Ad Interim. Jaargang 4

Een laatste ontmoeting met Jan Campert

Het was in het gijzelaarskamp, het Groot-Seminarie in Haaren, dat ik Jan Campert het laatst heb ontmoet. Ik wil daar iets van vertellen, omdat wellicht geen zijner vrienden of kennissen hem nadien nog gesproken heeft.

Het was in de herfst van 1942. In Juli van dat jaar was ik met vele anderen gearresteerd en naar Haaren overgebracht. In dat kamp leidden wij het tamelijk grijze gijzelaarsbestaan. Wij vochten tegen de verveling en de angst voor de dood. Wanneer ik daar nu op terugzie, komt vooral die angst voor de dood mij tamelijk onnodig voor, doch in die tijd was deze reëel, omdat men van tevoren niet kon zeggen, hoevelen van ons gefusilleerd zouden worden en wie het zouden zijn. Er bevonden zich behalve de gijzelaars nog twee anderen ‘categorieën’ in het Groot-Seminarie. In de eerste plaats de gevangenen, die in een aparte vleugel waren ondergebracht, en die wij alleen vanachter de ramen op de binnenplaats konden zien, wanneer zij daar gelucht werden. Zij leefden met zes man in een cel, hadden het tamelijk slecht, doch in vergelijking met gevangenen van Scheveningen toch nogal goed. Het merendeel van hen bestond uit zgn. ‘grensgangers’, mannen en vrouwen, die clandestien de Nederlands-Belgische grens hadden willen passeren. In de tweede plaats waren er de communisten en zgn. communisten, die uit Amersfoort waren gerecruteerd om ‘herendiensten’ te verrichten voor de kampbewaking, al of niet ten behoeve van de gijzelaars. De een zorgde voor de electrische leidingen, een ander voor schoenreparatie, weer een ander timmerde meubelen voor het S.S.-hoofd Güthe. Zelfs

[p. 115]

de administratie van het kamp werd door enkele dezer mensen verzorgd. In tegenstelling tot de gijzelaars en andere gevangenen waren zij kaal geschoren, doch zij bezaten een grotere bewegingsvrijheid.

Bij de eigenlijke gevangenen werden uitsluitend enkele onzer doktoren toegelaten. Het was ons ‘strengstens verboten’ met hen te spreken of op andere wijze met hen in verbinding te komen. Men kon hen echter vrij ongehinderd gadeslaan, wanneer zij - meestal des morgens - op de binnenplaats werden gelucht.

Het was op een mistige herfstmorgen, de zeven en twintigste October, dat ik onder deze gevangenen Jan Campert ontdekte. In de gangen van het Seminarie was het kil en ik haastte mij naar de eetzaal om nog net op tijd te zijn voor een ontbijt, waarvan melk de hoofdschotel vormde. Zelfs op de binnenplaats zag het er mistig uit en traag bewoog zich de lange rij gevangenen. Het waren er velen. Waarschijnlijk was er in de loop van de nacht een transport aangekomen. Plotseling viel mijn oog op een lange, magere gestalte in een witte regenjas, die aan de overzijde van het plein liep. Zijn passen waren lang, zijn figuur enigszins gebogen. Ik aarzelde. Was dit niet Jan Campert? Ik ging door naar de eetzaal en vertelde het aan een architect uit Wassenaar, die zoals ik wist, Campert ook kende. Samen gingen wij naar het raam om hem te begroeten.

Sedert ik hem de laatste maal had gezien - ongeveer een half jaar daarvoor in Amsterdam - was hij zeer veranderd. Hij was mager en bleek, maar hij maakte geen ontmoedigde indruk. Zijn manier van lopen was sterk en veerkrachtig. Hij was zeer verrast ons te zien en lachte opgewekt, zonder dat de bewakers er iets van zagen.

Sindsdien gingen wij hem meestal tijdens het ‘luchtkwartiertje’ bezoeken en probeerden wij contact met hem te krijgen. Dat was nogal moeilijk, maar op een morgen stond hij plotseling in een der gangen van het Seminarie en wachtte op doktershulp. Hij had een bed op zijn hoofd gekregen, hetgeen in een cel, waar men drie bedden niet al te stevig boven op elkaar zet, niet tot de onmogelijkheden behoort. Ernstig gewond was hij niet. Hij had een vuil verband om zijn hoofd, dat misschien wel achterwege had kunnen blijven, doch dat hem in de gelegenheid stelde den dokter op te zoeken en zich proviand te verschaffen. De S.S.-man, die de wacht bij

[p. 116]

het rijtje zieken hield, lette er nauwelijks op, dat wij met Campert praatten en hem voorzagen van iets versterkends en van tabak voor hem en zijn celgenoten.

Campert was opgewekt, al zag hij in, dat hij wel niet spoedig ontslagen zou worden. Hij had prettige kameraden in zijn celgenoten. Er was een Fransman bij met wien hij druk converseerde, en hij vroeg, of wij niet voor een Frans boek konden zorgen, zodat zij allen konden lezen en hij misschien zelfs kans zou zien iets te vertalen. (In Breda had hij een boek van Conrad vertaald; pogingen om deze vertaling in handen te krijgen zijn mislukt). Wij haalden herinneringen op uit Amsterdam, de stad waaraan wij beiden verknocht waren en spraken over onze laatste ontmoetingen in ‘Américain’ en in een klein kroegje op de Zeedijk. Hij raadde mij nog een boek aan, waarover hij zeer enthousiast was en dat hij na de oorlog wilde vertalen: ‘Seven Gothic Tales’ van de schrijfster Isak Dinesen.

Het onderhoud was snel afgelopen. In mijn herinnering wordt het niet bepaald door feiten, door woorden, die wij spraken, maar door de sfeer van sympathie, die twee mensen in moeilijkheden voor elkaar kunnen voelen. Alleen is achteraf dit merkwaardig: hij zei, niet graag met mij te willen ruilen. Dat gijzelaarschap leek hem vrij wat riskanter!

Nog eenmaal heb ik hem bij den dokter gesproken. Ook toen was hij vol hoop, moedig en sterk. Sindsdien zag ik hem enkel nog door het raam op de binnenplaats. Via een gevangene, die w.c.-corvée had, bezorgden zijn vrienden hem nog levensmiddelen en boeken. Zo nu en dan hoorden wij van Dr. Tellegen, een Zeeuwsen gijzelaar en dokter, die heel veel voor de gevangenen deed, dat het hem goed ging.

Toen ik eind November vrijgelaten werd, namen mijn celgenoten mijn deel van de verzorging over. Dit kan echter niet lang geweest zijn. Kort daarop is hij op transport gesteld.

J.S.