Ad Interim. Jaargang 4

Een Europees Amerikaan

De tijd ligt nog niet zo heel ver achter ons dat velen in Europa van mening waren dat Amerika geen litteratuur had. Natuurlijk, een paar namen waren ook tot hier doorgedrongen, maar Hawthorne en Emerson, Poe en Twain, Melville en Whitman waren eenzame zwaluwen, die nog geen zomer brachten. Ame-

[p. 9]

rika was het land van de materialisten, het land waar geld en organisatie, techniek en vernuft misschien een hoge trap van welvaart hadden gebracht, maar desondanks bleven cultuur en Amerika onverenigbare begrippen. Men was er van overtuigd, dat er wel beschaafde Amerikanen bestonden (zoals wij nu zeggen dat er toch ook ‘goede’ Duitsers zijn) maar te spreken van een Amerikaanse beschaving was alleen mogelijk als men daarbij dacht aan auto's en badkamers.

Die tijd is voorbij. In het muziekleven neemt Amerika reeds een zeer voorname plaats in en ook in de litteratuur staat het thans niet ver meer achter bij Engeland en Frankrijk, de beste vertegenwoordigers van het moderne Europa, Met Sinclair Lewis, John P. Marquand, Eugene O'Neill, Thornton Wilder, Erskine Caldwell, John Steinbeck, Ernest Hemingway, Thomas Wolfe, Damon Runyon, John Dos Passos, Dorothy Parker, William Saroyan, Theodore Dreiser, James T. Farrell en vele, vele anderen kan Amerika de vergelijking met Europa thans zeker doorstaan. Het is waar, dat de States nog geen Shakespeare en geen Stendhal hebben opgeleverd, maar het zou mij niet verwonderen als een volgende generatie bemerkte, dat Amerika niet alleen het rijkste en politiek machtigste, maar ook het litterair-interessantste rijk ter wereld was geworden.

Als wij aan enkele van de prominenten een paar artikelen gaan wijden, dan spreekt het haast wel van zelf dat wij met Ernest Hemingway beginnen. Niet omdat hij de belangrijkste, de meest indrukwekkende of de begaafdste is, maar omdat zijn invloed op de nieuwste generatie zo groot is, omdat hij ondanks zijn lange verblijf in Europa toch een typische vertegenwoordiger is van de nieuwe Amerikaanse litteratuur.

Als ik vaststel dat ik niet houd van schrijvers die zich bij de geringste aanleiding verliezen in ellenlange beschrijvingen en nog minder van romanciers, wier taal- en stijleigen ontaardt in gemaniereerdheid en aanstellerij, hoe is het dan mogelijk, dat ik Hemingway apprecieer? Hemingway, die bladzijden lang om- en beschrijft en wiens stijleigenaardigheden even opdringerig zijn als de geur van half-bedorven Camembert. Gewoonlijk vliegen mijn ogen over drie of vier bladzijden in evenveel seconden als ik bemerk, dat de auteur de pen voor het penseel

[p. 10]

verwisselt en glijden zij pas weer in hun gewone tempo terug als ik de dialoog nader. Voor mij blijven beschrijvingen bijna steeds als de donkere tunnels van een treinreis. Het is natuurlijk waar dat in de tunnels soms vreemde dingen geschieden en de manier waarop Hemingway een Spaansche stad schildert of het Afrikaanse oerwoud of een vergeten dorpje in een uithoek van Frankrijk is zo anders, zo fris, zo doorweven met menselijke details en hij gebruikt niet alleen een penseel, maar ook een dirigeerstok en zelfs zijn pen. Hemingway is een der weinige prozaschrijvers wier beschrijvingen het loont om te lèzen.

Zeker, Hemingway is primitief en het probleem van de dood staat in al zijn boeken in het centrum. Het is een probleem dat zich steeds weer in andere vorm aan hem opdringt en hem nooit loslaat. Als alle primitieven zoekt en vindt hij vele methoden ter bezwering, nu eens is het de drank, lezen of schrijven, soms zijn het stierengevechten, jagen of zwemmen, dan weer is het bezweringsritueel zeer ingewikkeld. Men vindt de dood in vele vormen in zijn romans en novellen (b.v. de Indiaan die zichzelf de hals afsnijdt tijdens de moeilijke bevalling van zijn vrouw in ‘In our Time’ - 1924 - de hyena, die zijn eigen ingewanden opvreet in ‘The green hills of Africa’ - 1936 - de stervende auteur die peinst over al de dingen, waarover hij nooit geschreven heeft en waarover hij nu nooit meer zal kunnen schrijven in ‘The snows of Kilimanjaro’ - 1936 - een der beste korte verhalen die ik ken).

Er zijn zoveel primitieven, dat niemand zich voor Hemingway zou interesseren als zijn primitiviteit niet in evenwicht werd gehouden door een ongelooflijk waarnemingsvermogen, een bijna Europees pessimisme en een groot verlangen naar waarheid. Men vindt daardoor in ‘The green hills of Africa’ naast jachttaferelen, een prachtig gesprek over de Amerikaanse litteratuur, in ‘Death in the Afternoon’ naast de beschrijvingen van stierengevechten het verhaal van zijn eerste en grootste moeilijkheden als schrijver. (Zuiver te onderkennen wat je in werkelijkheid voelde, niet wat je geleerd was te voelen of wat je behoorde of verondersteld werd te voelen. En wat veroorzaakte toch de gevoelsreactie als je de beschrijving van een handeling las?)

[p. 11]

Hemingway die van alle Amerikaanse schrijvers een der minst sentimentele is, werd in 1898 in Oak Park in de staat Illinois geboren. Na de middelbare school te hebben doorlopen, ging hij op 19-jarige leeftijd als vrijwilliger naar het Italiaanse front. Hij werd ernstig gewond maar in een hospitaal in Milaan weer zo'n beetje opgelapt. Na de oorlog werd hij journalist doch bleef in Europa. Hij kwam in Parijs in contact met Gertruda Stein en Ezra Pound en raakte bevriend met James Joyce, die hij zeer bewonderde. Stein en Pound waren strenge leermeesters, die al zijn adjectieven schrapten en hem dwongen met het allereenvoudigste te beginnen. Later zwerft hij door Spanje, is correspondent in het Nabije Oosten en keert terug naar Parijs. Zijn eerste roman ‘The Sun also rises’, waarin hij de naoorlogse jaren in Spanje en Frankrijk beschrijft, is onder invloed van Stein en Pound sober gehouden. Maar toch vindt men hier reeds alle trekken, die Hemingway later op het eerste plan zullen brengen. De dialoog is ‘meer dan levensgroot’. Zij is pittig, ter zake, vol verrassingen en zeer natuurlijk. Er is reeds de gepassionneerde ernst, die hem zozeer onderscheidt van zijn meeste landgenoten en ook toen was er, evenmin als later, ook maar èèn zin op het publiek toegeschreven. Daarna is bijna elk volgend boek beter. Zijn stijl wordt rijker, zijn zelfvertrouwen groeit. Twee jaar na ‘The sun also rises’, verscheen in 1928 ‘A Farewell to Arms’ en bracht hem de publieke erkenning. ‘Death in the Afternoon’ is volgens de Spaanse kritiek het beste boek dat over stierengevechten kan worden geschreven, ‘The green hills of Africa’ (1935) geeft behalve de jachtepisoden een scherpe critiek op de Amerikaanse cultuur en in twee bladzijden een prachtige symbolische tekening van het betrekkelijke van al het menselijk streven. In 1940 bereikte hij met ‘For Whom the Bells Toll’ voorlopig zijn hoogtepunt. Hij keerde voor de oorlog naar Amerika terug, maar heeft in de laatste jaren weinig gepubliceerd.

J.F. Kliphuis