Ad Interim. Jaargang 4

[p. 145]

Ad Interim Critische Bijlagen 7

Oorspronkelijke dichtkunst

Nieuwe bundels van Gerrit Achterberg en Hendrik de Vries

De beschouwingen over de Nederlandse poëzie, welke men sinds de bevrijding heeft kunnen lezen, hebben - ook al wordt dit niet uitdrukkelijk geconstateerd - vrijwel alle één klacht gemeen: zij betreuren een beangstigend gemis aan oorspronkelijkheid. Talent is er meer dan genoeg en er zijn redenen te over om verbaasd te staan over de technische bedrevenheid waarmede de nodige ingewikkelde versvormen spelenderwijs worden gehanteerd, maar de poëzie, de waarachtige, de altijd onmiddellijk herkenbare, is niet of nauwelijks te vinden. Het gemiddelde is hoog, inderdaad, doch kent wezenlijke kunst feitelijk wel een groter vijand dan de middelmatigheid?

Hoe dan ook: de jongste generatie heeft deze oorspronkelijkheid nog niet opgebracht, hoe interessant en intelligent haar prestaties soms ook mogen zijn. Doch hoe zelden wordt deze eis eigenlijk ingewilligd? In menig opzicht mag de Nederlandse lezer van poëzie méér dan dankbaar zijn voor de twee oudere dichters, die wèl oorspronkelijk zijn en die sinds de bevrijding duidelijk getuigd hebben van een onverzwakt, zich steeds verrijkend en verdiepend scheppingsvermogen: Gerrit Achterberg en Hendrik de Vries. Want hoezeer deze beiden ook mogen verschillen, één ding hebben zij gemeen: het oerkrachtige van hun creativiteit, de oorspronkelijk bezwerende energie van hun poëtische vermogens.

Bij Achterberg blijft dit als steeds gericht op het thema van de gestorven geliefde, - wanneer het daarbuiten komt, verliest het ontegenzeggelijk aan kracht. Men kan dit duidelijk bemerken aan de bundel ‘En Jezus schreef in 't zand’ (D.A. Daamen's Uitg. Mij. N.V., 's-Gravenhage) die een keuze bevat uit zijn vroegere en nog niet eerder gepubliceerde religieuze poëzie. De hier bijeengebrachte gedichten zijn over het algemeen - ‘Reiziger doet Golgotha’ blijft een fenomenale uitzondering - minder suggestief

[p. 146]

dan zijn andere en zij zijn veelal sterker naarmate het thema dichter verwantschap vertoont. Hoe vreemd het in zekere zin dus ook lijken mag: men zou willen, dat Achterberg zoveel mogelijk bij zijn éne thema bleef.

Daarin manifesteert zich zijn talent trouwens op zeer bizondere wijze want het gevaar, waaraan men telkens weer denkt dat hij onmogelijk ontkomen kan, bezweert hij op telkens verrassende wijze: in zekere zin herhaalt hij zich, ongetwijfeld, maar zijn inventie is zó onuitputtelijk, dat het gevaar voor wérkelijke herhaling vooralsnog uitgesloten schijnt. Men leze zijn nieuwe bundel ‘Doornroosje’, verschenen in de Bayardreeks (Uitg. F.G. Kroonder, Bussum), - wie zou hebben gedacht dat Achterberg ooit sonnetten ging schrijven? Dat hij deze elementaire poëtische kracht kon onderbrengen in de gesloten, strenge vorm van het sonnet? Maar hij kàn het, en voortreftelijk, en merkwaardiger nog: deze bundel bevat veel van hetgeen voor mij tot zijn allerbeste poëzie behoort. De verbeelding is nog rijker, het vormend vermogen nog scherper verfijnd. Een ononderbroken stroom, waarvan telkens dieper flonkeringen het oog treffen, het hart raken.

Een ononderbroken stroom, - ook de poëzie van Hendrik de Vries maakt deze indruk, als een natuurverschijnsel. Zijn nieuwe, omvangrijke bundel ‘Toovertuin’ (Uitg. A.A.M. Stols, 's-Gravenhage) bevat het merendeel van de verzen, die hij schreef sinds 1937; ruim 130 vaak vrij lange gedichten die, al wisselen zij vaak en zeer uiteenlopend van thematiek, toch vrijwel alle eenzelfde romantisch, fantasmagorisch karakter dragen. Aan het praedicaat romantisch hechte men overigens geen al te uitdrukkelijke, nominale waarde want al is er veel in deze verzen dat aan de romantische dichters herinnert - men denkt wel aan Byron, Schiller, Bilderdijk - het wezen ervan is toch geheel eigen, modern. Er zijn edelvrouwen, heksen, ridders, verlaten wouden, barre rotsen, maar dit alles draagt onmiskenbaar De Vries' geheel eigen, niet te vervalsen signatuur. Het is veel minder om het ‘verhaal’ geschreven, het is minder uitdrukkelijk symbolisch dan bij de vroegere dichters, - het raakt diepere, mysterieuzere gronden van het menselijk wezen. Het is geheimzinniger en tegelijk klaarder, zoals b.v. de schilderijen van Willink dit zijn. Het heeft - niettegenstaande zijn vaak zwoele opeenstape-

[p. 147]

lingen - een wonderlijke luciditeit, een profetische helderheid.

Daaraan herkent men de dichter, de oorspronkelijke schepper. Zo lang ook dit nog in ons land geschreven wordt, zo lang er bundels verschijnen als deze nieuwe van De Vries en Achterberg, behoeft niemand aan onze poëzie te twijfelen.

Gabriël Smit