Ad Interim. Jaargang 1

[p. 45]

J.W. Hofstra
Bezoek in den avond

Het was op een avond zooals deze. Het vroor al een paar dagen. 's Middags was ik uitgeweest en toen ik in den vroegen schemer naar mijn huis liep, leken de kassen aan weerskanten van den landweg twee kampen van witte tenten, waarin de soldaten zachtjes en geruischloos bevroren waren.

Tusschen de duizenden witte ruiten en de dichte sloten was mijn stap luid en te haastig.

Het huis stond alleen aan het einde van den weg, maar noch mijn huishoudster, noch ikzelf waren op buren gesteld en misten dan ook niet het dagelijksch verkeer met den naaste, dat bij ons met den melkboer begon en met den besteller van de laatste brieven eindigde.

Ik heb vroeger veel gereisd, maar telkens als ik bij mijn terugkeer in den herfst de laatste huizen achter mij liet en den weg opging, was ik blij aan weerszijden achter de glinsterende ruiten de druiven te zien hangen of de bloemen te zien staan in de ordelijke rijen door den kweeker aangegeven. Van dat tijdstip af werd het buitenleven steeds langzamer en 's winters was het heel stil. Dan verdwenen zelfs de weinige arbeiders tusschen de kassen en de platte schuiten voeren niet meer in de wetering.

Op dien avond echter, toen ik nauwelijks de eerste stappen op den weg gedaan had, overviel mij voor de eerste maal dat gevoel van onraad, dat sedertdien regelmatig terugkeert, vooral als het vriest en er geen maan is.

Thuisgekomen liep ik naar mijn slaapkamer om de ramen te sluiten. Het was nacht geworden. Ik hoorde het ijs in de vaart kraken en verderop de doffe bijlslagen van den knecht, die bij het brug-

[p. 46]

getje wakken maakte om de palingfuik in te hangen.

In de kleine zijkamer beneden at ik haastig wat brood, waarbij ik de koffie dronk, die op het lichtje klaar stond. Ik at altijd alleen, omdat ik de juffrouw niet kwetsen wilde door mijn zwijgen aan tafel en nog minder door de haast, waarmee ik de door haar bereide spijzen verorberde, wanneer een of ander onderwerp mij zeer bezighield, hetgeen zeer vaak gebeurde. Alleen des Zondags noodigde ik haar uit met mij te eten, als zij tenminste niet uitging naar haar vriendin, een kapiteinsweduwe, als ik het wel heb. Toen zij bij mij kwam hadden wij dat zoo geregeld.

In mijn studeerkamer brandde de open haard, ik gooide er wat kleine blokken op en nam een van de boeken, die ik van mijn middagwandeling had meegebracht, ter hand.

Nauwelijks had ik een paar bladzijden gelezen, toen er gebeld werd.

Ineens werd ik mij bewust, dat ik deze laatste weken meer dan ooit op die bel gewacht had.

Toen de juffrouw klopte, stond ik op; zij liet op mijn verzoek den gast binnen. Hij had zijn jas niet uitgetrokken en hijgde nog licht van de kou toen ik hem de hand toestak.

- Ik blijf niet lang, zei hij, ik ben eigenlijk gekomen om afscheid te nemen. Ik ga naar Spanje.

- Dat is jammer, antwoordde ik.

Hij was in lang niet hier geweest en zag er slecht uit. Onder zijn korten, tot den hals toegeknoopten jekker staken zijn lange beenen in grove, kapotte schoenen. Hij wreef zijn handen en hield ze in het licht van den haard om ze te warmen. De laatste keer was hij van ver komen loopen om mij te vragen hem iets van Ravel voor te spelen, maar nu keek hij niet naar den vleugel.

- Zou je je jas niet uitdoen? vroeg ik.

- Neen, zei hij, ik heb niet veel tijd.

[p. 47]

Ik wist nu, dat hij ook zijn trui niet meer bezat.

- Zal ik wat voor je spelen? vroeg ik toen.

- Straks, zei hij snel en toen onverschillig:

- Heb je wat koffie voor mij?

Ik knikte toestemmend en ging de kamer uit. Toen ik met de kop koffie weer binnenkwam, stond hij met zijn gezicht dicht bij het raam naar buiten te staren. Hij had de gordijnen wijd opengetrokken, maar het was buiten donker en slechts het licht van de lamp werd in de ruit weerspiegeld.

- Je kunt niets zien, zei ik langzaam, terwijl ik naderbij kwam. Hij draaide zich om, zijn oogen waren hel-blauw van de koorts.

- Er is geen zicht, zei hij, aan de haven ook niet.

Hij dronk de koffie met kleine teugen. Ik zag, dat zijn handen gesprongen waren. Toen hij de kop weer in het schoteltje zette, zei hij nogmaals:

- Ik ben eigenlijk gekomen om afscheid te nemen.

Ik ging terug naar mijn stoel. Hij leunde tegen het kozijn met de weerspiegelende ruit achter zich en speelde met het lepeltje.

- Jij bent de eenige, dien ik kwam zeggen, dat ik weg ga.

Ik glimlachte toen hij vervolgde:

- Jij vraagt nooit iets, maar je weet van mij meer dan iemand anders. Je geeft nooit meer dan ik vraag, maar dat krijg ik. Jij spreekt nooit over jezelf, maar luistert naar mij. Toen ik je op de brug aansprak om een sigaret, gaf je mij pas vuur, toen ik er om vroeg; daarom ben ik teruggekomen steeds weer. Jij bent waarschijnlijk de eenige mensch, die mij niet teleurgesteld heeft.

- Je bent spraakzaam, zei ik.

Hij lachte kort en ging op de haardbank zitten. Ik zag zijn magere beenen door zijn dunnen broek heen. De gouden ring lichtte aan zijn hand, toen hij die heen-en-weer bewoog. Zijn gezicht geleek

[p. 48]

meer dan ooit op dat van een kind toen hij opkeek en mij aanzag.

- Waarom ben je zoo voor mij? vroeg hij.

- Je hebt mijn zwakke zijde ontdekt, vriend, zei ik luchtig, ik kan het je niet zeggen.

Met geraas stortten de verkoolde houtblokken ineen. Het vuur gloeide op; de gele tulpen op den vleugel werden goud. Ook hij keek ernaar toen hij zei:

- Ik heb zoo lang getracht alles te doen wat anderen doen. Ik leerde goed, ik ging studeeren, maar de professor was de chef van later en als mijn baas toen ik op de fabriek kwam... Ik dacht, dat mijn vrouw mij begreep. Na een maand ging ik weg, ik kon niet langer. Ik ging op reis met een vriend, na twee dagen verdween ik. Iedereen bemoeit zich met je, niemand laat je alleen en ik wil alleen zijn.

Kletterend viel het lepeltje op het schoteltje, dat hij nog in de hand hield. Toen zei ik:

- Maar wij gaan allen dood. Zelfs al schreien de vrouwen en zegent de priester.

- Maar dan is het ook uit, antwoordde hij heftig.

- Zoo, zei ik, weet je dat?

Hij hief het hoofd op. Ik zag, dat hij bang werd. Ik dacht aan Shelley; I am born, dark, fearfully and afar.

- Ik ben niet geloovig, zei hij toen.

Het klonk niet als een verontschuldiging als van zoovele menschen, hij constateerde slechts. Hij had iets van een dier zooals hij daar zat, gedreven door zijn instinct naar het hol, waar hij weet dat het warm is. Hij leefde van den verkoop van zijn teekeningen langs de deur. Om de drie, vier weken kwam hij, sedert onze ontmoeting op de brug twee jaar geleden. Hij besefte niet, dat hij voorgoed moest blijven of niet weer komen. Alles nemen of

[p. 49]

niets. Hij schipperde als de eerste de beste burger, alleen de manier verschilde. Het was slechts omdat ik hem alles wat hij noodig had gaf op de wijze, zooals hij dat wilde, dat hij bij mij kwam.

Hij was naar een hoek van de kamer geloopen en zag aandachtig op naar de ikoon van O.L. Vrouw van de Stilte, waarvoor het lampje brandde zooals altijd. Hij tikte er met den vinger tegen, zoodat het heen en weer schommelde.

Ik zei niets meer, maar sloeg den vleugel open. De eene mensch kan niets aan den ander veranderen. Ik kon hem niet zeggen, dat men niet in de eenzaamheid kan vluchten; men wordt immers als eenzame geboren. De jeugd weet dat niet, maar soms als een jongen alleen in zijn koud kamertje ligt te staren naar de zoldering, komt er een donkere angst over het hart als hij eensklaps beseft, dat alle liefde, die hij uit zijn overvloed geeft bij een ander tot asch vergaat. Soms moet hij de les duizendmaal leeren alvorens de overgave komt. Bij sommigen groeit de angst tot razernij, er zijn er ook bij wie de geest na eenigen tijd barmhartig door den waanzin gesluierd wordt. Enkelen zijn als een gedrevene, die roekeloos op zijn doortocht het leven brandschat en in puin doet verkeeren. Mijn vriend echter leefde bij de gratie van zijn medemenschen, die hij niet missen kon en toch verachtte, levend in een grensland van liefde, die bij aanraking tot haat verkeert.

Toen ik gespeeld had, ging hij achter mij staan en legde zijn handen op mijn schouders.

- Waarom ga je niet mee? vroeg hij, met jou zou ik kunnen reizen. Maar ik schudde het hoofd.

- Ik kan hier niet weg, zei ik, als je terugkomt, moet er toch iemand zijn om je te ontvangen.

Hij lachte zachtjes. Ik voelde zijn vingers op mijn schouders trillen.

- Dan ga ik nu maar.

[p. 50]

Ik begeleidde hem tot de deur. De juffrouw had al gesloten. Langzaam deed ik de koperen schakelketting los en schoof den grendel weg. De ijzige kou stroomde naar binnen.

- Adieu, zei ik.

Hij greep mijn hand en knikte.

Ik hoorde zijn voetstappen over den bevroren weg. De staande klok in de hal begon te slaan en overstemde het geluid van buiten.

Weer in de kamer ging ik aan mijn werktafel zitten en sloeg den Ilias open. Als door een mist zag ik de woorden en las de verzen, waar Achilleus den dood van Patroklos verneemt: ‘....en Achilleus omhulde een zwarte nevel van smart. Met beide handen nam hij het roetige stof, strooide het over zijn hoofd en zijn lieflijk gelaat misvormde - - Hijzelf, zich uitstrekkend in zijn volle lengte, bleef liggen in het stof en met zijn geliefde handen schond hij zijn haren, rukte ze uit - - Antilochos weende ook, jammerde, de handen vasthoudend van Achilleus, want hij vreesde, dat hij zijn keel mocht afsnijden met het zwaard - -’.

Ik trachtte te slikken. Achilleus en Patroklos, Alexander en Hephaestion, Konradijn en Frederik van Baden....

Toen stond ik op en liep naar het raam. De duisternis was ondoordringbaar. De witte narcissen in de vensterbank geurden doordringend en onophoudelijk.

Den volgenden morgen om ongeveer 8 uur werd er luid gebeld. Toen ik haastige schreden naar boven hoorde komen greep ik mijzelf van angst bij de keel. Langzaam ging ik de trap af en zag, hoe zij hem in de hal neerlegden. Groote waterplassen vormden zich op de tegels. De mannen waren op weg naar hun werk toen zij hem zagen drijven in het wak onder de brug.

[p. 51]

Het sluike blonde haar lag over zijn gezicht als had hij het nat gemaakt om de scheiding er in te kammen. Aan zijn vingers ontbrak de ring. Waarschijnlijk was deze in het water afgegleden.

Hij is zeer armoedig begraven. Ik weet zeker, dat het geen zelfmoord was.

Ik heb veel te lang geschreven, de haard is uit. Maar dat is niet erg; ik leg een briefje neer op het tafeltje in de hal, als ik dan morgenochtend beneden kom brandt het vuur, aangemaakt door de juffrouw, dat hebben wij zoo afgesproken toen zij kwam.