Ad Interim. Jaargang 6

[p. 292]

Blaise cendrars
F.J. Temple

Zal men zich eens nog afvragen of het bestaan van een dergelijk mens wel mogelijk was? Op de dag van heden is hij reeds ‘legende’. Blaise Cendrars, kapitein Nemo, de ‘Seven Seas’, Robinson Crusoë, de goudzoekers, Jack London, dit alles houdt hetzelfde in: avontuur. Beschouw het rookvleesgezicht van de dichter. Het lijkt wel ‘Beltong’. Naar hartelust heeft het leven in deze gelooide huid geploegd. Hoeveel tonnen aan sigaretten rookten deze lippen niet op tot de allerlaatst-duldbare schroeiïng van de peuk? Hoeveel woorden, glimlachen, grappen, vloeken, geadresseerd aan boeren, matrozen, avonturiers, millionairs, lichtekooien, hertoginnen, dieren, schepen, aan de wouden van heel de wereld? ‘Du monde entier au coeur du monde’, ziehier een mannelijk program. De dichter Cendrars neemt in alle wereldhavens rustig de lege flessen op zijn rekening, in alle wijnhuizen waar hij de meisjes op het achterste kletste, de een of andere snuiter drie tanden brak, op de pianist schoot.

En de poëzie, zult U mij zeggen? Waar is zij? U vertelde mij van de mens, maar waar zijn de boeken? Het zijn nu juist de boeken die ik aldus beschreef, want buiten de mens Cendrars, de kilometers-vretende Blaise om, bestaan ze niet. Zijn oeuvre? Daar volgt het:

‘J'étais à Moscou, dans la ville des mille et trois clochers et des sept gares

‘Et je n'avais pas assez des sept gares et des mille et trois tours

‘Car mon adolescence était alors si ardente et si folle

‘Que mon coeur, tour à tour, brulait comme le temple d'Ephèse ou comme la place rouge de Moscou

‘Quand le soleil se couche.

En het leven gaat door, de reis zet zich voort:

‘J'ai vu

‘J'ai vu les trains silencieux, les trains noirs qui revenaient de l'Extrème-Orient et qui passaient en fantômes

‘Et mon oeil, comme un fanal d'arrière, court encore derrière ces trains.

De titels zijn pleisterplaatsen, gemengd nieuws, gezichten: Porto Leixöes, En vue de l'ile de Fuerteventura, La Cabine No. 6, Bagage, Le Passage de la Ligne, Pedro Alvarez Cabral. Het kost bladzijden om heel die voorraad aan plaats- en persoonsnamen uit te putten. Nu eens is het Apollinaire, de Portugese Primadonna Beatrix Guerrero-Guerrera, Antoine de Saint Exupéry,

[p. 293]

dan weer Al Jennings die hem zijn colt wegschenkt, Febronio mystieke neger; nu eens Parijs, dan weer Sao-Paulo, de zee of de hemel, de sneltrein of de weg. Maar nooit de halte, of dan slechts om weer te vertrekken. Weer vertrekken naar het hart van de wereld dat klopt onder elke steen, achter elke mijlpaal. Cendrars zoekt het hart van de wereld gelijk Arthur de Graal. En de wereld neemt hem op, ontsluit hem de laatste geheime deuren, omdat hij de allereenvoudigste ‘sesams’ uitspreekt. Eenvoudig als de vogels, als het grint. Dit stelt hem in staat met gulzige handen te graven in het zuiverste diamant.

* _* *

‘Blaise Cendrars? Hij is hier. Ik zag hem gisteren nog.’

‘Welnee; hij is zojuist in Bahia aangekomen.’

‘U vergist U, hij werd in San Francisco opgemerkt.’

Zo is Cendrars. Laten wij hem volgen, meezwalken met de Bourlinguer. Venetië en Nicolao Manucci, Napels en Koning Lepra-lijder die hij doodde door hem melk te laten drinken, de dwerg-wezentjes van Küffstein, de walgelijk-stinkende doos met slakken die de kleine, zachte, dode Elena verborgen had, Francis Jammes, wreedaardig nesten uithalend om de eieren leeg te slorpen, de Rotterdamse kermissen en de nachtelijke, bloederige vuistgevechten, het ontzaglijk-vadsige vrouwmens van een Antwerpse zeemanskroeg, de wandelstok uit Ispahan met kostbare parels.... Achter dit alles het gezicht van Cendrars, bewerkt met een graveerstift, Cendrars' ogen, zijn stem. Cendrars, Cendrars, Cendrars op elke hoek van de bladzijde, ontdekt tussen de regels bij het omslaan van het onschuldigste woord. Cendrars, dit is meer dan zijn boeken. Meer dan de inkt en het papier. Hij maakt van het boek een filiaal van het leven.

* _* *

Wonderlijk leven. Enige voorbestemming. De kleine Blaise wordt op 1 September 1887 ter wereld gebracht, Rue Saint Jacques 216:

‘Je suis debout sur le trottoir d'en face et contemple longuement la maison. C'est la maison oû fut écrit le Roman de la Rose.

‘216 de la rue Saint Jacques, Hôtel des Etrangers.

‘Au 218 est l'enseigne d'une sage femme de lère classe.

Hij woont in Napels, in Florence, in Egypte. Hij bewoont paleizen, familiepensions, jachten, onmogelijke huizen, kastelen. Hij leeft in Zwitserland, op Sicilië, in Sint Petersburg, Praag, Bombay, overal. Hij leest alle boeken, de meest merkwaardige en zeldzame, ook in zijn eigen taal, laat Villon niet schieten en bestudeert de toverkunst. Hij gaat als Marco-Polo naar China, naar Rusland met ‘dix caisses immenses et immensément lourdes’ vol boeken die een oplichter hem in Antwerpen afhandig maakt. Omkomend van de honger, ontmoet hij voor een stations-loket de jood Rogovine, die hem meeneemt voor de meest zonderlinge reis door Europa, prullen en kleinodiën leurend. Hij neemt deel aan de kermis van Nijni-Novgorod. Weer in Parijs, en platzak, ontvangt hij van een onbekende bewonderaarster die ergens ver in de Stille Oceaan leeft, een stevig postwisseltje. Hij is altijd

[p. 294]

daar waar hij zijn moet, wanneer hij er zijn moet, en met wie. Hij voorziet de gebeurtenis, of het nu in Shanghai is, in San Francisco, Parijs of Moscou. Elke meter een zin, elke kilometer een bladzijde, elk land een hoofdstuk. En dit alles tien jaar na de gebeurtenis; verteerd, gerijpt, gesorteerd, met bezonnen betekenis verzwaard, ontdaan van de al te levendige indrukken die de waarheid kunnen doen verbleken, maar altijd fris, altijd nieuw, altijd jong.

Ziehier Cendrars. Altijd jong. Het is de jeugd zelf, die Blaise Cendrars, die man van 1914, beroofd van zijn rechter-arm, met duizenden kilometers in de benen, duizenden mensen in de herinnering. Dit is Cendrars: hij heeft flink gegeten en gedronken, flink gelachen, en flink geleden de wereld rond.

En morgen zal hij het nog zijn die het eerst naar de maan reist, het kanaal oversteekt door de onderzeese tunnel, die, op zijn leeftijd dan, nog even jong zal zijn als een veulen, nog altijd zwalken zal, zijn herinneringen schrijvend die ruiken naar de lente van de wereld, om aan het einde van zijn leven zich er misschien eens bij neer te leggen door zich schrijver te noemen.

Zijn stijl?

Uitroeptekens, degenstoten, of een rivier, een springvloed, al naar gelang. ‘J'écris ma vie sur und machine à ecrire, avec beaucoup d'application, comme Jean-Sébastian Bach composait son Clavecin bien tempéré, fugues et contrepoint,’ zo zegt hij.

Goed werk, heel doodgewoon.

En de vraag die U op de lippen zou branden, beantwoordt hij met dit gedicht van 1924:

POURQUOIS J'ECRIS

Parce que....

Vertaling: Henk Breuker