Ad Interim. Jaargang 4

[p. 61]

Het blanke gevaar

Er zijn sedert de ‘Negerhut van oom Tom’ heel wat boeken over en door negers geschreven en het zou interessant zijn om na te gaan in hoeverre die literatuur invloed heeft gehad op de overigens veel te trage en veel te beperkte uitbreiding van de levensmogelijkheden van de neger.

Maar wij moeten ons hier beperken tot de bespreking van twee belangrijke romans die beide in hetzelfde jaar (1940) zijn verschenen. Dat was geen toeval. De pas begonnen oorlog tussen menselijkheid en barbary, waaraan Amerika toen nog geen deel nam, voerde de aandacht van een deel der Amerikaanse letterkundigen noodzakelijkerwijze terug naar het onrecht in eigen land. Zowel Erskine Caldwell's ‘Trouble in July’ als Richard Wright's ‘Navite Son’ hebben tot onderwerp het leven van de neger die altijd omgeven is door ‘het blanke gevaar’. (Wright spreekt in zijn autobiografie ‘Black Boy’ van ‘The white Death’).

Maar daarmee houdt dan ook alle overeenkomst op. Wright is een neger en Caldwell een blanke. Hetgeen uit hun boeken duidelijk merkbaar is. De negerwereld is in ‘Native Son’ met een oneindige kennis van zaken beschreven, maar de blanken blijven dreigende schimmen, op een enkele na. Bij Caldwell zijn de blanke sheriff, zijn vrouw Corra, de judge en vele anderen, onvergetelijk voor wie eenmaal met ze kennis maakte. Maar de negers, Sam, Sonny Clark en al de anderen zijn van het conventionele type.

Het voornaamste verschil tussen beide boeken ligt echter dieper. Hoewel men in Amerika beide schrijvers tot de ‘Reds’ rekent en zij beiden voortkomen uit de naturalistische school die omstreeks '30 de Amerikaanse litteratuur domineerde (John Dos Passos, James T. Farrell, William Faulkner, Caldwell en Wright), verschillen zij hemelsbreed in visie en temperament. Wright is een opstandige, een militant communist en apostel van zijn ras, die uit de diepste armoede en vernedering omhoogworstelde naar kennis en een gevoel van eigenwaarde dat hem op èèn plan moest brengen met die vervloekte en gevreesde blanken. Zijn naturalisme was een studie van de oorzaken, de omvang en de wortels van ‘the white death’.

Caldwell's interesse in de sociale- en rassenstrijd is veel meer dat van de analyserende en criti-

[p. 62]

serende auteur. Zonder die groteske humor die hem tot een zeer aparte figuur maakt zou hij de naturalist ‘pur sang’ zijn. (Het sprekendste voorbeeld van die humor geeft hij in ‘God's little Acre’, waarin hij vertelt van de oude Ty Ty Walden die al vijftien jaar op zijn farm naar goud zoekt. Bij zijn huwelijk, toen hij de farm betrok, besloot hij de opbrengst van èèn akkertje af te staan in de dienst van God, om daarmee God's zegen op zijn huwelijk en zijn werk af te smeken. Op zekere dag komt het echter bij hem op dat het goud dat hij nog maar steeds niet vinden kan, wel eens onder God's akkertje zou kunnen liggen. Hij verplaatst daarom dat akkertje en begint weer te graven. Dit herhaalt zich net zo lang totdat het akkertje onder zijn huis terecht komt, de enige plaats waar hij niet kan graven.)

Richard Wright's boek is als kunstwerk ongetwijfeld het belangrijkst. Het is veel meer dan een felle aanklacht, meer dan een bewogen pleidooi, meer dan een cri de coeur. Het boek doet op vele punten denken aan ‘Crime and Punishment’. De opstand en de ondergang van Bigger Thomas zijn niet minder aangrijpend dan die van Raskalnikow. Daarom is het jammer dat het boek van Wright een ernstige fout heeft. Wright is zo vervuld van zijn. ‘J'accuse’ dat hij de eenvoudige Bigger Thomas gedachten ingeeft die ver boven diens bevattingsvermogen uitgaan. En ook stilistisch is het boek niet overal even geslaagd. Sommige zinnen lijken zo uit de pen van Hemingway gevloed, maar al is die laatste ongetwijfeld een veel bekwamer stilist, Wright is zonder twijfel een veel bewogener, veel feller, veel intenser kunstenaar. (Men herleze slechts de scènes tussen Bigger en de rest van zijn ‘gang’ als ze voor het eerst een overval zullen plegen op een blank zakenman. Of verderop als zijn moeder er in de gevangenis bij hem op aandringt dat hij moet bidden).

Belicht Wright de psychologie van de neger scherper dan enig auteur voor hem, Caldwell slaagt er in ons te overtuigen van de juistheid van zijn visie op de blanken die met elkaar ‘the white death’ vormen.

Hij stelt het probleem veel scherper dan Wright. Bij hem is de neger niet alleen objectief, maar ook subjectief onschuldig. De werkelijke schuldigen voor het oorspronkelijke incident zijn het blanke meisje en een blanke lekenpredikster. De jongen heeft nooit enig sexueel verkeer gehad

[p. 63]

als hij tenslotte sterft. Over de hysterisch-sexuele uitspattingen van het meisje, wier ‘eer’ de gezamenlijke blanken moeten verdedigen worden we uitvoerig ingelicht. De blanke assistenten misbruiken de gevangenis te Andrewjones om er op hun gemak met zwarte meisjes te slapen, die ze voor dat doel arresteren en niemand neemt hun dat erg kwalijk, behalve misschien hun eigen vrouw.

De tegenstelling tussen het opgejaagde negerjongetje dat met een jong konijntje door de bossen vlucht en het beeld dat de blanken van de gevaarlijke zwarte misdadiger die een revolver bij zich schijnt te hebben, verspreiden, is wel zeer groot. (Hetzelfde vindt men ook bij Wright).

De oorzaken van het lynchen volgens Caldwell? De angst der arme blanken en zwarten, de ophitsing door zgn. christelijke lekenpredikers, en de sexuele en jachtgenoegens die door het lynchen worden bevredigd. ‘Lynching is the most exsiting of all sports’, vertelde me een Amerikaans soldaat na de bevrijding. Tot ik Caldwell las heb ik gedacht dat hij me wilde choqueren.

Caldwell is een zeer bekwaam schrijver, en al is hij de mindere van Wright als kunstenaar, hij is stilistisch zijn meerdere. Zijn beelden en creatief vermogen spreken vooral tot ons uit de figuur van de geweldige sheriff die altijd uit vissen gaat als er een lynching dreigt, om zodoende politieke moeilijkheden te voorkomen. Hij vindt lynchen iets heel gewoons zoals elke handeling die regelmatig plaats heeft, maar dit keer wordt hij er mee geconfronteerd op een wijze die hem tenslotte bijna tot een humaan mens maakt. Met de boer die uiteindelijk de neger ‘vangt’ en overlevert aan de opgewonden menigte, hoewel hij aan zijn onschuld gelooft, de geile barbier en de woeste vader van het ‘aangerande’ meisje behoort hij tot de figuren die men niet gemakkelijk vergeet. Ook de beschrijving van het huwelijk van de sheriff en van de menigte die zich verzamelt voor de negerjacht zijn meesterlijk.

En achter de bladzijden van deze twee grote romans rijzen de vragende ogen van al de ‘native sons’ en ‘black boys’. Hoe lang nog?

J.F. Kliphuis