Ad Interim. Jaargang 4

P.L. Tak en ‘De kroniek’

Er is, bij gelegenheid van Taks plotselingen en te vroegen dood, in de bladen gewag gemaakt van vele dingen hem betreffende: van de groote verscheidenheid zijner gaven, van zijn merkwaardige politieke ontwikkeling, van zijn verbazend veelzijdige werkzaamheid in de S.D.A.P. en ook wel van zijn zeer bizonder standpunt als een soort middelaar tusschen bourgeoisie en socialisme. Maar dit laatste verdient nog wel eenigszins uitgewerkt te worden, speciaal in betrek-

[p. 251]

king tot Taks werkzaamheid in zijn blad De Kroniek, waar hij als redacteur inderdaad jaren lang een zeer eigenaardige positie innam tegenover zijn vele trouwe lezers.

Oorspronkelijk, wete men, was De Kroniek zeker niet alleen opgericht om Tak als spreektribune te dienen. Hij werd redacteur als de eenig-mogelijke voor een blad als dit, als een man van de practijk, die precies wist hoe zulke ondernemingen te leiden en die bovendien de onmisbare politiek in dit Algemeen Weekblad waardiglijk vertegenwoordigen kon. Doch de eigenlijke bedoelingen der oprichters lagen op kunstgebied. De beeldende kunsten, de muziek, het tooneel, de letteren te hervormen en deze waarlijk te maken tot factoren eener meer waarachtige beschaving... niet zoo heel veel minder of lager bedoelde de vurige jonge moed dezer oprichters; een meer algemeen en groot-menschelijker voortzetting van het werk door de Nieuwe Gids begonnen.

Maar toen het publiek voor deze ingrijpende hervormingen weinig ontvankelijk bleek, de geheele beweging een weinig over de hoofden der zeer schaarsche abonné's in het ijle bleek te vergaan en allerlei stemmen aandrongen op redactioneele daden, die wat lager bij den grond bleven en dus practischer waren, kwam Tak er allengs toe zijn politieke hoofdartikelen die dadelijk zeer gewild schenen, te vermenigvuldigen.

Ook al omdat andere hoofdartikelen op den duur wel eens uitbleven en over het geheel de idealen der oprichters en hun kracht ter verwezenlijking niet in evenredigheid waren. Immers in een heel kort tijdverloop zakte die hooge opzet, waarmee het blad was begonnen, ineen als een Babelsche toren van koekedeeg, maar de meeste lezers merkten het zelfs haast niet, omdat de aanval bijna reeds voorbij was, eer zij goed begon, terwijl men de kalme losbranding van Taks artikelen-vuur gestadig bleef vernemen. Zonder eenigen schok, onmerkbaar schier en van zelf waren Taks bedoeling en strijdwijze geheel in de plaats gekomen dier

[p. 252]

andere misschien hoogere en wijdere, maar zooveel vagere en zwakkere wenschen, en bij den kring van lezers (ik zeg niet abonné's, want daaraan is De Kroniek nooit rijk geweest), die het blad van den beginne had aangetrokken om zijn stouten aesthetischen durf en frisschen literairen geest, voegden zich nu anderen, die de onverzettelijke leukheid, de kalme raakheid bekoorde, waarmee Tak zijn ruime sociale ideeën formuleerde. En velen, zeer velen van deze lezers, later zelfs abonné's geworden, zijn hem trouw gebleven, de jaren door, ook toen zijn ontwikkeling hem ten slotte tot het socialisme bracht. Menigeen die tevoren aan socialisme nauwelijks dacht, die in een kunstomgeving leefde en wien zulke andere sociale dingen eigenlijk ongemerkt voorbij gingen, is door Taks vaderlijk manende stem opmerkzaam gemaakt en heeft leeren luisteren naar de geluiden des Tijds. Sommigen zijn zelfs een heel eind naar het socialisme ‘opgeschoven’, zijn door hem heel of half overtuigden geworden. Doch de meerderheid ongetwijfeld van de aanvankelijk zeer burgerlijk en aesthetisch gezinden lezerskring van De Kroniek is door hem met het socialisme gemeenzaam gemaakt en, zoo noodig verzoend. De socialistische ideeën in Taks formuleering en met zijn kalme beslistheid voorgedragen, verschrikten en ontstemden hen niet meer. Zij leerden natuurlijk en eenvoudig-rechtvaardig vinden wat hen in de eigenlijk socialistische organen beklemd en geërgerd had, omdat Tak meest wat wijder zag, wat fijner onderscheidde, wat bezadigder opvatte dan zijn heftiger en jonger partijgenooten en dit zoowel uit kracht van zijn groot verstandsinzicht als van zijn aesthetischen smaak. Anders gezegd: omdat hij een zoo fijn beschaafde persoonlijkheid was bij al zijn ruige kracht en ook omdat hij, schoon resoluut en geheel tot de andere partij overgegaan, ook nog wel sympathieën met de bourgeoisie gemeen had.

Zoo voelden zich zijn vele lezers aan hem verwant, zoo achtten zij hem altijd nog een weinig als een der hunnen, maar een die benijdbaar scherp en zuiver door de verbijste-

[p. 253]

rende mist der vooroordeelen kon heenzien en de dingen bedaard bij hun afstootende naam durfde noemen. In Tak werd hun het socialisme begrijpelijk, aantrekkelijk - en bevredigend, niemand geloofden en vereerden zij daarom zoozeer als hem, en het is in dit karakter van kalm-overredende socialisme-prediker, van middelaar tusschen twee denk- en gevoelssferen dat Tak in waarheid onvervangbaar zal blijken, want dit was aan hem het uitsluitend-eigene, persoonlijke, dat niemand na kon doen. En zoo zal hij door velen hun leven lang gemist worden.

1907