Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 20

[Willem Frederik, graaf van Nassau]

WILLEM FREDERIK, graaf van Nassau, zoon van Ernst Casimir, stadhouder van Friesland, en van Sophia Hedwig, oudste dochter van Hendrik Julius, hertog van Brunswijk, werd 7 Aug. 1613 te Arnhem geboren. In zijne jeugd legde hij zich met ijver toe op verschillende wetenschappen, ook op de godgeleerdheid, en, onder Frederik Hendrik op de krijgskunde. In 1641 volgde hij den krijg in Vlaanderen met zijnen broeder Hendrik Casimir, wiens dood, het gevolg eener wonde door een pistoolschot, den 13 Julij van dat jaar hem den weg tot de stadhouderlijke waardigheid in Friesland baande. Veel moeite kostte hem het verkrijgen van dit bewind, als ook van dat van Groningen en Drenthe, waarover zijn broeder ook het stadhouderschap bekleed had. Hij had een krachtigen mededinger in Frederik Hendrik, die hem zocht te bewegen er van af te zien, met belofte hem tot zijn luitenant-stadhouder te zullen aanstellen, beweerende, dat het meer vastheid en eenparigheid aan het staatsbestuur zou geven, indien alle gewesten onder éénen stadhouder vereenigd waren. De andere, fier van aard, en niet ontbloot van eerzucht, antwoordde hierop: ‘liever kapitein dan luitenant te willen wezen’.

Hiervan waren oneenigheden tusschen beide vorsten het gevolg. Frederik Hendrik droeg een regiment, door Willem's vader geworven en waarover zijn broeder het bevel had gevoerd, aan den graaf van Solms op. Deze en meer andere onaangenaamheden deden den laatste besluiten, om, rust en vredeshalve, met bewilliging der staten van Friesland, aan den prins de erfopvolging toe te staan. Ter vergoeding hiervan bood deze, nevens de algemeene staten, de behulpzame hand ter vereffening van een geschil tusschen den stadhouder en de misnoegden in verscheidene steden. De laatste beweerden het regt te hebben tot een vrije magistraats bestelling, onafhankelijk van den stadhouder, terwijl deze van zijne zijde het verkiezen van de wethouderschap als zijn onloochenbaar regt beschouwde. Door invloed van den prins en der algemeene staten werd het pleit door den stadhouder gewonnen. Sedert volgde graaf Willem het leger van den staat, waarin hij bij meer dan eene gelegenheid blijken zijner kloekmoedigheid gaf.

In 1645 met 3000 knechten en 12 kornetten paarden gezonden om de Moer-Spui-schans, drie uren van Hulst, te bemagtigen, bereikte hij binnen 8 of 10 dagen zijn oogmerk. Meer eere behaalde hij hier dan door de aanvoering van de krijgsmagt, hij den beruchten aanval op Amsterdam, hem door Willem II toevertrouwd.

Tien jaren had graaf Willem het stadhouderlijk bewind over de provincie Friesland bekleed, toen hem in 1650, na het overlijden van Willem II, dezelfde waardigheid in de provincie stad en lande, als ook in het landschap Drenthe werd opgedragen. Tot op den ouderdom van 39 jaren had graaf Willem in den ongehuwden staat geleefd, toen hij met Albertina Agnes, tweede dochter van Frederik Hendrik, in den echt trad, terwijl in 1654 de keizer o.a. ook het huis Nassau-Dietz tot den vorsten-stand verhief. Twee jaar daarna voerde, nu niet meer graaf, maar prins Willem Frederik het bevel over een der twee legertjes, door de algemeene staten uit voorzorg om Delfzijl, Koevorden en de Bourtange te dekken, op de been gebragt. In ditzelfde jaar werd Willem III, als kind van 8 jaren, tot stadhouder van Overijssel en Willem Frederik tot zijn luitenant of onder-stedehouder benoemd; doch eerlang werden door invloed van den raadpensionaris de Witt deze benoemingen ingetrokken. Hij dong naar de waardigheid van veldmaarschalk over de legers van den staat, door den dood van Brederode opengevallen, doch stond van het mededingen naar die waardigheid, om Holland te believen, af. Deze provincie, hierover tevreden, zou hem welligt uit eigen beweging deze waardigheid hebben opgedragen, zoo hij niet overleden was. Op zondag den 24sten October 1664 hield de stadhouder, terwijl zijne gemalin in de kerk was, zich in zijne kamer onledig met het beproeven van een zadelpistool, dat hij van plan was op een togt naar de grenzen van Westphalen mede te nemen. Vermits het schietgeweer weigerde, trok de prins er den stempel uit, om te zien waar het hem haperde. Onverwacht ging het pistool af, de kogel trof hem in dier voege onder in de kin, dat deze tot aan de zijde der neus onder het oog zich een doortogt baande. De beide kakebeenen werden verbrijzeld en het spreken en gebruik van spijs onmogelijk gemaakt. Om de levenskrachten te sparen en te voeden, vond men een werktuig uit, 't welk hem eenig vleeschnat in de maag bragt. De kranke hoop op levensbehoud, die dit middel eenigen tijd voedde, deden de felle koortsen in rook verdwijnen. Hij overleed op den zevenden dag na de bekomen kwetsuur. Daags te voren had hij zijn gemalin en kroost schriftelijk aan de staten van Friesland aanbevolen. Zij had hem drie kinderen geschonken: Amalia, gehuwd met Johan Wilhelm van Saksen-Eysenach, Hendrik Casimir, opvolger

in zijne waardigheden en Sophia Hedwich, in hare kindsheid gestorven. De Jacobijner- of groote-kerk te Leeuwarden bevat zijn stoffelijk overschot. 's Prinsen-weduwe aanvaardde de voogdij over haar zoon. In 1679 ontdeed zij zich van alle bewind en begaf zich naar Duitschland ter woon. Zij kwam echter na weinige jaren terug en leefde hier nog tot 1696.

Zie, behalve Aitsema, Wagenaar, Bilderdijk, Scheltema, Staatkundig Nederland, Kok, Kobus en de Rivecourt: Ulr. Huber, Or. de Vita gloriosa et exitu tragico Guil. Freder. 1664 in Opera minora, I. 225; Het godtzaligh leeven ende het gelukzalig sterven van den doorl. Prince Wilhelm Frederich, vorst tot Nassau etc. Stadhouder van Frieslant enz. Hooghloffelycker Ghedachtenisse. Tot gemeyne stichtinge beschreven door Gellius Boëtius, predikant te Leeuw. Ald. 1665; Vorstelijke rouw-lyckende loff-reeden, ter gelegentheydt van 't beklaagelyke doodts-gerught van Prince Wilhelm Frederick, Stadhouder van Vriesland enz. Ghehouden door Nicolaus Arnoldus, Prof. der H. God-gel. ende Prediker in de Academie-kerk tot Franequer. Daags naar de tijdinge des doodts. Leeuw.; Verhael van de ongeluckige quetzure: mitsgaders het overlijden en laetste woorden van zyne vorstelycke genade prins Willem Frederick, Gouverneur van Vrieslandt, zond. pl. of jaar, 1664 4^o.; Willem Frederik, Prins van Oranje-Nassau en Johan de Witt, 1650-1664, in J.W. van Sypesteyn, Geschiedk. Bijdr., 1e Afl.; Eekhoff, Stedel. Bibl. v. Leeuw., bl. 256; Dez., Stedel. Kunstv. bl. 8, 159, 252, 293; Muller, Cat. v. portr.; van Kampen, Karakt., II. 262.