Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 14

[Willem van Oldenbarneveld]

OLDENBARNEVELD (Willem van) broeder van den vorige, ridder, Heer van Stoutenburg en St. Aldegonde, ambagtsheer van West-Souburg en Seroonspolder, gouverneur der stede en lande van Bergen-op-Zoom, edelman ordinaris van Zijner Majesteits kamer van Frankrijk, ritmeester van een compagnie ruiters in dienst der Vereenigde Nederlanden, werd

in 1590 te 's Hage geboren, en ontving bij zijn doop een pillegift der Staten van Holland (1). Van zijne jeugd is ons niets bekend als dat hij te Heidelberg studeerde. Wij ontmoeten hem eerst na de gevangenneming van zijn vader bij Carleton, (zie het vorig artikel) en zien hem, even als Reinier, van zijne ambten en waardigheden ontslagen, en daar zijn vaderlijke goederen, uit welke hij jaarlijks f 2000 moest trekken, verbeurd verklaard werden, werd hij schier van al zijne inkomsten beroofd. Hij was de hoofdaanlegger van den aanslag op het leven van prins Maurits in 1623, die door de geschiedschrijvers uitvoerig geboekt is. Hij was gelukkiger dan zijn broeder, en ontkwam, nadat de aanslag ontdekt was, het gevaar. Hij zou zich in een kist uit 's Hage hebben doen dragen, kwam heimelijk te Rotterdam en onthield zich daar met van der Dussen, wel tien of twaalf dagen, ten huize van een gewezen speelman, doch nu van goede middelen, wachtende tot dat het naauwe toezigt wat zou verslappen. Eindelijk huurden zij een schip voor f 1000, met beding dat de schipper, Jacob Beltjes genaamd, kaas zou laden op Wesel, en hen en hunne dienaars er onder verbergen. Anderen zeggen dat zij zich in het vooronder verschuilden, en schippers pijen aantrokken om niet erkend te worden. Zij hadden zich van spijs en drank wel voorzien, en lieten, als zij bij steden kwamen, door den schipper eenige verversching koopen. Dus de Waal opvarende, bleven zij eenige uren voor Nijmegen liggen; hier werden zij het eerst door den schippersknecht gezien die hen echter niet kenden. Men maakte hem diets dat het geestelijke heeren waren, die hij niet moest verklappen, en schonk hem twee rijksdaalders, opdat hij zwijgen zou. Omtrent het tolhuis, niet ver van Schenkenschans, moesten zij eenige uren blijven wachten. Hier zond Stoutenburg zijn knecht aan land om iets te koopen, of, gelijk anderen willen, om te vernemen, welke geruchten in de schans omtrent zijnen heer liepen. In de schans werd hij terstond erkend door eenige soldaten, die hem te Bergen op den Zoom, terwijl Stoutenburg aldaar gouverneur was, gezien hadden. Men vraagde hem terstond naar zijnen heer. In het eerst hield hij zich onkundig, zeggende dat zijn heer al voor lang vertrokken was. Men hield zich met zijn antwoord niet voldaan, dreigde hem met de pijnbank en deed hem dus erkennen hetgeen men weten wilde. Terstond werden eenige soldaten naar het schip gezonden; doch deze kwamen te laat; want Stoutenburg met van der Dussen en den schipper, in de boot op het water visschende en uit het achterblijven van den knecht eenig vermoeden opvattende, lieten zich zonder uitstel door den schipper naar de overzijde van den Waal op Kleefschen bodem brengen. Hier huurden zij eenen wagen, die hen en den schipper te post naar Goch bragt. Deze stad had spaansche bezetting in,

de bevelhebber ontving hen vriendelijk, en gaf hun, na eenige dagen toevens, een sterk geleide mede naar Brussel, waar de Aartshertogin Isabella hen eerlang, bij eene schriftelijke acte, in hare bescherming nam. De huisvrouw van van der Dussen volgde eerlang haren man naar Brussel, en strekte hem tot eene trouwe hulp in zijne ballingschap. Maar de heer van Stoutenburg was zoo gelukkig niet. Zijne echtgenoote Walburg van Marnix, dochter van den beroemden Philips van Marnix, heer van St. Aldegonde, weigerde hetzij aan gebrek aan liefde of uit weerzin in zijne misdaad, hem in zijne ongelegenheid gezelschap te houden, en liet hare afkeerigheid van hem en zijn doen openlijk blijken. De staten schreven sedert brieven aan de aartshertogin, met verzoek dat men hem zou overleveren; doch het werd geweigerd. Hij deed daarna eene reis door Frankrijk en Italie. Te Brussel wedergekeerd, vond hij zich in groote verlegenheid. Aan de eene zijde zocht hij door zijne vrienden, toen de tijden een weinig bedaard waren, pardon en landwinning te verkrijgen, van den anderen kant werd hij van de spaanschgezinden aangezocht, om zich onder hen in de krijgsdienst te begeven. Eenige vrienden raadden hem, dat hij in eenigen anderen oorlog, buiten nadeel van zijn vaderland, zijn fortuin zoude zoeken. Lang stond hij in twijfel, werwaarts over te slaan. Eindelijk besloot hij geheel van partij te wisselen, en zoowel de godsdienst als de wapenen van den vijand aan te nemen. In of omtrent het jaar 1626, nam hij dienst onder de aartshertogin, en sedert zag men hem, als ritmeester de wapenen voeren tegen het vaderland, tot groot verdriet zijner bloedverwanten.

Hij werd benevens zijn vader 17 Mei 1611 door koning Jacobus I van Engeland tot ridder geslagen.

(1) In Tres. rek. van Dordrecht 1590.

Jacob Muys van Holy de som 33 £ van 4 groot over zijne verschoten reyscosten ende vacatien, dat hij van wegen dezer stadt gecommitteert zijnde van heeren Staten van Hollandt is gereijst in de Haege, om als getuyge te staen over den doop van de zoone van den Advocaat van den Lande met Johan van Oldenbarneveldt, dte genoempt was Willem 33 £.

Zie Brandt, Hist. d. Ref., D. IV, bl. 291, 900, 903, 904-929, 933, 957, 959, 960; Wagenaar, Vad. Hist., D. X bl. 390, 450, 451, 452, 459, 461, 465, 467; Cerisier, Bilderdijk, Carleton, Lett. Mém. et Negociat, T. II p. 377, 379; Chr. u.h. Hist. Genoots., D. IV, bl. 102, 170, D. V, bl. 434, D. X bl. 23; v.d. Monde, Utr. Tijdsch., 2e s., D. II bl. 157; Lussicus, Hoogstraten, Kok, Kobus en de Rivecourt. Muller Cal. van portr.