Ad Interim. Jaargang 4

Een trambalcon-historie

Dezer dagen stonden op het achterbalcon van een tram vier Duitschers, vier jonge, blijkbaar geïnterneerde officieren met een ouderen heer, blijkbaar hun geleider. Zij waren keurig gekleed in gloednieuwe uniformen met bontkragen en vertoonden dat stijf-correcte, dat volmaakt gladde, dat beeldachtig onpersoonlijke in kleeding en houding, hetwelk tot de bereikte idealen van den Duitschen militairen stand

[p. 270]

schijnt te behooren. Ofschoon zij op hun gemak rustig praatten en deden, trok toch hun bijzondere verschijning alle aandacht, meer of min openlijk, van het trampubliek. De naastbijzittenden trachtten te verstaan waarover het gesprek liep, de meer verwijderden wendden telkens nieuwsgierig, of wel meer verholen, het hoofd naar dat groepje rijzige en hoogst zelfbewuste jonge mannen, die niets van het algemeen interesse schenen te bemerken. Dit was natuurlijk niet zoo: zij wisten zeer goed, dat er door de geheele tram op hen gelet werd en nauwer toeziende, merkte men ook wel de teekenen van die bewustheid, zag men de reactie van die over 't geheel niet welwillende belangstelling. Hun lippen sloten zich vaster tot dien welbekenden trek van cynische onwrikbaarheid en onaantastbare superioriteit, en als zij spraken, was 't nog meer kortafgebeten en ‘schnarrig’ dan anders, wanneer er geen publiek op hen toezag. Ook waren hun blikken wel excessief koel en onverschillig, die zij soms over de binnen zittenden lieten afzwerven. Alles duidde er op, dat zij zich heel goed bewust waren van de sensatie, die zij maakten en dat zij, in een sterking hunner kil-hoogmoedige gereserveerdheid, zich ook bewust waren, hoe die sensatie geen aangename en geen vriendelijke was. En tegen die vijandige stemming zetten zij zich tartend schrap, al bleek dit niet openlijk, gelijk ook trouwens de publieke ontstemming met geen woord of gebaar tot openlijke uiting kwam.

Desniettemin waren hier, in dit vluchtige tramtafreeltje, stemmingen, verhoudingen, waardeeringen gegeven, die, boven de toevallig aanwezigen uit, algemeen geldend kunnen heeten voor een zeer groot deel van het Hollandsche volk tegenover het Duitsche militairendom. Bevreemding, onrust, bezorgdheid, afkeer waren ter eene zijde, in alle graden en alle schakeeringen, verdeeld over dat zwijgend trampubliek. Maar de militairen waren één compacte groep, met eenzelfde uitdrukking van krachts- en meerderheidsbewustzijn, dat wortelde in het massagevoel van mil-

[p. 271]

lioenen gelijk gestemde zielen. Dit was het dreigend overwicht, dat halfbewust drukte op die Hollandsche trammenschen, die wel een publiek, maar nooit een zoo sterk gelijk gestemde, uit één gevoel levende, collectiviteit kunnen vormen.

Het verwarde, het verontrustte, het drukte hen en de officieren waren zich ook hiervan vaag bewust, dat het onpersoonlijk, ontzaggelijk geweld van gansch officieel Duitschland zich hier een oogenblik voelen deed aan die als opgeschrikte eenlingen, misschien hooger beschaafd, maar zonder den minsten collectieven wil.

En zoo als in dit korte oogenblik - moest men denken - zou het voortaan zijn, indien de Duitsche heerschappij hier gevestigd werd. De schijnmeerderheid van het onpersoonlijk collectieve in de overheerschers brutaal gebogen over het weifelig, onvolgroeid individueele, dat altijd eenigszins naar eigen doel en zin in 't leven zoekt. Eerst na geslachten zouden die verscheidene richtingen kunnen samengaan, ten koste van het lijden, dat in dit tram-moment even vluchtig werd aangeduid.

1917