Ad Interim. Jaargang 3

[p. 176]

Orchideeën

Wij - mijn gastheer, die me hierheen heeft gebracht en ik - vinden hem in de schuur, waar de bloemen verpakt worden, bezig met een bos rose anjelieren. Hij is een kleine man, wat gebogen in rug en schouders. Zijn eenmaal lichtblond haar begint sterk te grijzen. Zijn oogen zijn opvallend blauw, het zachte en toch niet troebele blauw van een lentehemel. Oogen van een mensch, die geen deel heeft aan de ingewikkeldheden en verwrongenheden, de perversiteiten en gemeenheden van dit ontoereikend, maar toch zoo fascineerend leven. Hij ziet er in het geheel niet uit als de firmant van een zaak met een wereldnaam, wat hij toch is. Ik kijk toevallig naar zijn handen en zie, dat ze van binnen zwart zijn van het werken in den grond. Tegen die zwarte handen doen de rose anjelieren wonderlijk precieus. Hij is niet - en wil niet zijn - een meneer. Hij is de werkman, de tuinder, de bloemist.

Ik heb hem lang geleden gekend... zoo lang geleden, dat ik het me nauwelijks meer herinneren kan. - Weet je nog, zegt hij, dat wij samen zoo ver gewandeld hebben? Ik weet het niet meer, maar kan me voorstellen hoe ik - een klein meisje - achter hem aan ben geloopen door dien grooten tuin, die toen mijn vader toebehoorde. Hij is het soort man, waar kinderen achteraan zullen loopen, den lieven, langen dag, kilometers ver. Hij zal een taal spreken, die kinderen begrijpen kunnen. Niet een kindertaaltje, o neen! Maar een taal, die volkomen natuurlijk opwelt uit zijn eenvoudig wezen.

Er is iets anders, dat ik me wél herinneren kan. - Ik weet, dat je altijd versjes voor me zong. Ja, en het is zelfs, of ik weer het timbre hoor van die stem... een diepe, sonore mannestem, wat week van klank, die zong ‘'k Zag twee beren, broodjes smeren, O, wat was 't een wonder!’ En hoe groot, hoe machtig maakte deze stem voor mij het wonder.

Vreemd, ik ken hem bijna niet, maar doordat hij weet

[p. 177]

van den tijd, toen ik een kind was, is er plotseling tusschen ons dat vanzelfsprekend vertrouwelijke, dat zoo moeilijk te bereiken is met menschen, die je veel later in je leven ontmoet en die zooveel kleine dingen, te onbelangrijk om te vertellen... te onbelangrijk om bewust in je herinnering terug te roepen... niet weten.

Hij is niet het soort man, dat een vlotte conversatie kan voeren. Hij spreekt alleen over dingen, die hem werkelijk belang inboezemen. Zijn die er niet, dan zwijgt hij, niet omdat hij dat zelfbewust zoo wil, maar eer verlegen en onhandig als een schooljongen, die met geen mogelijkheid een onderwerp om over te praten bedenken kan.

Ook nu valt er, na de warmte van die opgehaalde herinneringen, een zwijgen. Hij verbreekt het, zooals een kind gedaan zou hebben, door aan te bieden ons het mooiste, wat hij heeft, te laten zien.

- Willen jullie de kassen zien?

We willen dat graag. We zijn er eigenlijk voor gekomen. Zijn orchideeënkassen zijn in Nederland uniek.

Hij gaat ons voor over een vonder, dan langs een klinkerpaadje. Aan weerszijden de zwarte aarde van het bloemendorp Aalsmeer. In de ruimte, onder een hoogen en zonnigen najaarshemel, lijkt zijn kleine gestalte nog onaanzienlijker, zijn haar nog grijzer. En toch, hoe onaantastbaar staat deze kleine, bijna sjofele man in het leven, onvatbaar voor de verleidingen van geld, van macht, van roem en mode.

We gaan de kassen binnen. Een geur van vocht en aarde en warme lucht - een oerwoudgeur noem ik het voor mezelf - slaat me tegemoet en met deze geur is er, als altijd, meteen de herinnering aan dien verren kindertijd in den grooten tuin. Ik bén weer dat kind. Ik duik weer uit de koude buiten de warme kassen in, ik weet weer van Vurens, den rosgesnorden meesterknecht, van de spinnekoppen, waarmee hij me achterna zat, ik ruik weer den bitteren chrysantengeur, ik proef weer die zondoorstoofde tomaten, anders van smaak dan tomaten,

[p. 178]

die je in winkels koopen kunt. Maar iedere warme kas geeft me deze sensaties en er is eerst niets, dat déze kassen van andere onderscheidt. Er staan planten met stugge bladeren en dikke wortels in groote potten naast elkaar. En toch is het een betooverd oord, dat we betreden hebben. Zoo beginnen immers de echte sprookjesvertellers hun verhaal, heel gewoon en eenvoudig. En ook het leven kan soms, als het zin heeft, wel sprookjes vertellen. Er is geen toovenaar noodig, die met één zwaai van zijn staf alles anders maakt. Er is niets, dat we niet vele malen precies eender hebben beleefd en gezien. Misschien is het eenig ongewone die verwachting, tegelijk blij en angstig, die... we weten niet waarom... zacht in ons vibreert en die ieder ding om ons heen dat eigenaardig intense, overwerkelijke... ik zou willen zeggen ‘bezielde’... geeft. En dan opeens is daar het wonder, het volkomen verrassende, ‘nie dagewesene’. Dan spreekt het beekje in het bosch, de porseleinen herder kust de porseleinen herderin, de bloemen van de kleine Ida richten zich op en gaan dansen en Jorinde en Joringel hebben de grens overschreden en wandelen in het betooverde bosch. Dan plotseling kan het zijn, dat we in een gloed en een glans van wonderen staan als in een vuurwerk van Onzen Lieven Heer. Want het dooft weer snel en we weten niet, of we dit sprookje werkelijk beleefd hebben. Misschien houden we als overtuigingsstuk nog een gouden veertje of iets dergelijks in onze hand.

Zoo zijn we het betooverd oord van de orchideeënkassen binnengetreden bijna zonder het te merken. Tot opeens... daar, op een rank... zijn ze neergestreken... de vreemde wezens. Zijn het bloemen, zijn het insecten, zijn het betooverde prinsessen? Geel met bruin zijn deze, tijgerbloemen, boosaardig en schoon. En hier en daar... steeds meer zien we er. Groote lila kapellen en kleine purperen, zwavelgele en witte met cyclaamroode vlekken. Hoe teeder en transparant en tegelijk even giftig zijn de kleuren, hoe geeft de vreemde teekening van vlek-

[p. 179]

ken en lijnen, de grillige vorm, deze bloemwezens bij alle pracht iets gruwzaams, dat even huiveren doet. En hoe geraffineerd zijn ze, veel te geraffineerd voor een simpele bloem! Ik heb het gevoel dat ze iederen morgen - of misschien wel iederen nacht bij het spooklicht van de maan - zich keurig opmaken. Hoe ze dit lijntje accentueeren en dat vlekje retoucheeren en hoe ze met een parelkleurig poeder haar bloemblaadjes doen glanzen om precies dat effect van gruwzame lieflijkheid te bereiken. Van Salomé, die danst met het afgehakte hoofd van den man, dien ze bemint. En hoe ze daar dan staan den volgenden morgen, sereen en onaandoenlijk en je aankijken met die vele, donker bijgewerkte oogen en weten... weten... ík weet niet wat.

Een moderne booze tooverheks zou als attribuut een orchidee kunnen nemen, zooals de ouderwetsche haar zwarte kat of haar padde had.

Door deze wereld volgen we onzen leidsman. Ook over hem is een verandering gekomen. Men zou bijna zeggen, dat de betoovering hem juist onttooverd heeft. Het is of hij rechter loopt. Men ziet weer de blonde glans in zijn grijzend haar, er straalt vuur uit zijn oogen. En hij spreekt. Hij, die zoo moeilijk en hortend zijn woorden vindt, wordt welsprekend, als hij het over zijn orchideeën heeft. Ik weet opeens, dat je hem op een podium zou kunnen zetten en over zijn orchideeën laten spreken voor ieder publiek en dat hij het vlot en vurig zou doen zonder schroom, omdat hij voor zijn orchideeën, voor hun schoonheid, voor hun wonder, zichzelf vergeet.

Hij vertelt. Van planten, die meer dan honderd jaar oud zijn. Van andere door hem zelf gekweekt uit zaad. Van vele jaren geduldig wachten, voor zoo'n uit zaad gekweekte orchidee eindelijk bloeien gaat. - Maar van sommige soorten kun je ook wel een achterstuk nemen en dan gaat het gauwer. Hoe uit de kruising van deze lila en gindsche gele een lila ontstaat met goudgeel honingmerk. Hij vertelt van den Belg, dien ze een jaar lang in dienst gehad hebben, om het vak goed te leeren.

[p. 180]

- Maar dan heb ik ook heel veel in boeken gelezen zegt hij.

Hij noemt Oostersche prinsessenamen: Cattleya, Odontoglossum, Cyprepedium... Misschien heeft hij ook Scheherazade, Morgiane, Sjamsennahar gezegd. De lange, vreemde namen rollen zoo vlot uit zijn mond. Hij is er vertrouwd mee als een gewone man met de namen van zijn kinderen.

- Je kunt ze, geloof ik, wel droomen, zeg ik.

Hij glimlacht. - Nu wel, maar toen we pas met de orchideeën begonnen waren, werd ik 's nachts wel eens wakker en als een naam me dan niet te binnen wou schieten, ging ik hem meteen opzoeken. Ik had het boek altijd bij mijn bed liggen.

Hij gaat ons nu voor naar de laatste en warmste kas. En hier, laatste etappe voor hun entree in ‘de wereld’, staan wel een kleine honderd bloeiende orchideeën. Dit zijn meest Cattleya's, de groote, grillige, vlinderachtige bloemen. Licht en donker lila, lila met goud, een enkele gele, een enkele witte. En hun pracht is zoo overweldigend, zoo ongenaakbaar en ver ook, dat ik plotseling begrijpen kan, hoe wilde volken in angstige aanbidding neerzonken voor het onbegrijpelijke en zeer schoone... een regenboog, de zon, de maan.

Onze geleider ziet zijn bloemen meer met de oogen van den vakman dan van den kunstenaar. De schoonheid valt voor hem uiteen in eindeloos veel details. Hij wijst ons, hoe het goud zich hier verdiept heeft, hoe daar het lila meer naar purper gaat neigen, wat het gevolg zal zijn van een kruising van deze en gene nuance. Een zoo begeesterd vakman is hij, dat hij toch ook weer iets van den kunstenaar in zich heeft.

En ik denk, hoe goed de wereld zou zijn, als we allen zooiets hadden, waarin we ons verliezen konden. Al deden we niet anders dan prachtige, maar hoogst onbetrouwbare bloemen kweeken, die straks, de hemel mag weten wat voor tooverkunsten uit zullen halen, het zou goed zijn en wij zouden goed zijn, als we het zoo begeesterd konden doen.

Clare Lennart