Ad Interim. Jaargang 4

Jean-Richard Bloch †

Uit Parijs bereikt ons het bericht dat de bekende schrijver Jean-Richard Bloch op ruim twee en zestig-jarigen ouderdom is overleden.

Jean-Richard, zoals hij werd genoemd, behoorde tot de uiterst linkse phalanx; hij was een van de oprichters van het maandschrift ‘Europe’, waarin hij, toen het na de oorlog opnieuw kon verschijnen, zijn ‘Commentaires’ schreef, die hem deden kennen als een ernstig man die het goede wilde voor Frankrijk, voor Europa en voor de mensheid. Cassou prees in het eerste nummer van het herrezen ‘Europe’, Bloch's onverdroten strijdvaardigheid voor de zaak van het humanisme en de democratie.

Zijn letterkundige activiteit dagtekent evenwel hoofdzakelijk uit de jaren der ‘entre-deux-guerres’ en zijn oude trouwe vriend René Arcos gaat nog verder wanneer hij beweert dat men de eigenlijke letterkundige Bloch in het tijdvak 1910-1914 moet leren kennen.

Geboren te Parijs, richtte Bloch reeds op jeugdige leeftijd te Poitiers, waar hij tientallen jaren heeft gewoond, een zeer strijdbaar letterkundig-sociaal tijdschrift op, ‘L'Effort’, later ‘L'Effort Libre’ getiteld. Hij schreef daar vooral kunstcritieken en letterkundige essays in, die men gebundeld kan vinden in dat, voor het begrip van zijn wereldbeschouwing onontbeerlijke boek Carnaval est Mort (1929), in 1931 gevolgd door Destin du Siècle en in 1933 door Offrande à la Politique. Doch deze politico-litteraire beschouwingen vallen buiten het gebied der zuivere bellettrie. En Jean-Richard was een eerste-rangs romanschrij-

[p. 104]

ver, wiens min of meer gecamoufleerde autobiografie ‘...Et Compagnie’ (1918) honderden prachtige, spannende bladzijden bevat, die Bloch tot een scherp psycholoog met een sterk gevoel voor humor stempelen.

Bij deze naar de zuiverste naturalistische traditie geschreven roman steekt zijn dichterlijk verhaal La Nuit Kurde (1925; kort geleden in herdruk verschenen bij ‘La Bibliothèque Française’) af als iets uitermate moderns, in die zin dat dit ‘poème romanesque’ zoals hij het boek zelf noemde, half in de realiteit speelt en half in de droom baadt. De simultaneïteit van waarneming en ondergrondse gewaarwordingen, van het bewuste en het onbewuste, woord en gedachte, wereld en ziel, gaf hij weer, typografisch, als in een orkestpartituur.

In 1932 zette Bloch een cyclus op touw - cycli waren in de mode - maar hij bracht het maar tot één deel: Sybilla, dat trouwens een prachtig boek is en de bewustwording beschrijft van een vrouw die haar aangeboren nuchterheid verliest onder de invloed van de Kunst, belichaamd in een hartstochtelijke danseres.

In Lévy (1912) klinkt een bittere nagalm van de Dreyfuszaak; meesterlijke bladzijden komen voor in Bloch's volgende novellenbundel Les Chasses de Renaut, (1927), met name het subtiele, ontroerende ‘Le Paradis des Conditions Humaines’, waarvan ‘Lumière’ (Antwerpen, 1925) een fraaie, door Henri van Straten met houtsneden versierde, afzonderlijke editie had gebracht.

Als toneelschrijver heeft Bloch

[p. 105]

weinig succes geboekt; zijn drama Le Dernier Empereur (eerste opvoering in 1928, met scènemuziek van Daniel Lazarus), een tegenhanger van Romains' Dictateur, verdween spoedig van het affiche.

Bloch was een vriend en een groot bewonderaar van ons land. Tijdens een verblijf te Amsterdam, in 1932, verdiepte hij zich in onze schilderkunst, architectuur en muziekleven en hij heeft aan onze hoofdstad een korte impressie gewijd, Pays du Rythme (verschenen in ‘Het Franse Boek’ van 1932) die wellicht het zuiverste en het mooiste is dat door een Fransman over Amsterdam is geschreven.

De oorlog was voor deze idéalist een verschrikkelijke tijd. Dubbel bedreigd als Jood en als communist, en bezield met de wil, op de bres te blijven staan, bestreed Bloch, wiens familie grotendeels was vermoord, te Moskou de vijand der beschaving. In het vrije Frankrijk weergekeerd, diende hij, tot zijn dood, onvermoeid de zaak van zijn vaderland en van de vrijheid van het individu.

Martin J. Premsela