Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 20

[Willem Lodewijk, graaf van Nassau]

WILLEM LODEWIJK, graaf van Nassau, zoon van Jan, graaf van Nassau-Dillenburg, broeder van prins Willem I, werd den 13den Maart 1560 geboren. Reeds vroeg zond hem zijn vader naar de Nederlanden, om aldaar de krijgskunde in de beoefeniug te leeren, in de bespiegelende kennis waarvan hij reeds belangrijke vorderingen had gemaakt. In 1580, dus nog maar twintig jaren oud, voerde hij het bevel over eenige Fransche krijgsbenden in het beleg van Groningen en Koevorden, en terwijl hij van verre deze laatste plaats bespiedde, werd hij door een kanonskogel aan zijn linkerbeen dermate getroffen, dat hij langzaam genas en sedert een hinkenden gang behield. Toen de stad Lochem, twee jaren later door den Spaanschen veldheer Verdugo belegerd werd, wist hij door den toevoer van ettelijke wagens met levensmiddelen in den prangenden nood der stad te voorzien, en deed hij vervolgens met de graaf van Hohenlo een talrijke bende ruiterij en voetvolk aanrukken en alzoo het beleg opbreken.

Zijn moed en beleid bleven niet onbeloond. De staten van Friesland benoemden hem na het ontslag van den graaf de Merode tot stadhouder van Friesland. Zijn oom Willem I hing zijn zegel aan deze verkiezing, door het verleenen der lastbrieven. Als stedehouder oefende hij dus een ondergeschikt gezag aan zijn oom, tot op diens ontijdigen dood, wanneer hem door de staten op nieuw het stadhouderschap werd opgedragen en hij door de algemeene staten daarin bevestigd werd. IJverig ging hij voort met den vijand afbreuk te doen. In 1585 bemagtigde hij in het zuidelijke gedeelte van Friesland, twee schansen, Slijkenburg en Oldemarkt, waaruit de Spaansche veldheer Verdugo aan het kwartier de Zevenwouden veel nadeel toebragt. Minder gelukkig slaagde hij in zijn toeleg op de stad Groningen. Toen hij zich in den winter van 1586 te 's Hage bevond, om even als zijn neef Maurits van den graaf van Leicester een lastbrief tot zijn stadhouderschap te nemen, werd hem berigt dat de overste Tassis van zijne afwezigheid gebruik makende, in Friesland het platte land van het Zuiden naar het Noorden afliep.

In allerijl vertrok hij te scheep derwaarts, landde te Staveren, doch van een deel van zijn volk afgesneden, moest hij de ontwerpen der Spanjaarden ongehinderd zien voortzetten. Toen de vijand tegen het eind van den winter het land had verlaten, beval de stadhouder het houden van goede wacht, zette verdachte personen af, liet de voorraad van eetwaren opteekenen en de bevrorene wateren openbijten.

Wij kunnen de verschillende krijgsbedrijven van den stadhouder niet opsommen. Alleen vermelden wij dat hij steeds het oog op Groningen gevestigd hield en in 1589 tot het veroveren dier stad meer opzettelijk handen aan het werk sloeg in April van dit jaar, het schansje Ementille, aan de vaart naar Friesland, langs welke de stad haren toevoer uit Friesland, ontving, nam. Delfzijl, waaruit aan den anderen kant de stad gespijzigd werd, trachtte hij te vergeefs te bemeesteren. Gelukkiger slaagde hij aan de Eems. Na het dorp de Jouwer, ter verzekering van de brandschattingen verschanst te hebben, deed hij een deel van zijn volk over het Reiderdiep in de provincie Groningen na den genoemden stroom trekken en aldaar eerst de schans te Zwaagsterkijl en daarna de twee schansen te Reide bemagtigen, in wier plaats hij vervolgens een groote en sterke schans bouwde. Niet lang daarna verscheen graaf Willem in eigen persoon aan het hoofd van 800 man voor den schans op den Zoutkamp, een uithoek digt aan het Reiderdiep gelegen en nam die, na haar hevig beschoten te hebben, stormenderhand in. Op den grond der zwakke en vernielde schans deed hij een kloeke en fraaije sterkte opwerpen. Geen geringe eer behaalde de graaf in 1591 met het aandeel dat hij had in de verovering van Nij-

megen onder het opperbevel van prins Maurits. Ten koste van een zware wond, slaagde hij 's jaars daaraan even voorspoedig omtrent de vesting Koevorden, en twee jaren later in de ontzetting van deze, die door Verdugo belegerd werd. Nu lag Groningen aan de beurt. In Mei 1594 sloegen Maurits en Willem Lodewijk het beleg voor die stad, die, na een kloeken weerstand, zich moest overgeven. Onder de voorwaarden, waarop, bedong Maurits het stadhouderschap van Groningen en Ommelanden voor zijn neef. Meer dan eens was de stadhouder gedwongen de sterke hand te baat te nemen tot vereffening der geschillen in Friesland en Groningen. In Groningen ontwapende hij in 1600 de burgerij en even sterk tastte hij in hetzelfde jaar te Leeuwarden door, niettegenstaande hem van sommige misnoegde regenten werd nagegeven dat hij zich meester van de regering zocht te maken. Niet alleen als krijgs- maar ook als staatsman verdient Willem Lodewijk vermelding, en hoe grooten prijs men op zijn invloed stelde, blijkt hier uit dat Hendrik IV, koning van Frankrijk, toen hij in 1608 aan vrede of een veeljarig bestand tusschen Spanje en de algemeene staten deed arbeiden aan zijn gezant Jeannin last gaf graaf Willem door het aanbieden van een geschenk of jaargeld in zijn belangen over te halen.

Hij bleef niet ongemoeid in de rampzalige kerktwisten van dien tijd en koos de zijde der contra-remonstranten. Zulks bleek o.a. door Maurits naar de kloosterkerk te vergezellen en de Arminianen in Friesland van het kussen te weeren. Hij dreef het echter niet tot het uiterste en poogde zijn neef van zijn opzet ten aanzien van Oldenbarneveld in een langen en ernstigen brief terug te brengen. Ook raadde hij de Delftsche conferentie tot vereffening der geschillen ernstig aan. Hij overleed den laatsten Mei 1620 aan de gevolgen eener beroerte, onder het schrijven van een brief aan Maurits. Zijn stoffelijk overblijfsel werd in de Jakobijnen-kerk te Leeuwarden, waar zich ook zijn graftombe bevindt, begraven.

Hij huwde Anna van Nassau, dochter van Willem I, die 23 Junij 1588, kinderloos, in den ouderdom van 26 jaren overleed.

Zie, behalve Scotanus, Winsemius, Aitsema, Bor, Wagenaar, Arend, Bilderdijk en anderen; Ubbo Emmius, Guil. Ludov. Comes Nassovius, vita, res gestae etc., Gron. 1621 4^o.; E. Neuhusii Oratio in funere W.L. cet., Leov. 1620; H. Ravensperg, Orat. fun. in obit. Guil. Ludov., Gron. 1621, gevolgd door gedichten; J. Schraderi Poemat.; Vondel's Werken (uitg. van van Lennep), D. II. bl. 359, 391; Kist en Royaards, t.a.p. (2e serie), D. III. bl. 243; J.A.C. van Heusden, Diatribe in Guil. Lud. cet. vitam, ingenium, merita, Traj. ad Rhen. 1835; Annibal et Scipion. on les grands Capitaines avec les ordres et plans de Bataille et les Annotations, Discours et Remarqucs politiques et militaires de mr. le Comte G.L. de Nassau etc. La Haye 1675;

Groen van Prinsterer, Archives; J. van den Bosch, de Heeren stadhouders van Vriesland, kortelijke beschreven enz. Mitsgaders beschrijvinge van de vorstelyke grafkelder en sepulture binnen Leeuw.; Stauter, Lijk-klaght over den in alle deughden wtmuntenden Heere Wilhelm Ludwich enz., met histor. aanteeken.; Kluit, Holl. Staatr., D. III: Scheltema, Staatk. Nederl.; J.H.v.d. Wyer, Gecostum. voorstelling v.d. intogt van prins Maurits en graaf Wil. Lod. binnen Groningen, 1850; Hoogstraten, Kok, Kobus en de Rivecourt; Muller, Cat. v. portr.; Eekhoff, Bibl. v. Leeuw., bl. 147, 255, 256, 280, 332, 419, 434; Dez., Stedel. Kunstverz., bl. 2, 4, 196, 198, 286.