Ad Interim. Jaargang 4

Poëzie en poëzie

Het is een verblijdend verschijnsel voor onze democratie, dat in zo onbeperkte mate poëzie kan worden gedrukt, zonder dat eisen worden gesteld aan de waarde. Niet alleen neemt dat voor een groot deel onze ergernis weg over het kostbare papier dat eraan gespendeerd is (soms zelfs zeer kostbaar papier), omdat ons de vrijheid boven al gaat; maar bovendien helpt dit feit de recensent over zijn eerste schroom heen. Het bewustzijn dat zijn beoordeling niets zal uitwerken inzake de publicatiezucht of -mogelijkheid stelt hem vrij in zijn mening.

Eén ding evenwel blijft hem hinderen: dat in het werk, dat voor hem ligt, mensen een deel van zichzelf hebben uitgesproken, een voor hen kostbaar deel, en in oprechtheid aan de openbaarheid prijsgegeven. Waarom? Zonder twijfel omdat zij meenden dat hun woorden, d.i. hun innerlijk leven, ook voor wijder kring van waarde zou zijn.

Misschien is dat ook wel juist. En zijn er mensen die gelukkiger worden door het lezen van de verzen van Pieter Steur in diens bundeltje Schildwacht (De Koepel, Nijmegen; 1946); mij zeiden alleen de plaatjes (van Wim van Woerkom) iets. En misschien liggen er waarden in het werk van mevrouw Mea Mees-Verwey (De Verdolven Landen, geen jaartal; De Melodie, 1946; beide bij L.J. Veen, Amsterdam), die mij ontgaan - ik lees, een sporadische regel uitgezonderd (treffend bijv.

[p. 118]

de ‘kleine trouwe/breedgebouwde werkershandjes’ van de mol), verzen die er net tegen aan liggen en soms zelfs onzin worden (dit alles tegen het uitgesproken zelfbewustzijn van de dichteres in).

Het misverstand ligt elders. De conclusie dat elk rijk innerlijk leven, mits op rijm gezet, poëzie zou opleveren. Poëzie is iets, dat met rijm hoegenaamd niets heeft uit te staan - dit ter verduidelijking van mijn bedoeling. Wat poëzie verder wel is, weet ik ook niet. Maar ik verlang van haar, dat zij resonneert. Dat laatste is voldoende. Is zij bovendien nog (technisch) knap, des te beter. En ik word niet koud of warm van de gedichten uit de bundels die ik boven noemde. Dat word ik ook niet bij de twee bundels van Jules de Leeuwe: De Djin en Kimono (beide 1946 bij Mees in Santpoort). En de Leeuwe schrijft geen nonsens, hij kan (maar wie kan dat tegenwoordig niet?) een technisch goed vers aan, met gedurfde rijmen en stoute beelden, dwaze en een enkel mooi. Beide reeksen verzen zijn verder een poging tot groter geheel, ook dat is waardeerbaar. Maar poëzie?

Van Christiaan Terpstra verschenen niet minder dan drie bundels tegelijk (alle drie in 1946 bij v.h. C. de Boer Jr in Amsterdam): Het Klokhuis, Koper en Tin en Koudvuur. Er is weinig reden deze bundels afzonderlijk te bespreken; tezamen geven zij een duidelijk beeld van de figuur van Terpstra en van zijn poëtisch vermogen. Dit laatste is groot, er zijn vele kwaliteiten in zijn werk die erkend moeten worden. Toch ontbreekt er iets aan, dat naar mijn mening zijn poëzie de mogelijkheid op volkomen ontplooiïng ontneemt. Wanneer Terpstra een vers schrijft, heeft dat gedachte, het groeit ook uitstekend naar het eind toe, dat de pointe vertoont. Hij roept dikwijls beelden op, die door hun oorspronkelijke visie en scherpte van waarneming verrassen, veel van zijn adjectieven vertonen dezelfde kwaliteit. En achter zijn gedichten schuilt een gevoelige persoonlijkheid, met een sterke uitslag. Maar al deze gedichten ontspringen aan een bron die geen zuiver water geeft: cynisme. Daardoor (een titel als Koudvuur is sprekend in dit opzicht!) onttakelt hij zijn vers, hij weert er de gloed en de warmte uit, daardoor mist zijn vers de kans tot een ontroerende hoogte te stijgen. Er steekt in zijn poëzie geen opstand, die groots kan zijn, geen hartstocht die haar boven de tijd uittilt. Cynisme, dat de mildheid niet heeft gewonnen en dus zichzelf overwonnen, is een destructieve kracht, en de resultaten er van blijven anecdotisch.

[p. 119]

Frank Valkenier tenslotte publiceerde bij Het Spectrum een Bundel: Getijden van het Hart (1947) waar geen kwaad, maar evenmin veel goeds van te zeggen valt. Een goedbedoeld, maar totaal verouderd soort poëzie, dat onze tijd niets meer te zeggen heeft. En dat waarschijnlijk veertig jaar geleden reeds als poëtisch waardeloos zou zijn gekwalificeerd.

Wie al deze bundels heeft gelezen, wrijft zich de ogen uit en gaat aan zichzelf twijfelen, en bijna aan de poëzie. Want bijna al dit werk is geschreven zoals poëzie behoort geschreven te zijn, en in al dit werk steekt een goede intentie. Maar waarom zingt het niet?

Odysseus' Terugkeer van Bert Voeten (De Bezige Bij, Amsterdam; 1946. Periscoopreeks no. 5. Met charmante verluchtingen van Tientje Louw), echter heft alle twijfel op. Er is gelukkig nog poëzie in de wereld van de Nederlandse letteren, en wel een poëzie waarbij de eerder genoemde bundels hun juiste plaats vinden op de verre, verre achtergrond. Hier spreekt een man die weet wat poëzie is - niet omdat hij zijn gedachten er over heeft laten gaan en de techniek zich heeft meester gemaakt, maar doodgewoon omdat hij dichter is. Dat laat zich gelukkig niet bewijzen, want bewijzen horen niet thuis in het gebied waar de poëzie thuis hoort. Dat laat zich alleen maar horen, waarnemen, met dezelfde zintuigen als die voor dagelijks gebruik, maar anders gescherpt. En ik zie er van af om op bijzonderheden in te gaan: hier vloeien gedachte en droom zingende in elkander over, klank, woord en beeld werken samen, en overkoepelend die alle het prachtig gekozen symbool: Odysseus' Terugkeer, waarin de huidige werkelijkheid dezelfde blijkt te zijn als de tijdeloze sprookjeswerkelijkheid van Homeros. Van deze verzen gaat de ontroering uit die ik miste, en ik ben getroost over alle goede verzen, die mij niets hadden gedaan. Zo getroost, dat ik Bert Voeten de gnoom vergeef die hem aan een rijmwoord op droom hielp, en genoegen neem met Parcen inplaats van Moiren. Want een wezenlijke droom is een te kostbaar ding om er niet doodsblij mee te zijn.

B. Rijdes