Van Brabant die excellente cronike

Die prologe vanden eersten.

SO als Cicero scriuet, so is hystorie een ghetuge der tijden, een licht der waerheyt, meestersse des leuens bootschapersche der outheit. Daer om ist seere oorbaerlic veel duechdelike historien kennen ende daer op letten Op dat wi bi exempelen van anderen menschen leeren mogen, orbaerlike dingen na volgen ende schadelike dingen schuwen

Op dat alle menschen bekent werde de edelheit ende vromicheit der seer hoger princen ende hertogen van Brabant ende sonderlinge dat heylich leuen der sancten ende sanctinnen die wten huyse ende houe van brabant ghesproten sijn meer dan wt eenigen huyse oft lande der werelt Ende van anderen heyligen ende werdigen personen die int voorseide lant geleeft hebben. So sal hier na ter eeren gods int corte bescreuen werden die Brabantsche historie oft cronike. Ende dat gheslachte ende die gesten ende eerlijcke wercken der princen ende hertogen voorscreuen van Noes tijde die de arcke maecte voor de diluuie, stellende daer in niet te min int corte dat leuen ende conuersatie van somige der voorscreuen heylighe personen tot saligen exempele ende stichticheyt van allen heeren ende edelen personen, ende generalic voor alle die gheen die geerne duechdelicke historien lesen ofte horen

Mer op dat niemant en wane dat die compositoor des boecx om tlant sijnre geboorten te eeren na sijnder belieften yet meer daer in gheset heuet dan die gherechte waerheit So geeft die compositoer te kennen dat hi niet van

[fol. 2r]

den sinen daerin gheset en heeft, mer heeft dese cronike getrocken wt veele ander auctentijcke boecken Te weten wten beghin vander Bibelen, wten boecke vanden byen, wten legenden van vele heylighen, als sinte Remijs eertsbiscop van Riemen ende van veel ander heyligen sancten ende sanctinnen, wten scriften des eertsbisschops Turpijn, wten spiegel hystoriael van meester Vincent van Beauays, wten boeck gheheten Fasciculus temporum, wten cronijcken van Vrancrijc, wter declaratien van Jacob van Merlant, ende sonderlinge wten cronijken van Brabant die ten eynde vergadert sijn van meester Janne die clerck van Antwerpen, ende daer na van den eerwerdigen heere meester Peter vander heyden tresorier vander kercken sinte Goedelen in bruessel, die die latijnsche cronike int lange stelde ende lietse voort maken in duytscher rymen in .vij. boecken tot hertogen Karels van Bourgondien ende Brabants tijden Mer om elcke materie bequamelic op hair plaetse te vinden, so sal dese cronike gedeylt werden in twee deelen Jnt eerste sal geseyt werden vanden loue ende eedelheyt des lants van Brabant ende vanden condicien der Brabanteren ende vanden heyligen des selfs lants

Jnt anderde deel sal werden ghetracteert vanden afcomste ende hogen geslachte der princen ende hertogen van Brabant van Noes eynde tot vrouwe Marien toe, dye troude hertoge Maximiliaen van Oostenrijck des derden keyser Frederijcx sone.

Hier beghint den eersten boeck ofte dat eerste deele vander cronijcken van Brabant in .xxxvi. capittelen gedeylt.

Int eerste Capittel wert bescreuen die ghelegentheit ende condicie des lants van Brabant, ende werden ghenoemt die besloten steden, die Abdyen, ende die banerijen des selfs lants van brabant.

[fol. 2v]

BArtholomeus int boeck vanden proprieteyten der dingen vanden prouincien scrijft aldus. Brabant is de wterste prouincie van Germanien dats Almanien, ende is leggende aen Gallia Belgica, dat is neder vranckrijcke, hebbende den Rijn ende Vrieslant oostwaert, die britaensche zee ende den Vlaemschen schoot noortwaert, nedergalliene westwaert ende hooch Vrancrijcke zuytwaert, hebbende veele vermeerde steden, een lant vruchtbaer ende veel volcks hebbende volck van schoonder bequamer statueren, ende van schoonder formen, strijtbaer ende moedich tegen sijn vianden, mer sonderlinge behaechlic ende rustich, volck warachtich, deuoot ende goedertieren.

Hier na volgen die besloten steden die in Brabant leggende sijn

Tis te weten dat Brabant gedeylt wert in vier quaertieren onder die .iiij. principael hootsteden Louen, Bruessele, Antwerpen, Tshertogen bossche

Jnt quaertier van Louen sijn dese steden Thienen Leeuwe Aerschot Diest Gemmelours Gheldenaken Hannuyt Galen Landen Sichenen.

Jnt quartier van Bruessele sijn dese steden Nyuele Viluoorden.

Jnt quartier van Antwerpen sijn dese steden Liere, Herentals, Breda Bergen opten zoom Steenbergen.

Jnt quartier van Tshertogenbossche sijn dese .vi. steden, Graue, Helmont Eyndouen Rauesteyn Megen.

Ende van dese steden so sijn naest den voorscreuen prinicpael .iiij. hootsteden noch iij. ander hootsteden, te weten Thienen Leeuwe, Nyuele voorseyt

Jtem die stadt van Maestricht houden vanden keyser dye hertoge van Brabant ende die bisschop van Ludick te samen ghelijck.

Jtem noch sijn in Brabant groote vryheden ende vermaerde dorpen die beter sijn dan zommige steden, als Turnohout Ghele, Hoochstraten, Beeke Oirschot, Werchtere, Merchtene, Vueren, Tubecke, Lennicke, Yssche Grimbergen, Asschen, Arendonck Oosterwijck, ende meer andere.

Hier na volghen die Abdyen.

Dit sijn die Abdyen van Brabant legghende. Eerst moniken van sinte Benedictus orden Gemmelours Haffligem Vlyebeke. Ende die abdyen van nonnen der seluer ordenen sijn Vorst Bigaerden

Van moniken der ordenen van Cisteau oft van sinte Bernaert. Vileer dair so veel heylige personen geleeft hebben Ende daer af wert van gode geopenbaert dattet de heylichste plaetse inder werelt was in de tijt Sinte Bernaerts op de Scelde Nyzele. Ende die abdyen van nonnen sijn Vrouwen parck Ewyers Ter cameren bi Bruessel Rosendale Nazareth Lintere Rameye, Florual, Dshertogendale, Argenton Musene bi Mechelen

[fol. 3r]

deen deel hout die graue van nassou, dander deel dye here van Grimberghen.

Dit hout dye hertoge selff.

Dit hout dye graue van Nassouwen, ende hier voren hieltet dye hertoge van Gulick

erfmaerscalc van Brabant. dit hout de here van Humbercourt

Dit hout dye here van Perweys

Dit hout dye here van Beuere

Dit hout dye heere van yselsteyn

[fol. 3v]

Item vander ordenen van Premonstreit sinte Michiels Thantwerpen, die abdije van Grimbergen, Parcx, Tongerloe Heilicgem Euerbode Jette oft dilighem

Vander regulieren sinte Augustijns orden, die abdije van sinte Gheertruyt te Louen

Die abdijen vanden edelen ionffrouwen canonikerssen van sinte Gheertruyden te Nyuele ghefundeert van sinte Gheertruden

Te Louen ist huys oft clooster van den commendeur van sint Jans heren van Rodes van sinte Augustijns ordene gheheeten Chanterayn, ende hi gaet te rade metten staten van Brabant op die sijde vanden banierheren oft ooc metten prelaten

Jtem ooc is een clooster oft huys van der seluer orden te Tricht

Jtem te Ghemert is een clooster van den commendeur vander ordenen van den heren van Pruyssen

Mer al ist so dat al de voorscreuen cloosteren ende abdien eerstwerf in gheset sijn in leuen van reformacien ende obseruancien int ghemeyn leuende, so isser nv ter tijt nauwe vier oft vijf van al den voorscreuen abdijen die regel oft obseruantien harer ordenen houden, twelck seer te beclaghen is. Mer des sijn int voorscreuen lant te diuerschen plaetsen veele ander cloosteren van goeden ghereformeerden leuen, te weten, Chartroysen, biddende ordenen ende veel ander ordenen beyde mannen ende vrouwen, twelc een grote gracie is voor dit lant Want men seyt ghemeenlijck Jn steden daer alsulcke cloosteren van goeden leuen sijn, dattet volc daer bi seer verbetert wert mits goeden exempelen ende heylige leeringhen, dan in ander [ste]den daer niet aldusdanige clooste[ren] mer ander van slappen oft wilden [le]uen sijn daer tvolck quaet exempe[l aen] neemt. Ende daer om die in sodan[ighen] cloosteren gaen setten haer siele [in pe]rikel der verdoemenissen, want sij [haer] ordene ende sonderlinge die drie gelof[ten] niet en houden Mits welcker re[denen] alle die gheen die de reformacie [ende be]teringe van sulcken cloosteren be[letten] verdoemen haer siele ende plagen on[ver]sienlijc te steruen, want si beletten [dye] salicheyt van seer veel menschen [dier] bi ghebetert souden werden, t[welc] seer sorghelijck ende voor die siele s[ca]delijc is

Hier na volgen dye banerijen [van] Brabandt sonder den voorscreuen ab[t van] Gemmelours die inden lant rae[t dye] eerste banierheere gherekent w[ordt]

[fol. 4r]

[noot van de redactie: zie voor de transcriptie de Bijlage]

[fol. 5r]

Ende vijf van desen Baneryen sijn brueder ghedeylten van Brabant. als Aerschot Bierbeke Gaesbeke Diest ende Perweys

Voort is te weten dat tot desen Banierheren noch in Brabant sijn somige ander gheheten ridderen met gesellen. Als die heeren van Hudelberge, Boutersem Riuieren, Boechout Assche, Linthere, wauere.Van welcken banerien ende heerlicheden veel tot vreemden handen ghecomen sijn ende vermindert ouermits datse op dochteren verstoruen sijn die den hoochduytschen ende ander vreemde heeren van soberen regimente te huwelijcke gegeuen sijn. So dat die hertoge of tlant van brabant cleyn behulp of bistant daer af hebben. Ende so plachmen te seggen wee den lande dat versterft op een ionc kint, op een dochter, of op een dwaes Vanden twee eersten so heeft tlant van brabant grote experience noch opten dach van heden.