Ad Interim. Jaargang 4

[p. 247]

Rembrandt en zijn huldigingsfeest

Er is nu veel gerucht van Rembrandt allerwegen en niet alleen van het beste. Een menigte menschen interesseeren zich nu voor Rembrandt en praten over hem gelijk ze zich in vroeger dagen voor den Shah van Perzië interesseerden en voor Generaal Vetter en voor Dreifus en Esterhazy: het is weer een verzetje in hun leven, een onderwerp ter conversatie, een thema van gewichtig-breedsprakige overwegingen en oordeelvellingen. Terwijl de kleine burgerstand en wat men overeengekomen is ‘het Volk’ te noemen, zich gereed maken van den 16en Juli een soort 31 en Augustus te maken, een simpele aanleiding tot gewis niet ongepaste pret en vroolijkheid...

En Rembrandts naam, die naam met den trillend-zwaren naklank als het geluid van een gong, gaat over alles heen als iets zeer vers en vreemds, bijna als een tooverwoord, waaraan men maar half gelooft, voor de meesten tenslotte zeer onwezenlijk en leeg van zin.

Hoe zou het anders kunnen zijn?

Jaar in jaar uit, thans alle dagen der week, hangen daar in het Rijksmuseum, hangen in het Mauritshuis, en verder over gansch Europa in schier alle groote steden des schilders beste werken te prijk, ter ieders aanschouwing en genot. Maar laat men eens vragen hoevelen der ‘ontwikkelden’ en ‘bemiddelden’ uit ons land daarheen optrekken, niet ééns in hun leven, tusschen een bezoek aan Artis en aan het Panopticum, maar meermalen, uit zuiveren hartedrang en tot bewust genieten? Het zou waarlijk niet meevallen het resultaat van zoodanige telling aan de argelooze optimisten, die van nature geneigd zijn geschreeuw en ijdele opwinding voor geestdrift en innigheid aan te zien.

Maar nog eens: hoe kan het ook anders in den tijd dien wij beleven?

Er is misschien geen tijd geweest, waarin Rembrandt scherpzinniger en zorgvuldiger (en misschien ook liefde-

[p. 248]

voller) bestudeerd is als thans door een gansche schaar van kunstgeleerden en artisten, waarin men zooveel, maar ook zoo zuiver en gevoelig en degelijk over hem schreef, waarin zijn werken zoo hoog (en duur) geschat werden... En dezelfde optimisten zouden zeker niet nalaten triomfantelijk op dit verschijnsel te wijzen als een klaar bewijs hoe echtpopulair hij is, hoe algemeen diep en breed zijn genie door een gansch volk gewaardeerd wordt... En hoe hoog daardoor dat volk toont te staan...

Evenwel schijnt dit toch een eenigszins haastige conclusie. Wat de oorzaken en werkelijke waarde mogen zijn van deze opleving der eruditie rondom Rembrandt en de oprechte bewondering, die men in een kleine kring voor hem gevoelt, kan later wel eens onderzocht worden. Hier zij enkel betoogd dat het groot gerucht om zijn naam ook een leeg gerucht moet zijn, indien het niet ongepast is te meenen, dat een waarachtig begrip en loutere waardeering ook niet zonder invloed op den geest en het leven der bewonderaars zou gebleven zijn.

En waar - om van volks- en middelklassen nu te zwijgen - waar vindt men bij de ‘beschaafden’, bij de ‘ontwikkelden’ de sporen van zoodanigen invloed in hun levenshouding, in hun huis, in hun bezigheid? Nergens vindt men die, zoo min bij de individuen afzonderlijk als bij de gemeenschappen, zoomin bij hetgeen zij elk voor zich, als bij wat zij gezamenlijk zijn en tot stand brengen.

Of vergis ik mij zeer en toonden de Nederlandsche bemiddelde burgers in den loop der tijden veel meer smaak in hun kleedij en de stoffeering hunner huizen, wijl zij op Rembrandts doeken de schikking van kleuren en stoffen genoten en begrepen hadden?

Of werden inderdaad hun gevoel inniger, hun denken ernstiger, wijl zij Rembrandts bijbelvoorstellingen hadden gevoeld en overpeinsd?

Werd hun bezigheid in vrije uren van beter allooi, hun blik ruimer, hun waardeering des levens en van hun mede-

[p. 249]

menschen waarlijk zuiverder, breeder, humaner?

Leerden zij van anderen meer begrijpen en verdragen en zich zelven beter kennen? Kwam een edele eenvoud de ijdeltuitige pronkerigheid, een rustige hoogheid van denken het bekrompen zwetsen en smalen, een stralende en toch niet grove levensvreugde de calvinistische zuurheid zoowel als de lage en achterbaksche gelegenheidspret vervangen?

Of indien dit te ideëel zij: werd oud-Amsterdam immer schooner onder Rembrandts invloed en ter eere van Rembrandts naam, werd er zelden iets verleelijkt, maar meestal iets vermooid, als men weer een dier statige huizen afbrak, waarlangs hij schreed op zijn schoonheid-droomende gangen door de stad die hij liefhad?

Zie, zoodra men dit alles of maar een klein deel van dit alles kan aantoonen, zal het gepast zijn te spreken van een echte populariteit en waardeering van Rembrandts genie.

Maar jawel, ‘zoo menige Franschman’! zei tante De Harde.

Het leven van het overgroot meerendeel onzer medezielen glijdt langs gansch andere banen en de Kunst, die veelbesprokene Kunst, komt soms waarlijk even om den hoek van de deur kijken,... die dan met een bons voor haar neus wordt dichtgesmakt.

Kunst is in 't algemeen niet, en Rembrandts kunst is zeer zeker niet, van invloed op het dagelijksch leven onzer industrieelen, onzer handelaren, onzer geleerden, militairen, vrijeberoepsmenschen, politici, ambtenaren en wat daar nog meer in de middensferen dagelijks ommegaat onder onze zon. Er was denkelijk een tijd toen het anders was en zoo van ver wil het soms schijnen of toen ook de figuren grooter waren...

Maar thans is het zeker zoo niet en minder dan iemand der oude kunstenaren, heeft, meen ik, Rembrandt invloed op dezen, onzen Hollandschen tijd. Zijn kunst is daartoe te fel, te woest, te rauw of te sober, te eenvoudig, te direct en te weinig gemeenzaam. Ons vaderland moge een ‘schilder-

[p. 250]

achtig’ land zijn, ons volk is geenszins een ‘schilderachtig’ volk en het algemeen schoonheidsideaal blijft nog immer een vreemd mixtum van verwaterd klassicisme en calvinistische moraal, dat wil zeggen: mijlen wijd van alle begrip van het lustige, forsche, zinnengenietende realisme der beste Hollanders uit de 17e eeuw. En hoever ging Rembrandt dezen nog te buiten en te boven... Zoodat, indien men de rekening opmaakt van hetgeen in waarheid deze Hollandsche schilder, - wiens geest echter hoog uitrijst ook boven het beste typisch-Hollandsche zijner dagen - thans zijn kan voor de menigte, die zich het ‘beschaafd publiek’ noemt, de slotsom luiden moet: weinig meer dan een naam en een aanleiding tot wat chauvinisme.

Hij is niet voor hen. Zijn werken spreken een taal, die zij ook zelfs niet ten deele verstaan en gelijk de gang der tijden is, schijnt er noch in het heden, noch tenminste in de naaste toekomst een helderder begrip te zullen dagen.

Dit is niet jammer voor Rembrandt, maar voor de nu levenden, dien aldus een groote zegen wordt onthouden.

Indien men dit bedenken wil, gunt men immers allen gaarne een feest van deftigheidsbetoon en electrische booglampen.

1906