Ad Interim. Jaargang 5

[p. 65]

Ad Interim Critische Bijlagen 5

Van schrijvers die iets anders doen

Wat het zwaarste is moet het zwaarste wegen

In het heiligdom van Bert Bakker

Wanneer men met D.A. Daamens uitgeversmaatschappij in telefonisch contact treedt en vraagt of de heer Bakker aanwezig is, krijgt men op die vraag niet terstond antwoord. Een telefoniste stelt de wedervraag: ‘met wie spreek ik?’ Daarna pleegt enige tijd stilte in te treden en vervolgens hoort men ofwel dat de heer Bakker àf-, ofwel dat hij áánwezig is en men blijft, met name in het eerste geval, niet vreemd aan de gedachte, dat velerlei factoren op zijn afwezigheid invloed hebben.

Zo hoort het ook, dunkt mij. Als je het druk hebt, werkelijk en echt druk, moet je niet voor elke willekeurige quidam behoeven klaar te staan.

Groot was daarom mijn voldoening en streling van mijn eigenliefde, toen ik telefonerende, beleven mocht, dat de heer Bakker aanwezig was en bereid

Bert Bakker
Naar een door E. Fernhout geschilderd portret

mij te ontvangen.

Ik spoedde mij zijnentwaart, wipte de statige trappen op van het gebouw aan de Koninginnegracht in Den Haag, doorbrak een cordon van typistes, doorliep het werkvertrek dier dames, opende de eerste verbindingsdeur met het privé, opende de tweede en stond oog in oog met de dichter, de romanschrijver en

[p. 66]

uitgever: een bekrompen gestalte, een prettige gelaatsuitdrukking. dunnend en platgelegd haar, kunstenaarshanden en een beginnend embonpoint.

‘Ik zou’, zo zei ik, ‘niet in de eerste plaats over uw dichterschap en uw romans willen praten, maar meer over uw uitgeverij. U bent een schrijver, die “iets anders doet” en als zodanig voorwerp mijner belangstelling. Hoe houdt u het uit om dag aan dag u moeite te geven voor ándermans producten en nooit of zelden aan eigen werk toe te komen?’

‘Heel goed’, antwoordde de heer Bakker, die zich middelerwijl had uitgestrekt op iets dat ik een chaise-longue zou willen noemen, als het eigenlijk niet een canapé, maar dan een heel mooie was. ‘Heel goed. Uitgeven is een verduiveld aardig vak voor de mensen, die er verstand van hebben, maar helaas is het ook een drùk vak, weet u.’

Ik veroorloofde mij een seniel grapje in de vorm van een woordspeling, maar grapjes, die zijn drukte in twijfel trokken, bleek de heer Bakker kwalijk te kunnen verdragen.

‘Als ik druk zeg, meneer, dan bedoel ik druk en niet wat anders’. Maar, direct weer goedgeluimd en zich op de canapé iets verschikkende, voer hij voort: ‘Mijn verzen en romans waren en zijn noodzakelijkheden, maar eigenlijk allereerst een private zaak. Vroeger dacht ik daar anders over en meende ik, dat ze ook voor mijn medemensen belangrijk waren. Ik weet nu beter. Mijn schrijftalent (wat ik hèb, hoe men er ook tegenover mag staan) is te beperkt van adem en draagkracht voor een op zichzelf staand en wezenlijk belang. Trouwens, wie van de thans levende Nederlandse dichters zijn wèl belangrijk? Achterberg en Nijhoff en dan, meneer, dan hebt u het gehad. Laat u maar niets wijsmaken.’

‘Dus’, vroeg ik verder, ‘bent u in de eerste plaats uitgever en pas daarna auteur en bevindt u zich daar wel bij?’

Het antwoord was, als alles aan deze man, verrassend.

‘Nee’, zei hij. ‘U begrijpt me niet. Ik ben zeer muzikaal, heb grote belangstelling voor schilderkunst, kijkt u maar rond (hetgeen ik, een beetje beschroomd vanwege het pertinente der schilderijen, deed) en heb een haarfijn gehoor voor goede en slechte poëzie. In mijn groeiperiode dreef deze cultuurgevoeligheid mij de kant van de eigen expressie op. Aanleg, ook de zwakke, openbaart zich in de jeugdjaren het sterkst en daarom meende ik tot een harmoni-

[p. 67]

sche ontwikkeling te geraken door het schrijversambacht te kiezen. Naar mate de rede de overhand kreeg op de impulsen, legde zich de drift tot schrijven, echter zonder dat mijn cultuurgevoeligheid, als ik dat zo noemen mag, een knak kreeg. Toen kwam ik als van zelf tot de uitgeverij, waarbij ik trouwens al sedert de burgerschool betrokken ben geweest, maar nooit zo intens als tegenwoordig’. De heer Bakker verschikte zich wederom. ‘Schrijft u helemaal niet meer?’

‘Ik heb een lange periode van onvruchtbaarheid gehad, maar nu komen er toch weer verzen.’

‘Bent u niet bang, dat het te eniger tijd een strijd in u worden zal tussen dichter en uitgever, tot een innerlijk conflict derhalve?’

‘Ik strijd alleen tegen anderen, meneer, en heb daaraan mijn handen vol.’

Ten slotte is hij, die een interview afneemt, niet geheel en al een automaat en een brievenbus. Ik waagde het er daarom op, een vraag te stellen, die lichtelijk een polemisch karakter droeg.

‘Mij dunkt, dat u tamelijk zeker van de zaak bent, of, presiezer gezegd, van de zaken, van u zelf en van de anderen.’

Er begon een onheilig licht in de ogen van de heer Bakker te schijnen. Onwillekeurig keek ik om en dacht met enige schrik aan twee deuren, die ik te passeren had.

‘Die vraag lijkt me malicieus: om de volgorde van de opsomming en om haar strekking in het algemeen. Als u bedoelt te insinueren, dat bij mij allereerst de zaken komen met in hun rechtstreeks gevolg mijn eigen persoon en pas daarna en allerlaatst de anderen, dan zijn al mijn woorden aan u verspild geweest en als u, in het algemeen, suggereren wilt, dat ik ingebeeld en dictatoriaal van aanleg ben, dan is u het diepere wezen van de humanistische cultuur, objectief en subjectief voor zoveel mij aangaat, te enen male vreemd gebleven. O, ik weet wel, dat sommigen over mij denken zoals u daarnet probeerde aan te geven, maar ik heb geen tijd om mij met zulke slijmjurken op te houden. De diepere gevoelens, die deze heren bij mij afwezig achten, daar doe ik zó op, meneer (de heer Bakker deed kokhalzend), omdat al die zogenaamde idealistische gevoelens niets anders zijn dan hun door mij beledigde eigenmin.’

Ik stelde bij mijzelf vast, dat de heer Bakker, ook al schrijft hij dan tegenwoordig weinig of geen verzen meer, toch in zijn doen en spreken consequent de toon van zijn gedichten heeft gehandhaafd: de stellige toon van het

[p. 68]

wéten. En aangezien men al een doorgewinterde cynicus moet wezen om in die consequentie een tot tweede natuur geworden pose te zien, begon ik er zeer beslist toe te neigen hem in doen, spreken en schrijven als de man ‘zonder mombakkes’ te beschouwen.

Ik moest denken aan een strophe uit een zijner sterkste gedichten: ‘Want liefde is een wankel iets / en trouw een raadselachtig ding / Wie eerst van beide veel ontving / behoudt soms in het einde niets.’

Deze man, zo wilde ik vaststellen, bedot zichzelf noch de anderen en doet zich niet mooier (noch slechter) voor dan hij is. Men kan hem accepteren of verwerpen, maar discussie is uitgesloten. Dat mag niet altijd aangenaam zijn of prettig stemmen, maar op deze wijze biedt hij ook nooit een kat te koop aan in een zak.

Is er dus aan Bert Bakker niets veranderd dan alleen in de uiterlijkheden, in zijn optreden naar buiten dus? Is hij slechts van dichter-naar-het-uiterlijk uitgever geworden naar het uiterlijk, doch in die beide qualiteiten de mens gebleven, die zich, zijn deugden en gebreken bewust, op de ene niet verhovaardigt en voor de andere niet schaamt? Toen ik mijzelf aldus met de naakte vraag confronteerde, moest ik toch ook aan andere versregels van hem denken. ‘Een vriend ontviel m' en sedert ben ik bang...’ Als ook: ‘Wordt alles weer zoals het vroeger was? / Misschien. Ik weet het niet...’

Neen, zo concludeerde ik, er is toch méér veranderd. Bakker heeft de aarzeling, de twijfel en de stille ontroering, alle van zuiver poëtische afkomst, als bron van dichterlijke inspiratie afgedamd. Want de twijfel is niet alleen het begin van alle wijsheid, ze is ook de aanvang van de zelfkennis en van het verwijt. En deze twee zijn het, waarop in deze calvinistische polderlanden de lyriek het weligst tiert. Niet de verrukking, maar het zondebesef, niet de extase, maar de zelfvernedering vormt de voedingsbodem van onze meest eigene poëzie, ook van die van Bakker.

‘'t Is toch jammer, dat u niet of weinig meer schrijft’, besloot ik hardop een onuitgesproken gedachtengang. De heer Bakker begreep er uiteraard niets van.

‘Waarom? 't Zou toch niets worden. Niets belàngrijks, bedoel ik.’

‘Wat is belangrijk?’, luidde mijn antwoord in de vorm van een vraag. Een vraag, die als een kwellend teken tussen hem en mij in bleef staan. Die tussen alle mensen in blijft staan. Be-

[p. 69]

langrijk is zeker nièt hetgeen voor ogen is. Misschien wèl hetgeen wij als onbelangrijk verwerpen, doch in werkelijkheid als een belaging van eigen rust en zekerheid beschouwen.

En toen besloot ik ineens resoluut (want ik wilde ook wel eens resoluut schijnen): ‘De kleine, dunne stem van de voorjaarsregen / pratende boven het water van de gracht / en de gebogen bruggen...’, die is belangrijk.’

De heer Bakker, plotseling herinnerd aan een zijner liefelijkste gedichten, zei: ‘poeh’, maar lachte tevens verlegen.

‘Ik zou toch meer weer verzen schrijven gaan’, sprak ik aan het einde van ons onwezenlijk onderhoud. ‘Heus, de dichter leeft bij u nog vlak onder de opperhuid. En die laatste heeft een te gewichtig gezicht om werkelijk belangrijk te kunnen zijn. Uw vrienden zullen er u dankbaar voor wezen. Want u bent eigenlijk niet een schrijver “die iets anders doet”, maar een klok, die van slag is.’

En toen was het werkelijk tijd om op te stappen, want de heer Bakker begon te rol-ogen en serieuze pogingen te doen om van de canapé op te staan.

Barend de Goede