vngerschen hoop genomen ende niet in des conincx hope Ende de coninc en verbeyde niet lange ende trac den turck onder ogen, ende die turck heeft hem laten sien met eenen verloren hoop, ende sijn so sterckelic op malcanderen geslagen ende als sconincs volc so na quam so schoten si af in die turcken, mer die turcken en lieten geen geschut af gaen Ende de strijt duerde van smorgens te acht hueren tot .iiij. hueren na noene. Doe begonsten de turcken te vlien mer dat deden die turcken op haer voordeel met subtijlheyt om haer vianden te brengen in haren geschut, ende sijn so al achterwaerts gheuloden bi haren wagenborch daer die kemelen inne waren, den de coninc metten sinen gewonnen ende gebroken hebben Ende die ouerste capiteyn die monick Dameri paul schoot al sijn geschut af vergheefs ende veel te hoge, eer hi dye vianden ghereycken conden. Doe namen die turcken haer vordeel ende lieten hem sien met haren gheweldigen hoop ende brachten haer geschut ende hieldent al bedect. Ende als die coninc meende sinen meesten aenuanck te doen, so quam hi met sijn volc in haer geschut dat dye Turcken doen af schoten ende hebben seer veel kersten metten gheschutte gedoot, ende dat schieten duerde wel een vre lanck ende daer wert al geschoten op des conincs hoop ende niet opten Vngerschen hoop. Doe vloot dye monick Dameri paul met sinen Vngeren sonder noot. Maer die vroome coninc met sijn ridderlijck volck ende duytschen ende Behemers bleef staen tot dat dye Turck .iij. mael vulden zijn bussen ende die afschoot Ende als si sagen dat hem gheen hup noch ontset en quam ende dat so veel volcx te peerde ende te voete metten gheschut der turcken vermoort wert, so vloot des conincx volc ooc tot inden wagenborch den si verdoruen ende lieten so den coninc mit luttel volcx onder die turcken. Dit siende die coninc datter gheen weere en bate ende datter so menich Christen ende behemer sijn leuen gelaten hadde, so nam hi ooc die vlucht met sommige heren ende lieten die peerden lopen met vollen thome, ende si quamen aen een maras ende veenlandt, daer die sommige met peerden ouerquamen, die sommige lieten haer peerden daer in steken ende liepen te voet wech. Ende die coninc volgende den anderen met een swaer peert in sijn volle harnasch soe is dat peert met hem ingesoncken Ende als hi dat peert metten thoom weder oprechten wilde, so verhief hem dat peert recht op ende viel achter rugge ouer metten coninc so dat hem dat harnasch af stack ende viel in dat maras, daer hi in versticte ende heeft daer sijn leuen gheeyndt salichlijck als een kersten ridder Ende hi is daer na vonden bi dye walstadt, niet verre van dat water Trab van eenen hongerschen here met peert ende harnasch die dat seyde coninc Fernando, ende hoe schandelijc die vngeren geuloden waren ende datter geen hope en was de turcken weder te rugge te driuen Des goensdachs na sinte simon ende Juden dach liet die coninc

van Behem eertshertoge van Oostenrijck den doden coninc van Vngarien begrauen met grote solemniteyt ende beganckenisse tot Ween in Oostenrijck in sinte steuens kercke Ende binnen desen middelen tijden sonden veel grote heren ende coningen tot Prage haer ambassaden, ende lieten doen groote neersticheyt om dye crone van Behem, ende bisonder coninc Fransiscus van vrancrijck sendende grote ghiften ende somme van penningen Ende Fernandus sant ooc sijn ambassaten dien dat coninclijc sweert gesonden was, dat hi aengenomen ende ontfangen heeft op sinte Simon ende iudas dach welck sweert den eedelen eertshertoge voor gedragen wert in dye wtuaert van den voorscreuen coninc Lodewijck van Hongherijen

Als de turck den slach gewonnen hadde track hi metter haest voor Ofen ende Pescht, ende heeft pescht gewonnen na een huere stormens ende heeft dat terstont berooft ende verbrant, ende heeft al dat volck dat daer in was ionc ende oudt verslagen ende ghedoot Daer na is hi ghetrocken voor Ofen dat hi beleyt ende bestormt heeft, maer si weerden hem omtrent drie hueren lanck, maer ten mocht niet helpen, want die stadt was niet met volc bewaert ende si sijn so met fortse in die stadt ghecomen door sommige huysen die aen die stadt mueren stonden, ende so hebben si die stadt in gecregen op onser vrouwen dach natiuitatis Ende alle duytsche knechten die si daer vonden ende al dat duysch sprack dat liet hi leuen, ende dat vngers volc was van man wijff ende kinderen dat doden si al met groter tyrannien Ende doe bestormden si dat slot daer si twee assouten op verloren, mer ten derden gauen si dat slot op behouden lijf ende goet, dat hem versekert was Ende dye Jueden gauen op haer plaetse, ende die Turck gaf hem wille oft si daer blijuen wilden oft trecken met hem in sijn landt, daer si op antwoorden dat si wilden daer blijuen al te samen. Als dit die turck hoorde, so dode hi al die oude Joden, ende die ionge ghesellen onder .xx. iaren tot .iij. dusent ende vC. toe, ende die vrouwen ende kinderen vuerde hi met hem in sijn lant, ende doe heeft hi dat slot ende de stadt van Ofen geheel wtgebrant ende is so wter stadt getogen ende hadt al dat goet dat yet weert was gheladen op die camelen. die ooc ghingen wter stadt eenen dach ende eenen geheelen nacht lanck duerende eert een eynde was Ende veel van dat goet dede hi oock te schepe brenghen ende hi track so weder wt Vngerien, so datter gheen turcken int lant en waren dan graue Hans weyda van Seuenborgen die die van Pescht ende dye van Ofen ghelooft hadde te hulpen te comen met .xl.M. mannen om hem lieden te ontstetten, dwelck hi nochtans niet en dede. Die selue weyda hadt die vngersche crone ende seyde, wie die hebben wilde, soude die moeten winnen metten sweerde. Ooc begeerde hi dat men hem gheuen soude die coninginne oft hi soude die halen met fortse. Dit vernemende die coninc van Bemen Ferdinandus is met groter macht getogen in Vngerien ende heeft weyda sijn opstel ende meninge benomen ende heeft sijn suster verlost vanden handen van Weyda. Doe was marcgraue Jorian ende die Behemsche cancellier met veel Behemsche heeren op den wege gheweest om haren coninc te helpen. Doe screef die bisscop van grayn dat si niet en dorsten comen ende dattet van

ghenen node en was, want daer gheen turcken meer en waren. Ende so door subtijlheyt vanden bisscop is dat beste volck niet ghecomen

Jtem dat volck vander stadt van vijfkercken ghingen den turcschen keyser tegen, ende brachten hem die sluetel vander stadt .ij. mijlen tegen ende vielen op haer knien biddende om gracie ende haer leuen, dat hem gelooft was, ende is so in die stadt getogen ende liet dat volck twe dagen in vrede mer opten derden dach so liet hi wt blasen dat si alle ter merct souden comen ionc ende oudt, ende doe liet hise daer al doden ende namen de maechden ende ionge vrouwen ende vercrachten die ende deen gafse den anderen voort. Ende als si haren wille met hem lieden bedreuen hadden so sloegen si dye vrouwen ende maechden den cop af. Daer waren veel vngeren geuangen die in die vlucht veel turcken verslagen hadden, so wert hi so gram daer op dat hi .M. vanden gheuangen liet den cop af slaen. Die coninc van Portegael horende dit iammer geschiet screef aen die Keiserlycke Maiesteyt ende aen de duytsche vorsten wilde men een gemeyn vaert maken op die turcken, hi wilde een geheel iaer lanck alle maenden C.M. angeloten geuen, ende waert van node twee iaren lanck, ende die coninc van Engelant wilde daer ooc toe gheuen veel C.M angeloten. Ende ander coningen ende heren hebben ooc gescreuen, dat wanneer tegen den turck dye vaert geschiede, dan sullen si haer lijf ende goet bi setten, om wederstant tegen den turck te doen, waer toe god sijn gracie wil verleenen. Amen.

Ende die coninclike maiesteyt Fernandus soude wonder gedaen hebben hadden die heren ende capiteynen des rijcx van Vngerien hem getrou gheweest, als graue Hans weyda, de bisscop van Grayn dye monick Dameri paul, ende meer ander heeren, want hi nam weder in al die sloten ende stercheden met zommige steden van Wenen af de Thonaw lancx tot Ofen. Ende is eerst ghetrocken na Oldenborch dat van sijnen wegen wel beset was Daer na is des ouersten veltheers marcgraue Casimirus van Brandenborch ende der Coninclycke Maiesteyt crijschvolc ghetrocken na dat slot Terben ende dat slot Presborch ende die stadt Turna, dat al tot Hans weyda (die dat conincrijcke met hulpe des Turcx voor hem wilde houden) om een grote somme ghelts ende om veel hondert tribuyts is verset gheweest. Ende daer nae is hi ghetrocken ouer dwater by Oldenborch, dair si haren veltlegher hadden, ende trocken na dat slot Raab dat hem op gaf. daer na tot dat slodt Gamorrea dat seer sterck was in een insule dat hem seere weerde, ende hi schicte daer op zommige knechten met cleen gheschut als falconetten ende haecbussen. Als die van Gomorrea dit sagen hebben si die vrijheyt van Gamorrea ende dat clooster verbrant om dat hem Ferdinandus volck niet en soude mogen onthouden, dat hem luttel halp, want de Coninclycke Maiesteyt is inder nacht naerder gecomen met .xl. goede engienen ende heeft inden morgenstont op sinte laurens auont so geschoten dat si dat slot op gauen, behoudelic haer lijf. Doen track hi tot dat stercke slot Tottes, daer dye knechten tweedrachtich op waren, so dat si twee haer capiteynen hadden doot gheslagen, so dat si dat slot ooc op gauen in sijn gracie Ende daer na is die Coninclycke Maiesteyt gecomen voor die stadt Grayn die haer ooc op gaff, ende dat stercke slodt daer des

bisschoppen van Grayns broeder op was met groot volck om dat te bewaren Maer door dat vreeslick schieten dat Ferdinandus dede heeft hijt binnen viij. hueren ghewonnen, maer si sijn door grote bede noch in gracie genomen. Doen track hi voor Blindenborch dat hem ooc op gaf sonder were met dat stercke blochuys daer bi ghelegen Vandaer track hi tot Ofen daer Hans weyda wt gheuloden was ouer die riuiere. Ende dye Coninclycke Maiesteyt quam in Ofen den .xx. dach Augusti smorgens vroech met twee duysent vijf hondert peerden onder haren vliegende hooft banniere die wel beset was met eedele ende ridderlijcke mannen ende quam ooc in dat slot, ende dat ander crijschvolcke te water ende te lande was een half mile voor onder Ofen. Als nv die Coninclycke Maiesteyt binnen Ofen was so lieten hem sien op dander side vant water .iij.C. peerden, daer graue Hans weyda bi was die daer meende die vngersche crone metten sweerde te halen Ende die Coninclycke Maiesteyt dede schieten onder hem lieden met slanghen ende ander engienen ouer dat water, so datter veel eedelen ende reysighers doot werden gheschoten Maer om dat vrou Anna dye rechte erfgename was vander cronen, so is hem die crone ouer ghegeuen ende is coninck van Hongherijen ghemaect

God moet hem sijn gracie verleenen dat hi die vianden des Christen gheloofs mach wederstaen, ende kerstenrijck weder brengen in sinen eersten staet. Amen.

Van die croninge van Fernandus in Vngherien, ende eerst sijn incoemste in dye stadt Stoelwittenburch. Jnt iaer M.vC.xvij. den lesten dach Octobri.

DJe eedel prince Fernandus hadt te wiue des conincx dochter van Behem ende was die suster vanden coninc van Vngarien Waer om als die coninc van behem doot was,so wert daer in sijn stede ghecoren ende gecroont die edel prince eertshertoge van Oostenrijck Fernandus met groter eeren, solemniteyten ende ceremonien daer toe behorende in die stadt van Prage Jnt iaer .xxvij. Ende dit is die derde reyse dattet conincrijck van Behem is verstoruen opt huys van oostenrijck. Ende int selue wert hi ooc gecroont coninc van Vngarien inder manieren hier na volgende

Jnden eersten sijn ingecomen hongeren ende huseren wel toegemaect tsamen. vic. elc een schoon peert ter siden leydende. dairna quam graue Julius van Hardec ende dierick spaet met meer eedel mannen met .M. mannen te peerde int harnasch. Doen quam van Rechenberch met xx. peerden op die Tartarsche maniere, ende .l. Huseren met haer targien lanskens ende vaenken Daer na Molzan die velt maerscalck met .l. mannen te peerde. Daer na heer Joris van Awesperch ende andere eel mannen wter stiermarck met .C. ende xxx. peerde volcx wel gewapent. Die

hoofman van tpeerde volc wt oostenrijc van lichtensteyn met c. ende .l. perden gewapent Des conincs hofmeester mit zommige vanden huysgesin mit C. perden De graue van salm ende ander eelen met C. ende .l perden ende .l. gebaerdeerde peerden int volle harnas Die capiteyn vanden archiers met .l. peerden. Doe quamen .xl. van des conincx pagien opt turcx ende ander schoon peerden. Die graue van mansuelt, de lantgraue van lichtenberch, ende die graue van hennenberch met zommige spaengiaerts vanden huysgesin in siden ende fluweel gecleet, met ander heeren int harnasch met xc. ghebaerdeerde peerden ende den standaert Heer andries ongenaed met .xx peerden Doe des conincs trompetters ende ketel trommelers doe der Coninclycke Maiesteits raet ende cancelliers, rentmeesters, ende zommige ander heeren int siden ende fluweel Graue niclaes van salm die ionge seer rijckelic Die hofmeesters vanden coninc ende coninginne. Doe volchden die vngersc graue seer rijckelijc opgeseten. daer na de grote graue van vngerien ende de mercgraue van Brandenborch seer costelijc Daer na quam die coninc selue in een gulden stuck onder een gulden hemele ende die wert gedragen vanden vngerschen priesteren. ende ter rechter siden vanden coninc vrou Marie die oude coninginne zijn suster ende ter slincker sijden vrou Anna zijn huysurou Doe volchden der coninginne ioncfrouwen doe doude ioncfrouwen op hangende wagens. doe der ouder coninginnen huisgesin al gecleet int swarte. doe een hongersch here met CC. ende .l. peerden, heer ian van hilchen met .lxxx. peerden Ooc quamen in stoelwittenberch opten eersten dach van nouember veel vngersche ende huseren ende die bisscop van Gran met CC. ende .l. peerden Ende den tweden dach nouembri quam in Peeter Weyda van Seuenborgen die eerlijc ingehaelt was Noch ooc ander peerde volck seer veel, ende noch .vi.M. voetknechten vanden coninc hadden die vaerden den eersten dach ende nacht Opten derden dach Nouembri ende was een sondach, is coninc Fernandus mit zijn huysvrouwe ende met sijn suster doude coninginne in onser vrouwen kerke te Stoelwittenburch bracht met groten state van bisscopen, vorsten, heeren wt duytslant ende hongerijen, met Jtaliaensche ende hongersche trompetten ende keteltrommelen. Ende die grote graue van vngerijen heeft voor hem gedragen die crone van vngerien Primi Peter weyda van seuenborch den sceptre, heer Alexius Dorsij den appel ende graue Wolf posing dat sweert Ende so wert hi gebracht in onser vrouwen kercke inden chore daer voor hem ghebracht worden .v. rijckelijcke bannieren die een was metter Coninclycke Maiesteyt wapenen ende colueren, die ander .iiij. wapenen waren vanden conincrijcken van Vngerien Bemen Dalmatien ende Croacien. Ende de Coninclycke Maiesteyt wert gestelt in eenen costelijken stoel, ende doe is hi op gestaen ende gegaen voor den outaer ende daer knielde hi, ende de bisscop van Neytra las hem veel dingen voor wt een boeck daer de coninc doe sijn vingeren op den boeck leyde ende beswoer dat. Dat gedaen zijnde salfde de bisscop van neytra sinen rechter arm metter heyliger olien tusschen den elleboge ende die hant ende tusschen sinen rugge. Ende hi was weder in sinen stoel geleyt ende die misse wert doen gedaen, ende als depistole gesongen was so wert hi weder gebracht voor den outaer, dair hi knielde Doe vraechde die grote graue van hongerien driemael den vngerschen oft si

wilden Fernandum hebben tot eenen coninc. Doe riepen si al gemeynlic Ja wi, ia wi Doe sloech die ketel trommelijns ende die trompetters bliesen dye trompetten ende maecten vruecht Ende de bisscop van Neytra nam die crone vanden outare, daer veel Vngersche heren die hant aen hielden ende heeft den coninc daermede gecroont Ende doe gauen si de coninc den appel ende dat septre in sijn hant, ende gorden hem met dat sweert dat hi voor den outaer wt track ende stack dat doe weder om op. Ende na die misse ende als de ceremonien gedaen waren so is de Coninclycken Maiesteyt wter kercken ghegaen ende is op een peert geseten ende is gereden buten tot een cleen kercxken, daer hi tusschen wegen veel ghelts, hongers Rijnsch gouts ende cronen dede wt werpen ende ander siluer ghelt van .xij. penningen vi. penningen. ende batsen. Aen welck kercxken was een stellagie seer costelijc bereyt daer op die coninc der gemeenten weder eenen eedt moste sweeren, op dat ghene dat hem die bisscop van vesperijn als cancellier des rijcx voor ghelesen hadde, daer die gemeynte den coninc gewinst heeft door gods gracie victorie, geluckich ende goet regeren Ende doe is de coninc weder in die stadt gereden, ende sittende op zijn peert track hi wt sijn sweert bloot, ende dede eenen streeck tegen Turckijen, ende noch iij. steecken tegen iij. ander deelen der werelt, ende is doe in zijn hof gereden dair hi metten heren grote chiere maecte Ende opten .iiij. dach Nouembris wert Anna sijn huysurouwe ooc in dier gelijcker manieren coninginne gecroont, sonder dat is met dat coninclijc habijte, noch metten sweerde niet te doen en hadde Ende nader missen is si weder te houe gecomen, daer al die heeren goet chiere maecten

Hoe dat die stadt van Romen gewonnen wert, daer die hertoge van Bourbon doot geschoten wert

ALsmen screef .MCCCCC.xxvij inden Mey passeerde mijn heer van Bourbon metter armeye vander Keiserlycke Maiesteyt door Sennes om Romen te versuecken, maer si lieten tot Sennes al haer artelrije Ende om dat haer vianden haer vitalie genomen hadden waren si wel .x oft .xij. dagen sonder broot, maer aten anders niet dan vleesch, want si vonden veel beesten int platte lant. Als de voorscreuen heere van Bourbon nv bi romen was bliesmen die trompette, tot een teeken van sijnder coemste, den Paus ontbiedende dat hi pays metter keyserlijcker maiesteyt soude tracteren, ende datmen hem vitalie soude senden om haer ghelt, ende dat hi sijn gendarmen te vreden stellen soude ende datmen dye stadt openen soude in des keysers name, want quame hi binnen rome met gewelt, het ware te besorgen datter meerder schade af soude comen. Mer die paus en wilde hier niet na horen, waer om mijn heere van Bourbon die veel leeren hadt doen maken wilde die stadt beclimmen Ende om den volcke moet te gheuen so ghinc hi van sinen peerde ende was vanden eersten aen die muere Ende als hi op die leere soude climmen wert hi in sinen buycke gheschoten ende viel vander leeren ende sterf terstont Opten .vi. dach mey quam die prince van Araengien ende gaf den knechten goeden moet, ende si hebben stoutelic die stadt beclommen, dies hem die van binnen seer weerden Maar ter stont quam daer eenen neuel seer doncker, dat dye van binnen des keysers volck niet sien en mochten so dat si met groten arbeyt binnen qua

men ende wonnen de borch van sinte Peter ende ter stont ghingen si na dat palleys des paus, meenende daer den paus te vinden mer hi was op Engelenborch geuloden ende voort so quamen si in die binnenstadt daer si luttel resistencie vonden. Ende daer bleef inden loop doot een Cardinael die int harnasch was ende boodt weere. ooc bleuen daer doot vanden binnen volck. vijM.iijC. mannen

Opten .vij. dach van Meye beleyde ons volck Engelenborch soe sterck datter niemant wt en mochte. Op den .viij. dach spolieerden si dye stadt ende dat palleys van sinte Peters daer die armeye groot ghewin hadde. Als ons volck binnen Romen was, so quamen die fransoysen geuolcht met .xxxM. mannen, maer si bleuen liggen .vij. mijlen van Romen niet bedriuende vij. oft viij. dagen lanck, ende vertrocken doe na Viterben. Die prince van Aranien wert geschoten met een colouere onder sijn ooge dattet achter sijn oren wt quam, so dat hi ter eerden viel ende lach .xxiiij. hueren sonder spreken, mer ghenas daer of. Als ons volck voor Engelenborch ghelegen hadde .xxxij. dagen lanck, ende die paus siende dat hem geen bistant noch ontset en quam, so tracteerde de paus met des keysers heeren op den .v. dach van Junio, ende heeft hem met den cardinalen gheuangen ghegeuen inden handen vander Keiserlycke Maiesteyt. Ende stelde ooc in des keisers handen Engelenborch, ciuita Cundad Vecha Hostie Castellans Modenne Palma Playsance, ende daer mede te doen dat hem belieuen soude, ende daer wert volc gestelt om die plaetsen te bewaren. Die paus geloofde ooc .iiijC.M. gouden cronen om des keysers armeye daer met te betalen Ende die paeus met zijn cardinalen worden gebracht tot Gayete, daer die here van Alarcon den last af hadde om die te bewaren totter tijt toe dat die Keiserlycke Maiesteyt daer af sinen wille ontboden hadde. Daer na quam die viceroy van Napels met een armeye ende so vertrocken si wt Romen ende vergaderden al te samen ende trocken weder in Jtalien, ende die heren van der armeye gauen vri pasporte den houelingen van Romen die in haer lant wilden keeren.

Vanden tractate des conincx van vrancrijck ende der Keiserlycke Maiesteyt.

NA dat Francisco den coninc van Vrancrijck deerste van dien name die god Eolus met ongeluckigen winden in sijn seyl ghewayt hadt, so dat hi in eenen openbaren strijt int velt gevangen wert met veel eedelen des lants van vrancrijck, daer van sinen volck wel .viiijM. verslagen waren mit sommige heren ende princen, so wert hi ouer gebracht in Spaengien met zommige heeren als gheuangen, ende daer geleuert der Keiserlycker Maiesteyt om metten coninc sinen wille te doen, ende dit was int iaer .xv.C.xxv. op sinte Mathijs dach Ende int iaer van .xxvi. wert op condicien een tractaet tusschen den coninc van Vrancrijck ende die keyserlike maiesteyt ghemaect te Madril in Januario, so wel om pays eewelijc te hebben als om verlost te werden. So gaf die coninc van Vrancrijck ouer dat conincrijck van Napels, thertochdom van Mylanen ende van Jenuen, die stadt van Atrecht, dornike met haer toe behoren. Schelt ooc quijt alle die actien dye hi gehadt heeft in Vlaenderen ende Artoys ende in alle landen den keyser toebehorende ende in allen den landen des keisers in de contreyen van vrancrijck, ende gaf ouer dat hertochdom van Bourgondien met al so dat

hertoch Karel beseten hadde, ende gaf ouer Hesdijn Ende hi soude restitueren den hertoge van bourbon alle sijn goeden ruerende ende onruerende, ende alle die goeden hangende den tijt so lange als hi wt vrancrijck geweest hadt Ende hi soude los laten den prince van aranien, ende alle ander geuangen ter eender siden ende ter ander sijden vrij laten gaen. Ende die coninc abandonneert den hertoch van wertenborch, ende daer was ordinancie gemaect van heere Robrecht de la marche, ende aengaende den hertoge van Gelre, dat hi dat lant besitten soude sijn leuen lanck, ende na sijn doot der keyserliker Maiesteyt toe comen, ende ghecreech die hertoge eenige wittige kinderen, die sal de keyser elders gracelic versien. Ooc soude de coninc van Vrancrijck den keyser leenen om sijn reise te doen in Jtalien waer dat hi wilde alle zijn armeye ter zee, ende .viC. lancien ende .viM. te voet knechten voor een half iaer te betalen Ende daer was gesloten thuwelic tusschen den coninc ende Leonora die weduwe van portingael, die hebben soude .ijCM. gouden cronen ende de graefscapen van malcouuez cesserois ende bar op die seine na de versakinge van allen successien Ende om dese tractaten te volbrengen moste hi selue in vrancrijck sijn in sinen persone, soe moste hi voor ende eer senden in ostagie in die handen vanden keyser, den dolphijn van Vrancrijck ende sine tweesten sone. Ende als de coninc voldaen heeft salmen hem duechdelic sijn kinder wederom senden etcetera.

Hoe die keyser ontseyt was vanden coninc van vrancrijck ende coninc van engelant

Jnt iaer .xvC.xxviij. die Keyserlicke Maiesteyt sijnde te Bourges in spaengien quam die heraut vanden coninc van Vrancrijck, ende die heraut vanden coninc van engelant ende seyde inden name van hem beyden Heere confirmerende alle rechten inuiolentelic gehouden biden keyserliken statuten uwe voorsaten. etcetera. Wi begeren datmen ons wil horen die beuelen van onsen heren ende coningen uwer maiesteyt te declareren ende daer antwoort op te gheuen ende voort dat uwer maiesteyt belieuen wil ons te geuen vry geley door v landen te passeren weder int onse. Ende die heraut

van vrancrijck seyde, dat sijn meester hem beuolen had te seggen, dat hi droue was dat die grote onurientscap soude wedercomen in sijn eersten ganck niet alleen tusschen v ende die uwen, ende tusschen hem ende de sinen, mer alle kerstenrijck door met groten bloetstortinge. Ende aengesien dat mijn meester die coninc van Vrancrijck hem gerne vuegen wil tot alle redelike ende rechtelike saken, mer mi dunct dat nochtans die orloge niet cesseren en wilt, want v volc heeft de heilige stadt rome oueruallen ende berooft, ende den vicarium gods geuangen ende gepriueert van sijnder vrijheit Ende ghi hout ooc sijn kinderen geuangen in sijn ostagie, ende hi heeft nochtans dicwil gepresenteert costumelijc rantsoen te betalen Ende ooc en behoort v niet te houden aen die geloften die hi v bi fortsen gelooft heeft, want dat ware hem onmogelic om doen, ende ghi sijt de cause van de grote orloge tusschen v beyde ende die al kerstenrijck door is. De coninc van engelant heeft goeden peys met hem gesloten, ende die Venetianen, florentinen, de hertoge van berri, ende meer ander sijn verbonden met minen here den coninc. Aldus ontbieden si v gelijc v viant te sijn nv voortaen, ende reuoceren alle alliancien hier voortijts met v ghemaect, ende sullen v ende uwen landen beschadigen totter tijt toe, dat ghi wederom leueren sult sijn kinderen om eenen redeliken rantsoen, ende den paus weder in sinen autoriteyt, ende den coninc van engelant betaelt hebt sijn ghelt So is te vreden mijn heere die coninc van vrancrijck ende die coninc van Engelant, dat dye cooplieden van beyde siden sullen mogen haer goeden elck dat sijne salueren binnen .xl. dagen na date. Ghesloten ende ghemaect den xi. dach Nouembris Anno .xvC.xxviij.

Die antwoorde der Keyserlicke Maiesteyt

Jc heb wel verstaen die woorden van uwen meester, ende mi verwondert seer dat hi mi nv desafiert, aenghesien dat hi mijn geuangen man is, ende dat ic hem geuangen hebbe bi gherechte oorloge ende dat hi mi sijn foy ghegeuen heeft. By rechte so en mach hi dat niet doen, ende oock heeft hi wel ses oft seuen iaren op mi gheoorlocht sonder mi defierende maer ick hebbe mi gheweert soe elck wel weet

Aengaende vanden paus, so en heeft dat noyt met mijnen wille gheweest, ende dat is sonder mijn weten ende consent ghedaen Ende ooc is die paus langhe dagen in sinen staet weder ghestelt Ende uwes meesters kinderen die ick in ostagie hebbe, is aen mi niet gehouden dat si niet verlost en sijn, so zijn ambassadeurs wel weten. Die coninc van Engelant mijn goede oom is niet wel gheinformeerd van allen voorleden dingen dat hi mi dese dingen scrijft, wist hi van alle dingen wel die rechte waerheit hi en soude tot mi niet anders sijn, dan hi tot mi hier voortijts heeft geweest. Ooc en heb ick noyt die schult ghelochent, die ick ben bereet hem te betalen. Ende wilt hi ymmers teghen mi oorlogen, so moet ick mi tegen hem defderen. Die woorden van uwen brief luyden seer groot ende suet, maer elck can scriuen dat hi wilt

Die herault vanden coninc van Enghelant

Mijn souerayn here de coninc belast mi te seggen, aengemerct dat groot gebrec van peyse in kerstenrijck, waeromme dat dye Turck groot ghewelt daghelijcx doet in kerstenrijck, raserende steden ende sloten ende die goeden der kersten nemende

met haer leuen Ende dat v ondersaten hebben vercracht die heylige stadt van Romen ende die ghespolieert ende berooft ende den paus inder stadt gods vicarius geuangen, ende hebt groten twist metten kersteliken coninc van Vrancrijck, die v grote giften ende rantsoen gepresenteert heeft, hem submitterende al wat redelic is te doen om pays ende accoort te hebben Ooc sidi hem schuldich een grote summe van penningen die hi v geleent heeft in uwer noot begheerende hem die te betalen Voort mijn souerayn here ende coninc om dat ghi grote presentacie ende rantsoen v gepresentert niet en wilt accepteren, doet v wten met sinen perpetuael vrient den coninc van vrancrijck, die tsamen gesloten hebben v bi fortse van wapenen doen leueren vrij ende quijte den paus ende ooc kinder van Vrancrijck, v te betalen haer rantsoen dat behoorlic is. Hier om begeert van v mijn souerayn here ende coninc, dat ghi den paus ter stont vrij ende vranck wilt laten gaen, ende die kinderen van Vrancrijcke los laten bi een redelic rantsoen, ende dat ghi hem ter stont betaelt sonder eenich delay om eenen goeden pays te hebben Ende ist dat ghi so niet en doet, so deficeren v voort aen mijn souerayn heere metten kersteliken coninc van vrancrijcke ende declareren v haer viant te wesen

Die antwoorde der Keyserlicke Maiesteyt

Ick en geloue niet wiste die coninc van Enghelant die rechte waerheyt, hoe dat ick mi ghesubmitteert hebbe om een goeden peys te hebben, hi en soude dit niet scriuen Ende van die gheuanckenisse vanden paus, dat en is noyt met mijn consent gheweest, ende ooc is hi weder ghestelt in sijnen state Aengaende vanden kinderen van Vrancrijck Als hi mi doet dat hi mi sculdich is salicse hem leueren, ten heeft noyt aen mi ghebroken dat si niet vry en sijn ende dat wi pays souden hebben gehadt Maer dat v meester mi ontbiet dat hise mi met fortsen sal doen leueren Ick hope bi der gracien gods ende met behulp mijnder ondersaten dat ickse so bewaren sal datse mi met gheender fortsen ghenomen sullen worden, want ic en ben niet ghewone in mijnen dingen gefortseert te sijne. Ende die schult en heb ick hem noyt ghelochent, ende ic ben bereet om hem te betalen so ick schuldich ben, ende ick heb sijnen ambassaden daer af brieuen ghegeuen ende doen geuen. Daer omme en can ick niet gelouen dat hi daer om op mi orloge aennemen wil, maer wilt hi op mi oorlogen, dat sal mi leedt sijn ende sal mi daer teghen moeten verweeren. Ende noch meer ander dingen beual die Keyserlicke Maiesteyt den herault sinen meester te seggen, dat dye herault beloofde te doen. Ende hi dede die antwoorden maken in scriptis tot beyde den coningen, dat hier te lanck waer te verhalen, maer daer was een bisonder boecxken af geprent int iaer van .xxviij.

Hoe die hertoghe van Ghelre quam binnen Wtrecht, ende hoe hi oorlochde tegen den bisscop van Wtrecht, ende hoe die Bourgoenschen den bisschop te hulpen quamen, ende hoe dat sticht van Wtrecht comen is onder die protectie der Keyserlicke Maiesteyt

JNt iaer ons heren .M.vC.xxvi. was een grote conmotie binnen der stadt van Wtrecht omtrent ascencioens auont sodat die gemeente ende ambachten waren int harnas ende quamen so ter straten mit haren wapenen als bussen stocken ende stauen, ende si wilden rekeninge hebben, waeromme dat somige wter stat waren gedaen, ende de burgeren verboden in den cloosteren geen ambachten te doen van der stat, waer bi dat der burgeren neringe mochte vermindert ende vercort worden want die stadt van wtrecht hadt belooft te betalen een grote somme van penningen ten twee terminen dwelc der gemeenten te swaer viel ende begheerden dat si malcanderen souden helpen betalen die binnen Wtrecht waren, so wel die ridderscap ende gheestelicheyt, elck na dat sijne Ende si wilden dat dye gheestelijcke ooc souden ghehouden sijn in te gheuen acchijsen ende scattingen, elck na goeder ordinancie, dat soe stont in twist

omtrent een iaer tot int iaer van .xxvij Maer die bisschop naemt in handen om desen twist te middelen ende hi verleende der ghemeenten grote priuilegien met brieuen ende zeghele meest al dat si begheerden, mer die gheestelicheyt en wilde (om dit te middelen ende te ouercomen) niet gheuen, so dat die gemeente weder vergaderden ende maecten een oploop inder stadt op de gheestelicheyt, door zommige quaetwillige die daer raet toe gauen So dat die bisschop weder dede casseren alle de brieuen van priuilegien die hi hem verleent hadt, ende hi vertrack wter stadt tot Wijck dair hi meestdeel lach Ende als hi weder tot Wtrecht quam wilden sommige quaetwilligen hem niet in laten comen, ende daer wasser veel die den hertoge van Gelre ontboden dat hi soude comen beschermen ende bewaren haer stadt van wtrecht, si souden hem dye poorten openen ende ontfanghen hem voor een beschermheer. Ende ter stont is hi binnen wtrecht ghecomen met sijn ruyters ende knechten, ende hi liet daer den graue van Meurs voor sinen stadthouder met veel hondert knechten, so dat al wat metten bisscop hielt ende van des bisscops partie was wert wter stadt verdreuen, ende veel van haren goeden berooft ende die neuter saten ende hem mit ghenen dingen en moeyden bleuen in haer huysen sitten so wel vander eender siden als vander ander. Dit siende die bisscop sloech een sterck blochuys op die vaert ende maecten daer een belegge met veel knechten ende hi leyde oock knechten opt swarte water, ende opt huys van Abcouwe, ende benaude die stadt seer deerlijck, ende hi benam alle de wegen ende besloot so al die passagien daer hem lieden vitalie mochte comen, so dat die ghemeente was in groten drucke ende lijden Van binnen waren si verdruct ende verheert vanden ghelderschen. van buten was hem benomen die vitalie, so datter groot gebreck was van spijse ende dranck, dat si den hertoge te kennen gauen, so dat hy inden Meye quam met veel ruters ende knechten ende spijsden die een luttel, maer het quam der ghemeenten luttel te baten Als die Ghelderschen dus binnen wtrecht lagen, so en begheerden si niet stil te wesen, ende die hertoge nam in met subtijlheit die stadt van harderwijck die hi sterckelijc besette met knechten die de hertoge meende te houden voor hem eygen. Ende die knechten van wtrecht deden den Hollanders grote molestacie ende ghewelt

So vergaderden op een tijt de knechten bi een met zommige burgeren ende namen met hem veel schuten ende quamen so in Hollant omtrent den Hage, ende die een helft vanden knechten bewaerden de schuten, ende die ander helft trac inden hage comende daer in met bourgonsche crucen, so dat die vanden hage geen quaet en dachten, maer meenden dat si quamen om die plaetse te bewaren ende te besetten Maer als si quamen int middel vanden Haghe doe sloegen si die trommelen ende riepen Gelre Gelre. Dit horende die van binnen waren seer veruaert ende elck sach om een goet heencomen, want si wisten van ghenen vianden Die knechten ghinen doe spolieren ende rouen ende gecregen daer groot goet, dat si al in de schuten brachten, ende si vinghen alle die si vonden Daer na rantsoenden si de plaetse met brantscat voor veel M. gulden ende keerden doe metten roof weder binnen Wtrecht. Ooc hadde die hertoge van Gelre in genomen die stadt van

Renen daer hi een stercte in dede maken, dat ooc des bisscops was, ende een slot daer bi gheheten ter Horst, ende hi besette al dese plaetsen met sinen knechten meenende die te houden voor sijn eygen. Ende die selue hertoge van Gelre dede grote schade den steden van ouer ysele met sijn stercheden ende blochusen, die hi sloech int ouer sticht omtrent die steden van Deuenter Swol ende Campen dye hi seer molesteerde met schieten, met rouen ende brande, so dat die steden voorscreuen met des bisschops wille hebben hulpe ghesocht aen die keyserlike Maiesteyt op condicien dat die bisscop heeft ouer ghegeuen dat geheel sticht der Keyserlicke Maiesteyt Ende die Keyserlicke Maiesteyt heeft den bisscop daer wt gegeuen een pensioen sijn leuen lanc So is int sticht ghecomen die stadthouder van Vrieslant Jorijen schenck van Routenborch met ruyter ende knechten, ende heeft belegert die stadt van Hasselt, ende daer is ooc comen die graue van Emden, ende hebben die stadt so benaut met schieten ende stormen datter nauwelijc een heel huys binnen der stadt was Als die van binnen eenen tijt wederstaen hadden ende grote were ghedaen, siende dat hem lieden vanden hertoge geen hulp noch ontset en quam, so gauen sijt op behouden lijf ende goet Ende die hertoge had hem ontset gelooft, des hi quam voor Hasselt ende liet hem sien, maer als hi hoorde dat de stadt op gegeuen was so track hi weder na huys. Ende hier na sijn die graue van Bueren ende heer Joris schinck als opperste veltheren voor Hattem gheuallen, ende hebben na veel schieten ende stormen die stadt ende dat stercke slot in genomen, dat hem op ghegeuen wert behouden lijf ende goet, ende die bourgonschen manden al die plaetsen die si in namen. Als dit die knechten van Altenae hoorden dattet stercke slot van Hattem in ghenomen was, so vloden die knechten daer wt ende verbranden dat huys, ende dye van Deuenter hebbent voort heel af gebroken. Als die van Harderwijc dit hoorden quamen si int heyr van onsen volck ende gauen sich in handen, op dat men die stadt niet beschieten en soude. Binnen desen middele heeft die hertoge van Gelre knechten daer binnen gesonden. Dit horende die opper capiteynen dat daer knechten in dye stadt van Harderwijck waren ende dat si haer tractaet af gegaen waren, sijn si ter stont voor die stadt geuallen, ende die van binnen dit siende dat si belegert waren ende beschoten, so gauen si de stadt op behouden lijff ende goet, ende die ruters mosten daer laten al haer peerden. Ooc wert in genomen die stadt van Renen daer dye gelderschen waren wt geuloden, ende der stadt is niet misdaen, ende so wonnen si veel plecken, stercheden, sloten ende steden tot .xxi. toe, als dat stercke te coeborch die knechten daer op sijnde al verslagen bleuen, dat huys te Hulckensteyn, dat blochuys opt swarte water bi hasselt dat slot van Amerongen tusschen vtrecht ende den Rijn, dat slodt ten Ham bi Wtrecht,dat slot te Doerem toebehorende den domproost, dat slot in die bethuwe, dat slodt van Welpe toe behorende Jan van Renesse

Die steden van Hasselt, van Reenen, van Hattem, der Elborch, Harderwijc dat iach huys mijns heren van Gelre Die morghensterre oft kijck inden pot voor Deuenter, Leuendael dat huys ghewonnen ende verbrant, dat huys ter Eem bi Amersfoort

Pyroyen ghewonnen gebrant ende heel af gebroken, waer af Marten van rossem here was. Daer na lach onse armeye in die veluwe sommige dagen, ende vielen daer na voor Tiel daer die hertoge in sandt .vijC. knechten, welcke stadt seer bestormt wert ende ooc belopen, mer die van binnen weerden hem vromelijck, so dat ons volc daer gheen profijt en dede, ende si trocken ten lesten af door den groten regen ende onweder, want dye grote engienen soncken al in dye eerde.

Jnden seluen tijden waren twee vaenkens knechten van sbisscopen volck wtgetrocken int lant van Gelre in die bethuwe om eenen roof te halen, ende daer quamen hem lieden die geldersche knechten onuersiens oueruallen, dair si tegen malcanderen seer schermutsten Ende die Gelderschen die vloon te rugge, ende die ander veruolchdense tot dat si aenden groten hoop quamen dye daer verborgen lach, ende so worden si verwonnen, ende gauen hem geuangen ende leyden af alle haer were Doen seyde haer hooftman, lieue knechten ghedenct van Coeborghe, daer hadden si alle die knechten der gelderschen die daer op waren verworcht ende doorsteken Doe dit haer hooftman vermaent hadt doe vielen die ghelderschen metten ghehelen hoop op die gheuangen knechten ende sloegen die al doot

Jnt iaer ons heren .xv.C. ende .xxviij quamen wt Spaengien zommige hooften in Septembri ende brachten met hem ij.M. Spaengiaerts die langen tijt op die zee versteken hadden gheweest omtrent .vi. maenden lanck door contrarie wint ende groten storm, ende si waren ghesonden om hulp ende bistant te doen den ghenen die dair oorlochden op tlant van Ghelre

Jnt iaer van xvC.xxviij. maecten de geldersche een vergaderinge tot Romunde so van knechten, burgheren wt Remunde ende Venloe, ende ooc met een deel huyslieden van zommige dorpen dair bi ghelegen, tot vijf vaenkens toe somen seyde, daer hooftman af was ioncker Henrick van Wissche Ende sijn so ghetogen opten Sinxen dach in de meyerije van den bossche om dat lant te verheeren ende te brantscatten. Jn desen middelen tijden was ioncher Dierick van batenborch stadthouder vanden graue van Bueren ten bossche die dit int heymelijc vernomen heeft, ende is met ruyters ende knechten daerwaerts ghetogen, ende heeft alle die huyslieden op die beenen gehadt, ende is so inden Gelderschen hoop gheslagen die meest doot bleuen ende geuangen, so datter niet veel weder te huys en quam dat iammer was, want die daer ontliepen waren veruolcht tot aen der masen, daer van hem lieden veel verdroncken. Ende die onse namen al dat die ghelderschen met hem hadden gebracht, te weten .xi. hecbussen, veel leeren, veel houten horden om ouer die grachten te lopen, veel menckysers, duymysers, ende veel coorden om dye schamel huyslieden daer mede te binden ende gheuangen te leyden Ooc hadden si met hem bracht veel vitalien, meenende daer wat te vertoeuen, mer die fortune sloech anders. Als dese tijdinge binnen Romunde quam was groten druck bedreuen vanden vrouwen die haer mans verloren hadden, ende van den kinderen die haer vaders verloren hadden, dat iammer was om sien ende om horen.

Jnden seluen tijt dat ons volck voor Thiel opgebroken was so quam heer Jorian schinck int graefscap van zutphen in die oostmaent, daer hi eenen groten roof haelden, daer sommige gheldersche doot bleuen dye dat wilden keeren ende beletten. Ende die knechten die binnen Thiel waren hadden tot Hattem beleyt geweest die gelooft hadden bi eede, dat si binnen een maent teghen die Keyserlicke Maiesteyt niet doen en souden Ende die selue knechten quamen doe bi megen daer si een blochuys ende die stadt van Megen, die wile dat die knechten van megen wt waren ende geleyden zommige wijnwagens, ende die ghelderschen maecten haren aenslach te comen tot Os ende Nieulant, mer die van den bosch sonden daerwaerts ter stont C. peerden, ende ruters vanden Graue quamen ooc bi. Dit vernemende die gelderschen verlieten Megen ende trocken metten geuangen ende roof na huys

Hoe des bisscops volck die stadt van Wtrecht in nam.

BJnnen desen tijden als ons volc dus onledich was metter oorlogen int lant van gelre so waren zommige burgeren vergadert bi een in die stadt van wtrecht om dat die gemeente so seer verdruct was vanden gelderschen ende van haren capiteyn den graue van Meurs, die al wt was om ghelt bi een te vergaderen, ende dye burgeren maecten daer een aenslach hoe si best die stadt souden leueren inden handen vanden bisscop Ende som van dien burgeren quamen tot Amersfort ende gauen den bisscop te kennen haren aenslach, des hi verwondert was, ende hi gaf hem mede te reysen ioncker Willem turck met sinen knechten, ende die hooftlieden vander vaert tot .iiij vaenkens toe, ende si bleuen liggen opt swarte water om tidinge te hebben Als dit die van die weert vernomen hadden maecten hem somige ooc gereet daer toe Op die selue tijt waren die gheldersche om een buyt getrocken van wtrecht nae goylant ende haelden eenen groten roof ende int wedercomen na wtrecht sijn si des bisscops volck int gemoete gecomen, dye die knechten namen geuangen ende namen hem den roof. Aldus bleef des bisscops volck al stille tot des anderen morgens Doe ghinc wter poorten een vrouwe mit enen corf aen haren arm bi des bisscops volc, ende seyde De knechten zijn nv vander wake gegaen ende zijn meest al slapen, als d[e]se clock sinte Jacobs slaet, comt dan stoutelic in, men sal op v wachten, want dair goede reedtscap ghemaect is om v in te helpen. So gebuerdet op onser vrouwen visitacien auont anno .xxviij. dat des bisscops volck aen die porte quam, daer die portier die poorte wijde open gedaen hadde, so dat somige van des bisscops volck in die stadt waren. Dit worde die wachter gheware dye opter poorten lach ende liet die schotpoorte vallen daer waren ter stont .iiij. oft .v. mannen wten weert met groten bijlen daer toe te voren gheordineert, ende si hebben som balcken van die schotpoorte in stucken ghehouwen, daer des bisscopen volck ter stont door quam ende sommige ruters te peerde ooc Ende so quamen si binnen der stadt sonder wederstoot al die straten lancx tot biden minrebruederen, daer hem sommige knechten vergaderden ende meendense te rugge te driuen, maer twas al om niet want des bisscopen volck viel hem lieden te machtich, ende si sloegen vanden gelderschen doot omtrent .xlij ende omtrent CCC ende l. geuangen. Ooc waren daer geuangen die graue van Meurs ende som

van shertogen raet, als doctor Wynant ende som ander, die al inden tractate van den pays quijt gelaten worden Ende die op die poorten lagen vanden knechten dye liepen wech, ende zommige burgeren liepen mede wter stadt die metten gelderschen gehouden hadden. Die ballingen die van des bisscops wegen wter stadt waren die quamen weder metten bisscop binnen Ende eer den tractaet vanden peyse ghetracteert was so worden daer .xij. degelike mannen geiusticieert, ende .ij. goede heren canoniken int water gheworpen ende die bisscop comende daer na binnen der stadt soude bi auontuer noch meer ter iusticien gebracht hebben, maer die discrete, wise graue van Hoochstraten die opten seluen auont met groter haest binnen quam van vianen door groten storm ende regen, die belette dat quaet. Ende dye knechten vanden bisscop spolieerden alle die husen der burgeren die metten gelderschen gehouden hadden ende sloegen de vinsteren ende glasen ontwee, ende groeuen die vloeren ende delen om, om dat gegrauen ghelt te soecken, dat si veel vonden Ende die knechten namen der partijen goet so geheel, dat wijf ende kinder niet en behielden, ende si deden grote fortse ende ouerdaet inden husen. Niet tegenstaende van dien wert die stadt van Wtrecht ende die schamel gemeente properlic verlost vanden groten last ende benauthede, want hadden die ghelderschen daer in ghebleuen, het hadde te besorgen geweest voor een belegge, dat der stadt tot meerder schade soude hebben geweest ende tot destructie van haren schonen husen ende meerder verlies van goeden Dies danct nv altsamen god den here van sijnder gracien, ende dat hijt den ontschuldigen weder wil versetten aen lijf ende goet tot salicheyt der sielen Amen

Als die stadt van wtrecht comen was in handen vander Keyserlicke Maiesteyt so was daer van den houe ghestelt een oudt heere, om iusticie te doen ouer die quaetwillighe ende die partijsscap ende muterie te verdriuen wter stadt van Wtrecht Ende om dit bat te volbrengen so wert daer gemaect aen sinte Kathelinen poorte een seere sterck blochuis door ordinancie vanden houe van Bourgondien, om die burgers te bat te onderhouden in goeder policien ende eendrachticheyt. Ende als die armeye van onsen volcke opgetrocken was van Tiele so wert tot Gorichom een dachuaert geordineert van wegen den hertoge van Gelre ende den bisscop van wtrecht Daer ooc waren van wegen der Keyserlicke Maiesteyt graue Floris van Bueren, graue Anthonis van Hoochstraten, dye bisscop van palerme ende die audienchier Ende vanwegen des hertogen van Gelre waren meester Henrijc kiespenninc, Rolant kerckelant ende Vetessen, ende sijn dair geaccordeert in manieren van goeden payse, waer in veel punten besloten sijn, die hier te lanck waren te bescriuen Ten behoort ooc niet der heren secreet te openbaren Ende de graue van meurs ende doctor Wijnant dye geuangen waren, worden quijt gelaten ende die ballingen van vtrecht ende Swol worden elck haren tijt ghestelt dat si weder in haer steden souden mogen comen, elck int sine so hijt soude vinden. Om desen pays te vestigen waren daer vanden rade des hertogen van Ghelre Jan van Rossem, heer van Broechusen, meester Henric kiespenninc, doctor Erkelens, veressen, scholaster van zutphen ende si sijn metten graue van bueren, graue van Hoochstraten, heer Joris schinck getogen te Mechelen, daer den raet van vrou Margriet ende vanden hertoge van

ghelre vergadert waren in sinte peters kercke, ende hebben daer getrouwelijc haren eedt gedaen van haers heren wegen, ende hebben daer op ontfangen dat heylige sacrament, ende sijn doe wter kercken ghegaen tot in haer herberge, daer zommige heren vanden houe bi hem lieden quamen goet chiere maken Ende vrou margriete heeft die commissarien seer eerlic beschoncken, elck met eenen silueren cop, met een groot getal van Karolus guldens dairin ende si sijn ooc vry wter herbergen gelost ende sijn doe vriendelijc van malcander gescheyden. Daer na quamen si Tantwerpen daer hem die stadt ooc vry hielt van allen haren costen al daer gedaen, ende sijn so bi haren here gecomen met goeden tijdingen. Doe sant die hertoge van gelre Marten van Rossem heere van Pyroyen totten coninc van Vrancrijck ende gaf hem te kennen dat tractaet dat hi metten keiser ghemaect hadde, daer die coninc wel mede te vreden was. Nv bidt god dat wi pays ende vrede mogen houden hier opter aerden ende hier na bi hem in sijn rijcke. Amen

Jnt iaer van xxvij. was een cort bestant gemaect tusschen den Fransoysen ende dese nederlanden aengaende den keyser ende dat bestant duerde tot lichtmisse, anno xxviij. Als lichtmis dach wt was, so waren die fransoysen in die voorbate ende roofden ende branden sommige dorpen liggende op de frontieren van henegouwe ende Artoys, ende hebben veel schamele dorplieden geuangen, ende veel schepen genomen vanden hollanders ende zeelanders ende deden groten scade te water ende ons volck en wist van gheender oorlogen ende men socht daer ghenen raet tegen daer ons volck groten scade bi hadde.

ALs die coninc van Vrancrijck nv los was van sijn geuangenisse so hadt hi gelooft peys te houden Niet tegenstaende van dien so stelde hi wt den coninc van Nauarre met grooter heyr ende sonden hem weder in Jtalien ende deden wederom veel quaets, ende hadden aliancie ghemaect metten Venechianen om malcanderen te helpen tegen des keysers capiteynen. Hier om Jnt iaer van xxvij. ghingen die Venechianen te rade om die fransoysen te helpen ende den keyser ende sijn volck te beschadigen, die daer in Jtalien waren van skeysers wegen, als Don Fernandus, die prince van Araengien, graue Joris van sassen. So stelden die Venechianen te gecrijgen ende te winnen met fortse dat conincrijck van Sicilien, so schicten si wt lx. scepen van oorloge wel voorsien van als, ende si sloegen doe gelijcker hant ter zeewaert inne. Als si nv een wijle tijts in die zee gheuaren hadden so quam daer sulcken onweder van donre, blixem, ende van storm van winde, datter wel .xl. schepen soncken ende verdroncken. Als dye ander schepen dit saghen so keerden si ter stont ende liepen in die naeste hauene die si vonden om haer lijf te salueren. Dit horende die Venechianen waren seere gheturbeert van dit groote verlies. Maer niet tegenstaende van dien vergaderden si weder een grote heyrcracht van .xl. M mannen ende sonden dye na Romen, die die bourgonschen op den wech vernamen. Doe sloegen die venechianen hem neder ende maecten haren legere, om die fransoysen te verbeyden Als nv die fransoysen wisten dat die Venechianen int velt waren, so quamen si ooc metten zwitseren te velde om die venechianen te helpen, so dat die bourgonschen

waren belegen van achter ende van voren tegen den auont dat sijs selue niet en wisten Des morgens vroech als dye dach op ghinc, so was die prince van Araengien in die were ende sach dattet al omme vol vianden lach, ende dat si aen alle canten vanden vianden beleghen waren. Doe ghinc hi met sinen capiteynen te rade ende met graue Joris van Sassen ende seyde, wi sullen ons hier op moeten gheuen. Doen seyden die knechten Neen so niet, ter eeren van onsen edelen keyser so willen wi ons lieuer doot vechten dan so op te gheuen. Als dit dye prince hoorde stelde hi sijn peerde volc ende dat voetvolck elck in ordinancie. Doe seyde de prince, laet ons nv vallen op onse knien ende spreken eenen pater noster, ende bidden god om gracie ende victorie, want wil god met ons vechten, wi hebbent goet genoech. Als de bourgonsche dus op haer knien gheuallen waren, so quamen die fransoysen ende ooc die venechianen stoutelic aen, menende dat die bourgonschen ootmoet hadden ghesocht, mer dat bourgonsche heyr hadde hem so sterckelijc bi een ghestelt, datmense niet en conde gescheyden, nochtans waren daer wel .vi. mannen tegen eenen bourgoenschen. Daer wert seer vreeselic ghestreden, so datter van den venechianen (somen seyde) bleuen verslagen .xxM. mannen Ende vanden Fransoysen bleuen verslagen die coninc van Nauerre, de sone van heer robrecht de la martche, ende die hertoge van Orliens met seer veel fransoysen, twee capiteynen vanden Venechianen, ende veel fransche capiteynen. Dit siende dat gemeyn volck ende dye knechten dattet al verloren ghinc gauen si die vlucht. ende die bourgonschen behielden dat velt met victorien, daer si god af dancten, mer ten was niet sonder grote schade.

Jtem in Meerte anno. xxix. Als de venechianen den groten scade hadden gehadt ende dat hem af ghedroncken waren .xl. schepen van oorloge met groot volc door storm ende onweder op die zee, so dat niemant daer af gesalueert en wert, wel siende dattet die plaghe gods was, wilden nochtans niet af laten des keysers volck te veruolghen. So ontboden si die fransoysen dat si comen souden op eenen sekeren dach, si wilden ooc comen des keysers volck besoecken ende si vergaderden .l.M. mannen ende trocken so na Napels Ende als die fransoisen vernamen dat die Venechianen int velt waren, so quamen si ooc bi hem, ende si sloegen haer tenten niet verre van des keysers heyr. Ende als des keysers volk haer vianden vernamen comen met so groter macht, soe quamen dye prince van Araengien, graue Joris van Sassen, ende gauen haren volck goeden moet ende stelden haer oorden te voet ende te peerde inder nacht, ende si quamen so bedectelijc als si mochten ende sloegen die wakers doot, ende si oueruielen den leghere verslaende daer menich fransoys eer si ter weere conden comen. Daer wert seer vreeslijc gheuochten ende den strijt duerde tot des anderen dages Don Ferdinandus hadde dese tijdinge die ter stont met sijnen volck aen quam ende sloech met cloecken assoute in die vianden, ende hi dede des keysers volck groot ontset, dat si den meesten hoop haerder vianden versloegen ende hebben daer veel gheuangen, ende die ontcomen conden namen die vlucht, so dat tmeesten deel der franscher macht daer bleef.

Dit horende de heren vanden perlamente des conincx van vrancrijck waren seer verstoort, ende si deden wt maken ende gereyden .l. scepen van oorloge met een grote armeye van volke wel voorsien met bussen ende artillerije, meenende met machte die kinderen te halen, ende quamen daer met in die zee ende arriueerden in spaengien sonder eenich wederstant, ende deden daer veel quaets rouende ende brandende ende hebben ooc veel volcx gedoot ende geuangen. Die Spaengiaerts dit horende maecten hem ghereet ende si lieten die fransoysen dieper int lant comen sonder eenich wederstant, ende si waren seer wel gemoet seggende, ons macht is groot, wy sullen al spaengien wel verwinnen ende ons conincx kinder met ons vueren in spijt van hem allen Mer die spaengiaerts hielden hem verborgen ende lieten de fransoysen al passeren, ende quamen doe met groter cracht van achter in slaen ende sloegense al doot die si conden becomen, so dat die Fransoysen niet en wisten waer lopen, so datter menich fransoys verslagen bleef, ende voort die ander gheuangen. Dus worden die Fransoysen dagelijcx geplaecht van god door haer houerdije, mer si en willen haer pruesheyt ende houaerdich herte nyet bedwingen

Jnt iaer van xxix. in Junio, so was Milanen ende dat stercke slot genoemt Arx Jouis beset van des keysers volc ende die armeye vanden keyser lach te Jenuen. Aldus ghingen die fransoysen te rade ende stelden haer ordinancie om Mylanen in te nemen met subtijlheyt ende ordineerden wel .l. vaenkens inder manieren van des keysers volck ende quamen so voor Mylanen. Ende die van Mylanen siende die bannieren niet anders wetende dan dattet was des keysers volck en schoten niet eenen schoot maer lietense in comen sonder slach oft stoot. Als die Fransoysen binnen waren riepen si al Viue le roy de franche ende met dien vielen si op die Spaengiaerden dye die stadt bewaerden ende sloegen die al doot, ende hebben so verradelijc dye stadt in genomen doende grote fortse ende moort. Ende als die fransoysen aldus binnen melanen waren, so meenden si dat slot Arx Jouis ooc te crigen sonder wederstoot So ghinc die graue van saintpol ende die graue van vendouwe ende hielden sprake metten casteleyn, ende si eyschten dat slot op te gheuen inden handen vanden coninc van Vrancrijck. Neen seyde die casteleyn ic en sal gheen verrader sijn om den coninc van Vrancrijck, noch om uwer lieden wille, noch om v ghiften oft gauen Jc sal den keyser getrou bliuen tot in mijn doot ghi en sult hier niet halen dan slagen Dit horende de fransoysen waren seer gestoort ende seyden, dat sal noch gewroken werden. Doen seyde dye casteleyn comt als ghi wilt, ick node v te gaste, ick sal op v koken. Ende de castileyn heeft terstont brieuen geschict aenden prince van Araengien ende aen Andries dory sinen broeder ende aen graue Joris van Sassen hem lieden te kennen gheuende dese grote verraderije der fransoysen Waer op des keysers capiteynen en hebben niet geslapen, maer brochten terstont al haer macht voor Mylanen Die capiteyn van Jenuen ende graue Joris van sassen met haren volck sijn stoutelijck aen die mueren gheuallen Ende die capiteyn vanden slote dit siende

dat hem ontset comen was, liet die brugge vanden castele neder ende quam so met sinen knechten in die Fransoysen slaen, so dat de fransoysen niet en wisten waer bliuen, ende die vanden slote vochten so seere op die fransoysen, dat des keysers volc ooc binnen quam hem te hulpen, so dat de meest deel der fransoysen bleuen dair doot metten graue van simpol ende den graue van vendome met veel eedelen Ende dit is al ghedaen vanden coninc van vrancrijck als hi noch al was als geuangen man.

Copie van meester Jan baptista Gruenwaelt, van die ouercoemste des Keyserlicke Maiesteyt wt Spaengien in Jtalien Jnt Jaer .xxix

NA dat de Keyserlicke Maiesteyt gehijlict was mitter coninginne Jsabele van Lusitanien, dwelck is Portingale, soe heeft god die gracie ghegeuen dat si hem baerde een ionge sone recht erfgenaem der landen ende rijcken. So hebben die heren ende princen der landen ende conincrijcken een dachuaert gehouden ende gheordineert, anno .xxix. den .vi. dach Februarius hoe dat die eedel coninc ende keyser Karel eerlijcst sijn reyse in Jtalien sonde mogen vol brengen. So hebben si gesloten eenpaerlijc ende daerin geaccordeert dit nauolgende Jnden eersten hebben si gheordineert .xvC. mannen die der Keyserlicke Maiesteyt administreerden elck M. gouden ducaten dat waren te samen .xvC.M. ducaten.

Ende tot bescherminge der landen van spaengien so is gheordineert opperste capiteyn die hertoge van Alba met .xv M. voetknechten ende .iijM. peerden om die frontieren te bewaren tegen die fransoysen

Dese nauolgende dienen den keyser op haers selfs costen een iaer lanck

Des hertogen sone van Limphanten met L. eedel mannen ende .C. peerden

Die hertoge van Nagera selfs in persone met .l. eedel mannen .C. peerden

Des grauen sone van Boneuente met .l eedelen ende C. peerden

Die hertoge van Medina celi .xl. eedelen ende .l. peerden

Die hertoge van Siuilia met .l. eedelen ende C. peerden. Noch sijn daer veele ander heeren, grauen, marcgrauen die den keyser ooc dienen te peerde ende te voet elck na sijn macht, dat te samen maect .iiij.M. knechten ende .iijC. peerden, dye al der Keyserlicke Maiesteyt dienen een iaer lanck op haren coste ende al versolt

Noch hebben hem gewillicht te dienste te comen der Keyserlicke Maiesteyt ooc een iaer lanck op haren coste die landen ende conincrijken met veel knechten om sijnen wille daer mede te doen, oft hise met hem wil nemen in Jtalien, oft int lant aldaer te laten, so hem dat belieuen soude

Jnden eersten dat conincrijck vain Castilien .iijM. knechten

Dat out conincrijck van Castilien ende van Galissien .ijM. knechten

Dat conincrijck van Toleten .ijM.

Dat conincrijck van Granaten ende Anthelosien .iij. M. knechten

Die conincrijcken van Arragon, van Valentia ende Cathelonia .iiijM knechten.

Die coninck van Portingale sandt der Keyserlicke Maiesteyt .xxx. grote schepen al wel besorget van alles dat hem van node was, om die Keyserlicke Maiesteyt mede ouer te brengen. Ende ooc hadde die keyser so veel schepen bi een, dat hi mochte ouerbrengen .iij.M. peerden ende .xxM. voetknechten, ende C. sacken met coren. etcetera.

Ooc quamen den eersten dach Frebruarij Jnt iaer .xxix twee schepen wt die nieuwe insulen weert sijnde C.M. ende .l.M gouden ducaten aen gout, ghesteenten, peerlen ende ander goet tot profijt vanden keysere, ende C.M. voor die cooplieden welcke somme voorscreuen de coo[p]lieden leenden der Keyserlicke Maiesteyt een iaer lanck, om sijn knechten daer mede te betalen

Als dan alle dinck gereet was, dat sinen staet toebehoorde, so nam hi oorlof aen sijn landen ende heren, ende hi ghinc met sijn volcke te schepe ende sloegen in de zee, ende quamen met goeden winde arriuieren in die hauene van Jenuen Ende die capiteyn van Jenuen quam hem tegen met veel galeyen ende bracht soe den keyser eerliken in, daer hi met blijtscappen ontfangen was, van daer track hi tot Placencien. Ooc quamen met hem grote heren ende hertogen, die door liefde om sijn hof ende staet te vermeeren quamen hem te dienste op haer eygen cost.

Vanden payse ghetracteert te Camerijc tusschen den keyser ende den coninc van Vrancrijck, gemaect biden princessen ende vrouwen, te weten bi mijn vrouwe Margriete, ende mijn vrouwe de regente Louise van Valoys hertoginne van Engolemme. etcetera.

INt iaer .xvC xxix. opten ij. dach in Julio quam in Camerijc om den pays te helpen maken die eerwerdige legaet vanden paus die cardinael van Saluia, ende wert eerlicken ingehaelt bi den bisscop vander stadt metter geestelicheyt. Ende opten .v. dach van Julio quam in Cameric met groten state mijn vrouwe Margriete regente deser landen, mijn heere die cardinael van Ludic, mijn here van Jselsteyn, met meer ander grote meesters van onser siden die haer tegen reden comende wter stadt, ende quamen ooc inne met haer comende in ordenen Eerst die artchiers ende dieners vanden heeren daer na een grote menichte van eedel mannen, daer na die bisscop van Palerme metten bisscop van Camerijc ende mijn here van Pottelles sinen broeder. Doe die graue van Bueren, die cardinael van Ludick, die graue van Hoochstraten Daer na mijn vrouwe alleen sittende in eenen rijckeliken rosbaer, ende om haer comende xxiiij. archiers met swarten paltrocken met fluweel geboort, ende so wel die eedel mannen als die artchiers saten op die schoonste peerden ende courcieren dye men vinden mochte. Ende na mijn vrouwe quamen haer camenieren geseten op schone hackeyen ende ander courtauwen Ende mijn vrouwe Margriet is ter herbergen ghereden in die abdie van sint Aubert, ende een yegelic vertrack na sijn herberge

Opten seluen dach quam in de regente Louise van Valoys. etcetera. Ende die bisscop met veel edelen der stadt van Camerijc quamen haer tegen buten der stadt, ende eer si binnen quam, quamen voor haer wel twee hueren lanck duerende muylen geladen met bahuyten ende wagenen, ende wagenen ende karren gheladen met coffers ende bedden, ende der muylen waren omtrent .viijC. ende so muylen ende peerden van harnasch waren omtrent .iijM. oft meer, die welcke als si ontladen waren ghingen si buten haer logisen maken Daer na quamen die paygien in ordinancie wel gheaccoutreert, elck een plume op haer bonetten, ende dier wasser wel iiijC. Daer na quamen die eedelen van vrancrijck meestdeel met fluwelen paltrocken ende met hoeykens opt hooft met plumagien. daer onder waren veele grote heeren, princen ende grote meesters van Vrancrijck, als die hertoge van Val. gouerneur van Britanien, mijn here de la Tour gouerneur van Lymogien, mijn here van Humieres, mijn here van Canaples, graue van Nantes ende meer ander die wel anderhalf huere waren eer si passeerden. Daer na quam dye Cancellier ende cardinael van Vrancrijck verselschapt met veel aertsbisscopen, bisscopen prelaten, ende ander eedel mannen. Daer na quam mijn vrouwe dye regente in eenen rosbaer, ende bi hair sat hair dochter de coninginne van Nauare Ende om den rosbair ghingen .xxiiij hellebardiers zwitsers. Daer na quam noch een rosbaer van die .ij. vrouwen van Vendomme de oude ende de ionge mijn vrouwe de latrimoille, daer na een groot getal van vrouwen ende camenieren sittende al op schone hackeneyen. Ende als dese .ij. vrouwen malcanderen willecome hadden geheten, so vertrac een yegelic na sijn logijs Ende dair was gheordineert in die stadt van beyde siden, noch paygien noch der heeren knechten noch niemant en mochte geen messen dragen noch ooc geenderley yseren stocken, dat geen edelmannen en waren.

Ende die knechten dienaren ende ander leech gangers mosten die stadt rumen. Den viij. dach in iulio begonsten die vrouwen tsamen te spreken, ende daer worden zommige posten gesonden na de Keyserlicke Maiesteyt ende dair wert veel gesproken dan aen deen side, ende dan aen dander side om pays te maken, dwelc duerde totten .xxiiij. dach Julij, op welcken dach tsauonts tusschen .x. ende xi. hueren den pays gesloten was Ende .iij oft .iiij. dagen daer na wert den pays weder heel gebroken door een tweedracht ende discoort dat daer op stont, so dat mijn vrou die regente ende al haer edelen waren bereet ende beraden wech te trecken des morgens opten xxix. dach der seluer maent Mer god sende sijn gracie opten seluen nacht, dat die vrouwen weder vergaderden ende deden so veel dat den voorscreuen pays weder van nieus gheapprobeert ende geratificeert wert opten lesten dach der voorscreuen maent. Daer na so wert den engelschen haren pais mede gesloten den .iiij dach augusti tsauonts te .viij. hueren.

Jtem den .v. dach augusti maectemen grote reetscap in onser vrouwen kerck voor die vrouwen ende heeren, daer die bisscop van Cameric die misse sanck, ende na dat euangelie dede die bisscop een sermoen vanden pays omtrent een half vre lanck duerende. Ende na der missen was daer voor den outaer een bancke gestelt, bedect met gouden laken ende met cussens van gouden laken, daer die .ij. vrouwen op quamen knielen, ende die ambassadeur van Engelant, daer si gelijcker hant den pays besworen op dat cruys ende op dat heylige euangelie. Als den eedt gedaen was so luyden alle die trompetten ende schalmeyen ende alle die instrumenten van musijken, ende men sanck Te deum laudamus. Ende daer na wert den pays wtgeroepen ende gelesen inden chore vanden deken vander kerken int biwesen vanden herauten roydarmes, Toyson van Granaten ende noch een van des conincx van Vrancrijck side, ende een vanden coninc van engelant hebbende in haer handen bursen vol gouts ende siluers Ende als den pays wtgelesen was worpen si ghelt aen allen sijden roepende Largesse Largesse

Die copie vanden pays gepubliceert biden voorscreuen deken

Men cundicht v ende laet weten, dat eenen goeden sekeren ende eeweliken pays ende vrientscap es getracteert gesloten ende geaccordeert tusschen onsen heiligen vader den paus Clement die .vij. van dien naem, ende den heyligen stoel van Romen Alder hoochsten doorluchtsten ende machtichsten prince Kaerle bider gracien gods, gecoren Roomsch Keyser, coninc van Germanien ende van Castilien. etcetera. Franchois bider seluer gracien coninc van Vrancrijcke dalder kerstelijcste, Fernandus bider geliker gratien Coninc van Hongerien, van Bemen Eertshertoge. etcetera. Henrick bider seluer gracien Coninc van Engelant, here van Yrlant ende bescudder vanden heyligen geloue. Om ende tot bescherminge van hueren personen, hen goet, staet, landen, heerlicheden, ondersaten ende wassalen, ende dat bi middel ende toedoen vander alder hoochste ende excellenste vrouwe Mijn vrouwe Margriete Eertshertoginne van Oostenrijck, hertoginne ende douaresse van Sauoyen, moeye vander Keyserlicke Maiesteyt Ende van Louise van Sauoyen, hertoginne van Angolemme. etcetera. Moeder van den voorscreuen alder kerstelijcsten coninc. Jn sulcker vuegen ende manieren dan nv voortaen alle wapenen, viantscap, beroerte, tweedracht ende hatenijt sullen onder hem op houden ende cesseren, ende ooc

onder ende tusschen haren ondersaten ende wassalen. Ende sullen mogen verkeeren frequenteren comenscappen met malcanderen ende met alle comenscape niet verboden sijnde gaen, comen, stille leggen, wederkeren respectiue ouer beyde siden in haer landen, so wel ter zee te lande als andere suete wateren ende riuieren vry ende vranck sonder eenich hinder of letsel, mits betalen die gewoonlike rechten ende penningen van tollen. Ende dat een yegelic sal wederkeren in sijn goet, gelijc hi geweest heeft voor doorloge Ende wert ende is mits desen den wassalen verboden niet te seggen tegen tgene dat voorscreuen is, mer dat sijt na al haer vermogen sullen onderhouden ende doen onderhouden, op die peine van gecorrigeert te sine als ouertreders vanden payse. Ende is geboden ende belast allen gouuernueren van princen, admiralen, viceadmiralen, van dien haren prouincien, baliouwen, Seneschalen, Preuosten ende casteleynen, ende allen haren anderen officieren te doen onuerbrekelic onderhouden den voorscreuen pais, ende corrigeren douertreders na dinhout van den seluen paise. Ende om dat niemant en soude mogen alligeren of pretenderen cause van ignorancie, hebben de voorscreuen princen ende heren geordineert dat den voorscreuen pais wtgeroepen sal worden ter gewoonliker plaetsen, daermen proclamacien, mandamenten is gewone te publiceren Aldus gedaen te Camerijc den .v. dach van Augusto. Anno .m.ccccc.xxix.

Daer na sijn die vrouwen geleyt elck in haer hof vanden .iij. cardinalen ende ander eedelen, ende men riep den pais achter straten, ende men werp hantuollen gouts ende siluers roepende weder Largesse. Daer wert groote blijtschap ghemaect aen alle canten, ende daer was gemaect een neerhof met twee dueren, ende daer stont een tresoor van fijnen siluere voor mijn vrouwe die regente, ende al dat siluer wast meest al vergult, ende men gaffer te drincken al die daer ghingen ende quamen, groot ende cleyn, arm ende rijck. Daer na track die regente bi haren sone den coninc van Vrancrijck op den .vij. dach Augusti by sinte Quintijns in een abdije, daer si des nachts bleef. Op den .ix. dach Augusti quam die coninc van vrancrijck binnen Camerick, daer hi van al den heren ende grootmeesters van beiden siden seer feestelic in gehaelt ende willecome geheten wert. daer hi met groter triumpen vrolicheit hanteerde met mijn vrou Margriete ende met sijn moeder, gheuende grote bancketten met grooter costelicheyt, daer hi thoonde sijn coninclike maiesteyt, dair hi sulken feestelicheit bedreef dattet wonder waer om scriuen. Ende ooc so was sijn Coninclicke Maiesteyt te vreden ende approbeerde den pays die daer ghesloten was, ende al dat dye regente sijn moeder gedaen ende geconsenteert was. Ende den .xij. dach der seluer maent so vertrack dye Coninclicke Maiesteyt met sijn moeder ende met al sijn volck ende waren tsauonts sinte Quintijns. Ende des anderen dages na dat die coninc van Vrancrijck vertrocken was, vetrack ooc mijn vrouwe van Sauoyen met haren volck ende comitijf. Ende so is die dachuaert eerlic duechdelic ende met groter vrientscap eendrachtelijc vergaen.

Van die vreeslike comete dyr gesien wert

DEse vreeslike comete is ghesien gheweest den .ix. dach Octobris Jnt iaer .xvC. xxvij. smorgens te iiij. hueren. Haer schininge duerde een vre lanck tusschen Trier ende Mets Ende is

[oo]c gesien in Jtalien Lombardien ende in an[de]ren landen daer omtrent Sijnen opganc [w]as in orienten, ende opgheresen na den [m]iddach, ende so na der sonnen nederganc [ende] so na dat noorden. Dat beginsel de[se]r cometen is geweest eenen gebogen [ar]m metter hant houdende een lanc [sw]eert, dwelc stont om te slaen. Aen des [sw]eerts punte waren .iij. grote sterren [di]e naest den punte stont was de groot[ste] sterre Van deser sterren ghinc eenen [gr]oten steert gelijc een wolke die al dat [an]der omvinck. Aen beide siden waren ge[si]en lange spiessen, daer tusschen veel [sw]eerden gemengelt met bleeckrodige [ve]rwe, daer tusschen vierige vlammen [ende] ooc veel aensichten met veel haers [ae]n thooft, ende ooc baerden met een [g]raeuwe wolckachtige verwe Ende dit [sc]heen al lopende door malcanderen, al waert geweest in een bleeck bloetachtich water, deen door dander schemelende dwelc seer gruwelic was om sien, so dat sommige diet sagen storuen van verscrictheit Die .iij. sonnen besloten in eenen regenboge, met een witte streke daer door gaende in alder manieren so hier bouen gefigureert is, was gesien int selue Jaer van xxvij. opten .xxvij. dach februarij te .i. huere inder nacht, duerende tot .iij. hueren na middach, ooc gesien van veel looflike personen omtrent der stadt van Coctbergen aen tgeberchte ende inden landen dair omtrent liggende tusschen Ousborch ende Jsbroeck. De middelste sonne hadt haren natuerliken schijn, maer die ander sonnen schenen seer root, int middel doortogen met een witte strate Ende de butenste regenboge scheen so claer datmen dien met vollen gesichte niet sien en mochte.

Van dat swaer belegge der stadt van Ween in Oostenrijck ende van die d[ee]rlike destructie des lants daer omtrent gelegen, dat hi spolieerde, beroofde verbrande, ende dat vol[c] iammerlijck vermoorde ende vuerde veel ionge lieden ende kinderen geuangen in sijn lant om dat g[el]oue van Machumet te vermeerderen Ende die turcken berouent al daer si comen ende laten nergens niet [w]ant die here gheeft hem al dat si rouen, ende die turcsche heer en begeert niet anders dan steden ende slot [om] daer ouer te domineren.

INt iaer .xv.C.xxix. als coninc Fernandus weder vele plaetsen in vngarien ingenomen hadt lancx der Tonauwe tot ofen toe, ende ooc dye stadt van Ofen daer graue Hans weyda wt geuloden was ouer dat water, dat hem seer spijtede, so dede hi so veel dat die turcsche keyser wederom quam ende nam alle de steden castelen ende plaetsen weder om in van coninc Fernandus, daer nv (god betert) Hans weyda wel versien van volcke dat meeste regiment af heeft. Binnen desen tiden quam de palsgraue binnen ween mit veel M. mannen om den coninc bistant te doen Aldus quam die Turck in oostenrijc met groter heyrcracht te perde ende te voete ende beleyde die stadt van Ween met vijf grote heyren opten .xxvi. dach van September. daer die turcsche keyser selue in persone bi was ende belegerde die stadt so sterkelic dat hem lieden geen vitalie comen mochte, want hi hadt .ijC.M. ende .l.M. mannen ende hadt .xlM. tenten opgeslagen Ende eer de turck daer voor quam hadden die van binnen alle die stercheden ende timmeringen die voor die stadt stonden afgeworpen ende verbrant, om dat de turcken geen plaetse en souden hebben om neder te slaen. Aldus die turck comende int lant, is de Satturam den turcken al omme voor ghegaen ende heeft al dat hi vant vernielt ende verbrant ende heeft seer veel volx van mannen vrouwen ende ooc kinderen gheuangen ende heeftse deerlic in stucken gehouwen, so die geuangen turcken dat seyden waer te sijn omtrent oft meer dan .xxxM. personen alomme wech geuoert, ende wat niet gaen en conde sloegen si doot Ende hebben dus al dat lant van Oostenrijck onder den Ens vast heel aen dat watere tonder

bracht, verwoest, verbrant ende berooft, ende al dat aen deen side vander Thonauwe gelegen was so datter niet veel plaetzen ongescadicht en bleuen Ende die ander steden daerom gelegen sijn ooc bedwongen ende benaut geweest wtgenomen Prugk aender Leyta, ende Gey cregen si in ende verbranden dat Ende die turcken hebben alle die plaetsen bewaert dat die van binnen geen vitalie comen mochte Mer die Coninclycke Maiesteyt dede sijn beste om die stadt te vitaellieren, mer dat was bi te lange toeuen versuymt, Nochtans quamen die van binnen veel troostelike brieuen ende hem wert dicwil belooft hulpe, bistant ende ontset, mer hadden si hem daer op verlaten so hadden si qualic gestaen Die burgers van prugk aender leyta hebben hem ouergegeuen den Turcschen keyser, des hi haer ambassaten cleede met fluweel ende heeftse van al sinen volcke onbelastich ghelaten. Maer na dat die Turck met cleender eeren van Ween vertrocken was oft si doen dat fluweel betaelden dat weten si wel. Als die turck na Ween track so sloech hi eerste neder voor Altenborch, daer iij.C. Behemer op waren, die hem opgauen met cleender eeren sonder fortse oft bespringen behoudelic haer leuen Ende die turck namse met hem voor ween om hem voort te geleyden. Doe sandt hi eenen vanden Behemer die wel Duytsch conde spreken, ende dede hem seggen, wilden si die knechten van Altenburch binnen hebben (die hem goetwillich opgegeuen hebben) hi soude hem lieden binnen senden Die van ween sonden den Behemer weder om met twee geuangen turcken dien si elcken gauen twee ducaten, ende deden hem seggen, dat si de bemen niet en behoefden maer dat si te veel volcx hadden in die stadt, ende dat hi dye Bemen wel soude tracteren na sijn geloften. Als hem de turcken eerst voor ween verthoonden reden wter stadt veel peerde volcx tegen die turcken te slaen, mer si worden so verscrict dat si hem gheen hinder en daden, maer de vaendrager was daer verslagen ende die turcken hebben veel van dat peerde volck geuangen, die si elcken twee turcsche ducaten gauen ende sonden die so weder binnen ween, om dat die van Ween weten souden dye grote macht der turcken, ende in wat vresen die ruters geweest waren Mer die turck dede die van binnen me[t] hem lieden seggen, wilden si de stadt ouerg[e]uen, hi noch sijn volc en wilden dair nie[t] binnen comen mer hi wilde voort treck[en] den coninc soeken waer hi waer Ende wild[en] si dat niet doen, hi soude sijn noenmae[l] houden des anderen dages in die stadt ende dat was des daechs na sinte Mi[c]hiels dach, ende die kinder souden vermoort werden in haers moeder bucyk e[nde] al die in stadt waren soude hi met ee[n] wrede doen steruen. Die van Ween e[n] sonden daer op gheen antwoort, mae[r] hebben hem seer neerstelijc toe ghem[a]ket om hem te verweeren. Aldus is hi n[a] Ween gereyst ende al dat omtrent der stad[t] lach heeft hi verdoruen ende verbrant, ende h[i] heeft ter stont die voorstadt ingenom[en] dat waren zommige huysen die voor di[e] stadt stonden, ende is met sinen Janit[en] ende hantbusse schutters neder gheslag[en] onder die verbrande mueren vander stadt Doen heeft hi seer sterckelic die stadt b[e]scoten, dat die knechten van binnen hem nie[t] en mochten laten sien op die mueren. Ende i[n] dien roock ende dampe ende in dat groo[t] geluyt der bussen so sijn die turcken a[en] die mueren gelopen ende hebben eenen too[r]ne ende een groot deele vander mueren van een doen springen, dat die van binn[en] [seer versaeft waren]

maer die van Ween hebben den toorne ende dat casteel gehouden met tegen te grauen ende hebben dat bolwerck in dat tegencomen afgebroken. Opten .ix. dach van october dede die turck twee gaten bersten omtrent xi. vamen lanck, neffens eenen toren, den heelen mueren wech nemende, ende bestormden die stadt seer vreeslijc, mer de knechten van binnen weerden hem so sterkelijc, dat si haren propheet Machumet dancten, dat si van daer quamen, so seer veel bleuen daer der turcken doot int afscheyden Daer na namen si weder wech opten .xi. dach Octobris een groot deel vander mueren op die ander side vanden toren, daer die turcken doe weder dye stadt seer vreeslijck bestormden, maer die knechten van binnen sloegense so cloeclic af dat si daer meer volcx verloren dan si oyt te voren ghelaten hadden. Ende die turck sandt altijt nieu volc aen deen op dander, maer dye van binnen worpen so groot vier op die turcken dat si gheen stadt houden en mochten Ende die turcken hebben weder op die plaetsen voorscreuen de stadt bestormt, mer si werden cloeckelijc wederom af ghesmeten

Op den .xiij. dach Octobris namen si weder een groot deel vander mueren bi die ander gaten, so dat die halue muere wech was vander Karnnerpoorten Ende doen quamen si weder die stadt bestormen seer fellicken, maer si werden weder so af geslagen dat si weder wijcken mosten, ende daer bleuen weder seer veel turcken. Opten .xvi. dach van october so heeft de turck bemerct, dat aen beyde siden vander stadt die muere al ter neder was, so heeft hi die stadt met breeder ordinancie, met al sijn macht diemen niet tellen en mochte tot allen plaetsen doen bestormen Maer die knechten binnen Ween int aencomen vanden turcken hebbense so met haren geschutte ghegroet, dat hem lieden niet seer stormens en lusten, ende si hadden gerne af getrocken mer si en conden, want die Turck hadde achter die stormers grote macht van peerdevolc gestelt met bloten sabelen ende met groten cluppelen, om dat si die stormers so met gewelt voort souden stouwen ende ter stadtwert drijuen, mer si en conden niet bedriuen ende al haren arbeyt was verloren, ende de stormers scuweden de stadt gelijc die doot. Daer na die turcsche keyser siende die blodicheit van sinen lieden ende dat sijn beste crijchsknechten onpacientich worden ende geheel onwillich, ende datse niet langer bliuen en wilden, ende dat den winter aen quam, so is die turck opten .xv. dach octobris met sinen leger des nachts te ix. hueren opgebroken, ende daer na die twede legere ende so voort al dye anders legers, sonder eenen legere van Ymbri wasscha met sinen volcke. die sant eenen ambassade binnen ween sprekende Jtaliaens ende seyde, dat die turcsche keyser anders niet gemeent en hadde dan die Coninclycke Maiesteyt selue daer binnen hadde gheweest, want also geringe als hi vernam dat de coninc daer niet en was so vertrac hi, want des Turcx meninge was niet tegen dye knechten van ween te slaen in des conincs absencie Ooc was hi getrocken wt Turckijen menende dat v coninc hem eenen slach soude gheleuert hebben, ende heeft daer op tot noch gewacht Ende binnen ween werden ghesonden .iiij. paygien seer rijckelick ghecleet, ende ymbri wasscha screef die van ween dat hi niet meer gheuangen en hadde, ende dat si hem weder senden souden de gheuangen vanden turcken ende

dat si dan vri sonder achterdincken in haren legere mochten comen ende gaen. Maer die van ween verwonderden seer dat hi de slechte personen so rijkelic begaeft had hebben vermoet quaet ende bedroch, so namen si dese pagien geuangen ende hebbense gepinicht, so dat si bekenden dat si souden die stat in brande hebben gestelt, ende si werden bi iusticien geuierendeelt den xxiiij. dach octobri. Ende die gevangen aen beyde siden seyden dat die Turcx keyser sinen volc gaf te verstaen, dat hi afgebroken was van ween, om dat coninc Fernandus selue in persone bi hem geweest was ende met hem gecomposeert hadt, ende dat die stadt hem tribuyt hadt gelooft te geuen. Dus wert dye stadt verlost bider gracien gods ende niet bi crachte des volcx, want alle die binnen Ween int belegge waren en waren niet meer dan .xvijM. sterck Mer het was groot iammer dat de turc so veel wille bedreef ende hi verderf alle die wijngaerden ende trocken alle die rancken metten wortelen wt ende verdoruen dat ghehele lant Ende ooc dat hi so menich Christen met hem heeft geuoert, zommige ooc deerlic vermoort, ende heeft meer dan l.m. tot Aemst toe laten trecken sonder wederstoot. Ende so sommige seyden die binnen Ween hadden geweest int belegge so hadt die stat van Ween in seer groten last gheweest, ende dat die turck had op die stat gedaen wel .xx. assouten, ende die leste duerde twee dagen ende eenen nacht, ende dat daer bleuen vanden turcken .lxM. mannen, ende veel turcse heeren capiteynen ende ander eedelen

O kersten menschen laet ons malcanderen broederlike liefde bewisen, ende laet ons malcanderen helpen bescermen van die grote tyrannie der Turcx, ist ons salich

OP dese selue tijt quam bouen inden landen een vreemde siecte dye noyt gesien noch gehoort was gheheten die zweetende oft die Engelsche siecte, ende daer storuen veel lieden van deser siecten, want binnen .xxiiij. hueren waren si doot die de .[x]xiiij. hueren ouer ghinc die bleef leuende. Dese siecte quam den rijnstroom af int lant van Cleue, int lant van Gelre in westfalen, int sticht van Wtrecht, in Hollant, in Brabant, ende principalic tot Antwerpen, so dat die cooplieden veel vloden wt Antwerpen in ander plaetsen so datter veel onder wegen op die wagens ende in die herbergen doot bleuen. Daer sterf menich treffelijck rijck coopman Het sterf Tantwerpen op sinte Michiels auont ende dach ende den dach daer na so seer datmen niet genoech kisten noch grauen maken en conde, so datter wel storuen binnen .iij. oft .iiij. dagen .iiij. of .vC. personen. Die gemeyn man was so verbaest dat si niet en wrochten ende sloten haer winckels toe, ende ghingen hem biechten ende ten heyligen sacramente ende ghingen hem bereyden so si leuen ende steruen wilden

Hoe triumphelic ende met hoe groten staet die keyser Karolus te Bolonien quam

INt iaer .M.CCCCC.xxix. in dye maent Nouembris is die keyserlijke [maiesteyt] voort ghereyst met groten state na die stadt van Bolonien, daer doenter tijt dye paus van Romen Clemens die .viij. van dien name sijnen Pauselijcken stoel hadde. Ende als hi der stadt ghenaecte, so quamen .xxv. cardinalen die van haren muylen af saten ende ghingen hem teghen ende hebben hem ende alle sijn maiesteyt ontfangen met groter reuerencien, ende sijn doe weder op haer muylen gheseten, ende ter siden vanden keyser ghinck dye Cardinael Danconne ende die cardinael Vernese. Ooc sijn der keyserlijker maiesteyt tegen ghecomen .iiij.C. mannen van wapenen. Ende op den .iiij. dach Nouembris quam hi doen in die stadt voorscreuen. Ende ten eersten quamen in .iij.C. licht peerde volck wel ghewapent al van eender leuereyen van laken. Daer na x. grote stucken gheschuts oft artillerijen. Daer na .C. voetknechten Pioniers ende elck hadde in sijn hant een tacxken van een laurenboom. Doe die capiteyn van oorlogen wel op gheseten. daer na quam dat middelbaer gheschut ende artillerije. Doe quam Anthoni de Lyeua die ghedragen wert op een stagie ghemaect van Taneyt fluweel Doe quamen .xiiij. vaenkens duytsche knechten wel toe ghemaect. Doen twe grote heeren op ghebaerdeerde peerden in haer vol harnasch vanden hoofden totten voeten, ende voor elcken werden ghedragen banieren van gouden laken met eenen swarten Arent, ende noch een baniere van wit damast met een root cruys daer in, welc die paus den keyser hadde ghegeuen. Dair na mijn heere van Reulx met .iijC. mannen van wapenen wel toe ghemaect, met rocken van sijden ende fluweele, blaw, gheel, ende root. Daer na dye grote heeren ende meesters wt spaengien met ghebaerdeerde peerden wel op geseten ende gheaccoustreert met gulden laken, met iiij.C. mannen van wapenen. Doe quamen van skeysers paygien .xxv. ghecleedt in gheel fluweel, sittende op genetten gebaerdeert met gouden laken ende ander triumphelicheyt. Daer na ander grote heeren wt Spaengien wel ghewapent, ghecleet met gouden laken met ghebaerdeerde peerden Daer na .viC. hellebardiers ghecleet int gheele. Daer na die keyserlijcke maiesteyt sittende op een vnghers peert seer costelick ghebaerdeert. die steghelrepen ende dat ghebeet was van fijnen goude, sittende onder eenen hemel van gouden laken, ende hi was seer eedelijc ghewapent int harnasch, daer bouen eenen costelijcken rock van gouden laken, ende voor hem sijn maerschalck draghende een bloot sweert. Ende aen siden ghingen te voete .xxv. eedel mannen van Bononien ghecleet met wit satijn doorsneden, geuoeyert met gulden laken, met coussen van root fluweel ende wambeysen van root carmesijn. Doen quam mijn heere van Nassouwe int volle harnasch, met eenen rock daer ouer van gouden laken, ende sijn peert ghebaerdeert met gouden laken, ende met hem veel ander

eedel mannen ende grote heeren wel gewapent, ende noch .lxxx. mannen van wapenen ghecleet daer ouer met swarte fluwelen rocken. Daer na noch vele ander met diuersche leuereyen tot wel int ghetale van twee duysent. Daer na quamen noch .vi. vaenkens Spaengiaerden te voete meest al busschieters ghecleet int gheele

Als die Keiserlycke Maiesteyt binnen der stadt was so brachtmen voor hem dat cruce, dwelc hi custe, ende ter stont daer na werdt daer ghelt gheworpen, so in gout ende so in siluere omtrent .iij.M. ducaten. Doe liet hem die paus dragen buyten den paleyse tot op de trappen vander kercke sinte Petronius, daer hi sat in sijnen stoel, ende bi hem sijn cardinalen. Als die Keiserlycke Maiesteyt quam aen die voorscreuen trappen, so is hi af ghestaen vanden peerde met mijn heere van Nassouwe ende sijn ander heeren, ende is so met sijnen gouden hemel oft ouerdecsele bouen ghebracht daer die Paeus sat, die sijnder keyserliker Maiesteyt tot drie reysen reuerencie dede. Doe quam dye Keyser biden Paus ende viel op sijn knien ende custen sijn voeten, daer na opstaende custe hi sijn handen ende aensicht, daer na quamen alle die heren ende custen des Paus voeten. Doe stont dye Paus op ende custe die Keiserlycke Maiesteyt aen sijn wanghen tot drie reysen toe, seggende Jck bidde v om ghenade ende sette mi in v, ende dat ghi mijn voeten ghecust hebt, en is mijnen wille niet, mer om der ceremonien wille, diemen ghewoonlijck is te onderhouden, als een Keyser sijn Crone ontfanct.

Dair na hebben si weder malcanderen inden arm ghenomen malcanderen minlijck gruetende, ende die paus nam den keyser bider hant ende leyde hem tot op die trappen, ende doe liet hem die Paus weder draghen in sijn palleys. Daer na wert die Keyserlijcke Maiesteyt ooc gheleyt ten palleyse met groter triumphen, met grote menichte van claroenen ende trompetten Ende al dat volc volchden al na rijck ende arm roepende Viue Lempereur te water ende te lande, ende al dat volck weenden meest al van vruechden. Ende comende voor den Paus presenteerde hi hem een burse van gouden laken daer goude penningen in waren met gheconterfeyte aensichten na dat leuen vanden voorleden keyseren ende coningen, ende van sijn eygen aensicht ende van sijns brueders aensicht die coninc van Vngarijen ende veel andere, welcke penningen weert waren in goude .v.M. ducaten. Ende als dye keyserlijcke Maiesteyt ghecomen was soe schootmen los alle die grote bussen ende mortieren, ende iij.M. haeckbussen. Ende die keyserlijcke Maiesteyt was int pallays ghelogeert. Des anderen spraken die keyser ende die Paus langen tijt te samen alleen, daer niemant af en weet wat die materie was

Hoe die Keyserlijcke Maiesteyt gecroont wert tot Bolonien, ende ontfinck vanden Paus Clement die .viij. dye crone van Lombardijen, ende werdt voort keyser ghecroont.

ALs die keyser nv te Bolonien had gheweest omtrent .iij maenden so wert daer in Februario int Jaer van xxx. grote ghereetscap ghemaect, om dat die keyser soude ontfangen die keyserlijcke crone. So waren bereyt op den .xxij. dach Februarij des seluen Jaers van .xxx. alle dingen behorende totten state ende eere der croningen ende der gewoonliker ceremonien So quamen daer twee cardinalen die de keyserlijcke Maiesteyt wtleyden, gecleet met eenen tabbaert van silueren laken violet ende ghefriseert vol van costelijke sabels, met sijn ghewoontelike bonet op sijn hooft. Voor hem ghingen die heeren ende eedelen van sinen houe ende grote meesters van Spaengien Vlaenderen, Bourgondien, Jtalien, Voor hem ghinck die hertoge Descalone, marcgraue van Moya dragende dat sweert. Die hertoge van Penne Alexander de medicis draghende die weerelt. Die marcgraue van Montferrat die Crone. Die marcgraue van Astorgue den sceptre. Dye graue van Nassouwe, marcgraue van Senette, ridder vander oordene, eerste ende opperste Camerlinck van sijnder Maiesteyt ghinc na hem. Daer na so volchden dye ambassadeurs ende sijn raetslieden. Met desen state quam dye Keiserlycke Maiesteyt in die capelle van des Paeus palleys, daer eenen rijckelijcken stoel be-

reyt was biden outare daer hi in sadt, ende die cardinalen aen beyde siden bi hem Daer na wert dye keyser ontcleet tot in sijn wambeys van sinen camerlingen als van mijn here van Nassouwe deerste camerlinck ende van mijn heere van Norcarmes den tweeden,daer deden si sijn wambeys open Doen wert hi gesalft vanden cardinael van Tortose, ende die bisscop van Caurie sijn aelmosener veychde die ghesalfde plaetse met cottoen. Ende dair was hi weder gecleet in die sacristie met eenen langen tabbaert van silueren laken, ende met eenen langen mantel van violetten gouden laken ghefriseert, met eenen ronden langhen ommeslach bedeckende sijn gheheel schouweren, ende was geuoeyert met armijnen, ende doe wert hi weder ghestelt in sinen setele. Ende als die paus quam bi dye dueren vander capellen, so stondt op die Keiserlycke Maiesteyt ende ghinc den paus te gemoete, daer hem die paus seer vrientelijc ontfinc, ende so ghingen si te samen voor den outaer, daer elck sat in sinen stoel daer toe bereyt. Ende inder missen wert die Keiserlycken Maiesteyt gehebracht voor den paus, daer hi der Keiserlycke Maiesteyt stack aen sinen vingher eenen schonen rinck met eenen costeliken dyamant, ende gorde hem een sweert aen dwelck die Keyserlycke Maiesteyt wter scheyden track tot drie reysen, ende elcker reyse stack hijt in die lucht ende dan in deerde, ende stact elcker reysen weder in die scheyde Daer na knielde hi neder, ende die paus sette hem na veel ceremonien die crone van Lombardijen opt hooft, welcke men noemt die stalen crone. Daer na wert hi weder in den stoel gheset, hebbende in sijn hant den ceptre ende die werelt. Als die misse wt was ghinghen si te samen hant aen hant wter capellen elck op sijn camere, ende den dach daer passeerde, welck was den xxiij. dach Februarii. mits dat daer noch grote heren in quamen als die hertoge van Sauoyen, die bisscop van Treyte ghesonden als ambassaet vanden coninc van Vngarien, ende graue Philips Palatijn hertoghe van Beyeren elck met groten state, die seere eerlijck ontfangen waren vanden heren der Keiserlycke Maiesteyt ende si ghingen ende deden reuerencie der Keiserlycken Maiesteyts. Des anderen dages opten .xxiiij. dach Februarij, na dat alle dinck ghereet was, ende die paus sijnde inder kercken, so ghinc die keysere met groten state ooc na der kercken, in die ordinancie als hier na staet

Jnden eersten die pagien ende dedel dienaers des hoofs, die Camerlingen, die grauen, die marcgrauen. daer na sommige hertogen ende princen. daer nae dofficieren, herauten, ende die Roydarmes van vrancrijck Engelant ende van Sauoyen. daer na de hoofmeesters met stocken. Daer na dye marcgraue van Montferrat gecleet seer rijckelic na den staet der croningen, ende droech den keyserlijcken ceptre. Die hertoge Dorbijn droech dat keyserlick sweert metter scheyde die van finen goude was ende ooc dat cruys vanden sweerde verchiert so costelijc met gesteenten ende peerlen, dattet wonder was om sien. Daer na die palsgraue hertoghe van beyeren dragende de keyserlike werelt Daer na die hertoge van Sauoyen dragende die keyserlike crone van fijnen goude, bouen maten verchiert met costelike gesteenten. Daer na quam dye Keiserlycke Maiesteyt hebbende op sijn hooft die crone van Lombardien. Daer na quamen die am

bassadeurs van vrancrijck, Engelant, Vngarien, van Polen, van Venegien van Ferraren, van Sennes, van Gennes van Luycke, ende meer ander als sijn heeren vanden secreten raet met die secretarisen Mer eer die Keiserlycke Maiesteyt quam inder kercken, so wert hi gheleyt in een capelle, daer hi ontfangen wert vanden deken ende canoniken van sinte Peters van Romen, die daerom daer ghecomen waren, daer die keyser den gewoonlijken eedt dede in die handen van eenen Cardinael, ende wert hi gecleet met een choorcleet ende met een mutsche, ende men leyde hem daer na in een capelle, daer dede men hem dat choorcleet wte ende die mutste af

Daer na dede men hem aen de keyserlijke sindalen ende die keyserlike cappe van groten prijse, ende is van fijnen goude, overdect met veel costelike gesteenten van Robijnen Smaralden, sophyren ende ander costelike gesteenten ende peerlen .etcetera. ende hi wert soe gheleyt tot int midden vander kercken, daer hi wat neder knielde, ende van daer wert hi gheleyt in een capelle daer hi ontcleet wert ende gesalft met dat heylige crisma, vander iunctueren der hant totter sijden des rechteren arms ende op dat cruys van beide schouderen met veel ceremonien Daer na wert de keyser geleyt totten paus sittende in sinen stoel ende dede den paus reuerencie. Daer na ghinck die paus al ghecleet voor den outaer om te celebreren Doe wert de keyser weder in eenen rijckeliken stoel gheset, ende dye tekenen die die heren voorscreuen voor hem droegen werden doen ghestelt opten outaer, tot dat die epistole vander missen gesongen was. Daer na wert dye keyser geleyt voor den paus, daer hy neder knielde, ende die paus track dat keyserlijc sweert wter scheyden ende gaf die keyser in sijn rechter hant seggende, Accipe gladium. etcetera. ende daer nae stact die diaken weder in die scheyde, ende doe gorde die paus dat sweert den keyser aen. Daer na stont die keyser op ende track dat sweert wter scheyden, ende dedet tot .iij. reysen inder lucht ende inder eerden ende stact doen weder in die scheye Doe gaf hi den keyser na veel ceremonien die keyserlike werelt ende ceptre daer na die Crone die den keyser van den paus opt hooft geset wert na veel ceremonien, hem doe gheuende den waerachtigen titel des keysers, dwelc was soe grote consolacie ende genuechte voor die ghene die daer waren dat hem lieden die tranen ouer dooghen liepen. Doe sanckmen daer twee Euangelien een in Latijn ende dander in griecx. Doe gaf die keyser ouer den voorscreuen princen in handen sijn crone, ceptre ende werelt, ende die constelike cappe, ende quam in sinen rock ende bloots hoofts, ende offerde ten voeten vanden paus so veel stucken gouts als sijn Maiesteyt iaren oudt was, so die castume was, ende hi offerde .xxx stucken gouts, elck weert sijnde .x. ducaten Ende na den Agnus dei ontfinck dye keyserlike Maiesteyt dat weerde heylige sacrament met grooter deuocien Daer na stont hi op ende ghinc weder op sinen stoel ende wert weder ghecleet met die costelike cappe, crone, ceptre ende werelt Ende hi maecte den here van Reulx eenen graue ende sijn lantscap een graefschap, ende seyde Jck wil dat ghi ende v nacomelingen heren van Reulx, sult voeren den titel van eenen graue, ende gauderen vander preeminencien, eeren vryheden, ende qualiteyten van eenen graue toebehorende

Na der missen ghingen die paus ende die Keyserlijcke Maiesteyt te peerde ende si reden te samen onder eenen throne oft hemele Ende binnen dier tijt dat men den keyser croonden, stonden in goeder ordinancie voor des Paus palleys ende rontsomme der kercken dye marcgraue van Aerschot, heere van Reulx, heere van Vienne, here van Aultrey, bayliou van Dancout met groot gheselscap van peerde volck seer wel ghewapent Ende so van Duytschen ende Spaengiaerts waren daer wel viij.M. voetknechten met een groot deel gheschuts oock in goeder ordinancie. Ende daer waren voor dat palleis twee steenen pilaren met eenen groten arent ende twee leeuwen ghemaect inder manieren van fonteynen, daer altijts roden ende witten wijn wtliep. Ooc sloech die Keiserlycke Maiesteyt zommige ridders. Als die keyser al gedaen hadde dat hi doen soude na die oude gewoonte, so reedt hi weder in dat palleys. Doe schoten die knechten alle hair bussen los, ende die grote bussen werden ooc los geschoten so dattet daer luyde oft daer alden donder vanden hemel neder gheslagen hadt Ende Bourgongie Roy darmes der Keiserlycke Maiesteyt ghecleet met sinen wapenroc, was te peerde, hebbende aen elcke side van den peerde eenen groten sack met gouden ende silueren ghelde, dwelck daer toe naemlic geslagen was Op deen side van den penninc stont gefigureert thooft ende gelijkenisse der Keiserlycke Maiesteyt ende rontsomme gescreuen Karolus quintus imperator, ende op dander side twee colomnen, ende int middel dat getal vanden iare. Ende so langhe als dye Keiserlycke Maiesteyt dus reedt so werp Roy darmes met beyden handen aen beyde siden vanden peerde dese gouden ende silueren penningen ende riep met luyder stemmen Largesse Largesse, ende dat volck riep met luyder stemmen Imperio Imperio. Ende so is die Keiserlycke Maiesteyt gecomen int palleys, daer dye tafelen al ghereet waren, ende sijn tafel was in een groote sale seer costelijck behangen, ende daer stont sijn costelijc Tresoor al van fijnen goude verchiert met costeliken peerlen ende gesteenten. Daer wert grote feeste ende triumphe ghehouden, ende al met groter blijtscapen sonder twist, ende tot allen gherechten gafmen ander lijnwaet ende ander heren die dienden. Ende al datmen van der tafelen op nam van spijse dat werpmen ter vinsteren wt metten schotelen ende elck mochte op rapen dye wilde ende conde. Aldus is dese feeste eerlijc ende eendrachtelic voleyndt, dwelck moet geweest sijn een sonderlinge gracie van god, tot vermeerderinge des kersten geloofs, ende tot suppressie ende verdriuinge der ongelouiger Turcken

Van onsen doorluchtigen keyser Karolo een corte recapitulacie

Karolus die v. keyser van dien name was die outste sone van coninc Philips van Castilien geboren tot Ghent in vlaenderen, anno .xvC. den .xxiiij. dach februarii Hi wert in sijn landen gehult erfheere int Jaer .xvC.xv. Ende na sijns vaders doot track hi in spaengien ende ontfinck daer die crone, ende int iaer van .xvC.xix sterf die duechdelike keyser Maximilianus den .xij. dach Januarij. Doen wert dye

prince Karolus voorscreuen keyser gecoren van den kuervorsten, ende die palsgraue heer lodewijc hertoge van beyeren bracht hem die tijdinge in Spaengien, ende so track hi weder wt spaengien ende quam in engelant daer hi versekert was met coninc henrijcx die .viiij. dochtere, ende dat wert ghecasseert, want die coninc meendese te gheuen den coninc van Schotlant sinen neue. Ende corts dair na wert hi keyser gecroont tot Aken,ende track doen na worms in duytschlant, ende liet daer sijnen broeder Fernandus sinen stadthouder ende trac weder na spaengien om den twist te slissen dye daer was. Hi was alder eerst versekert met vrou Glande conincx Lodewijcx van Vranckrijk dochter, die te manne creech den graue van valoys die dolphijn was. etcetera. Dair na was hem versekert vrou Marie coninc Henricx van Engelant dye viij. sijn suster, die te manne creech coninc Lodewijc van vrancrijck de .xij. ende daer na den hertoge van suffock. ende dese iij. huweliken waren al ghecasseert. Ende die Keiserlycke Maiesteyt troude vrou Jsabele des conincx suster van Portingale, daer die landen van spaengien cortelinge af gecregen eenen gerechten erfgename Hi hadde altijt veel oorlogen tegen den coninc van vrancrijck in Jtalien ende lombaerdien, so dat die coninc van vrancrijck geuangen wert int iaer .xxv. den .xxv. dach februarij. Ende int iaer daer na wert de coninc van vrancrijck weder los gelaten op sekere condicien, mer sijn .ij. kinderen bleuen voor hem te ghisele. Daer na int iaer van .xxviij sonden die coninc van vrancrijck ende die coninc van Engelant der Keiserlycke Maiesteyt ontseg brieuen hem scriuende dat hi was die principael sake van alder oorlogen in kerstenrijck, dair hi hem eerliken op verantwoorde. Daer na int iaer van .xxix. quam die Keiserlycke Maiesteyt wt Spaengien met veel schepen ende groten state ouer in Jtalien tot Jenuen, ende van daer vertrack hi tot bononien, daer hi op den .xxiiij. dach februarij op sinte Mathijs dach vanden paus Clemens de .viij keyser gecroont was, ende na sommige dagen reysde hi tot Jsbroeck, daer seer groten dieren tijt was, so dat een reysiger met sinen perde verteyrde tusschen dach ende nacht eenen gouden gulden

Jtem int selue iaer van .xxx. was daer bescreuen eenen rijcx dach tot ousborch daer veel vorsten ende princen vergaderden den eersten dach van Junio, daer si den keyser verwachten, om daer eendrachtelijck te accorderen ende sluten van veel saken ende ander dingen aengaende den gheesteliken ende weerliken state, ende aengaende principalic den statuten der heyliger kercken ende den geloue, waer toe die goedertieren salichmaker Jhesus Christus wil senden sijn gracie, om dat te comen tot eenen goeden ende saligen eynde, ende tot vrede ende eendrachticheyt van al kerstenrijck. Amen

❦ )( : : )( ❧

Hier is voleyndt dese cronijcke achteruolgende die rechte waerheyt, soe men best conde, wt veelen diuerschen boecken ghecopuleert. Biddende daer om ootmoedelijck die collecteur dees boecx hem allen dier in lesen sullen, ist datse vinden dat hem mishaghet, oft daer in ghedoolt is, datse wt minnen dat willen corrigeren also veele als redene dat eysschende is.

❦ ):( : : ):( ❧

Gheprent tot Antwerpen op die Lombaerde veste, bi mi Jan van Doesborch, int iaer ons heren M.CCCCC.xxx. in Junio.

Vorige Volgende