Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 12. Eerste stuk

[Quinten, Quentin of Quintijn Matsijs]

MATSIJS, MASSIJS of METSIJS (Quinten, Quentin of Quintijn) werd, volgens den een in 1450 te Antwerpen, volgens den ander te Leuven geboren. Hij zou in zijn jeugd het smidsambacht uit hebben geoefend en reeds op jaren gekomen zijn toen hij een prent nateekende, en volgens het begrip van deskundigen daarin zoo slaagde, dat hij zijn ambacht verliet en zich op de schilderkunst begon toe te leggen. Anderen zeggen dat hij een meisje beminde, die begeerde dat hij schilder zou worden, althans zijn bedrijf, naar haar zin te zwart en te vuil, staken. Een derde overlevering wil dat de vader van het meisje een schilder was, en slechts een schilder tot schoonzoon begeerde. Zooveel is zeker, dat hij omstreeks het twintigste jaar van zijn leven zijn aambeeld verliet en zich aan de schilderkunst begon te wijden, en geen leermeester schijnt gehad te hebben. Tusschen 1491-1492 werd hij als meester in het St. Lucas-gild te Antwerpen ingeschreven. Zijn kunst moet in verband van den nog in velen opzigten achterlijken toestand der Nederlandsche schilderschool beschouwd worden. Men vindt er geene edele voorstellingen, noch keurig koloriet, noch bevalligheid, noch losse en schilderachtige draperien of vrije penseelbehandeling in, maar, schrijft Immerzeel, een zekere natuurlijkheid en waarheid in de voorstelling, door eene opmerkelijke karakter-uitdrukking en uitvoerige bewerking. Jozua Reinolds getuigde dat hij hoofden in zijne schilderijen had aangetroffen, zoo schoon als die van Rafael. Zijn meesterstuk vindt men in het museum van Antwerpen Het is een tripticon, waarvan het midden of hoofdstuk de Graflegging van Christus, de deur regts, de Onthoofding van Johannes den dooper, en de linkerdeur, de Marteldood van Johannes den dooper, voorstelt. Het is in 1508 door het schrijnwerksgild besteld en ontging de beeldstormerij in 1566 tot 1567. Philips II bood te vergeefs groote sommen en evenzoo Elisabeth, koningin van Engeland 64000 florijnen voor dit stuk. In 1517 besloot de corporatie, door den nood gedrongen, het te verkoopen, doch de magistraat verhinderde, door tusschenkomst van Martin de Vos, dezen verkoop, en eigende het zich voor 1500 florijnen. In 1794 werd het naar Parijs opgezonden, doch keerde weder naar Antwerpen terug. Quintin Matsys ontving er f 300 voor. In het museum Ertborn aldaar vindt men van hem een Christus hoofd, een idem van de H. Maagd, een Magdalena, ten halver lijve, de verantwoordelijke Financier, en La Jeune Cajouleuse, waarnaar H. van Boterdael in 1824 eene lithographie vervaardigde, te Brussel bij Burggraaff gedrukt. In de St. Pieterskerk te Leuven wordt eene Heilige familie en de Marteldood von St.

Erasmus van hem bewaard. In de galerij van Windsor vindt men zijne Twee vrekken, volgens Pilkington, een zijner beste schilderijen. Er worden 69 stuks schilderijen van hem vermeld. Ook als smid was Matsijs beroemd. Onderscheidene door hem vervaardigde ijzerwerken zijn van hem bewaard gebleven, o.a. de pomp bijna tegenover de O.L.V. kerk te Antwerpen. Dit meesterstuk zou alleen met den hamer zijn bewerkt. Ook schrijft men hem de graftombe van Eduard IV, koning van Engeland, in de kapel van het kasteel te Windsor, toe. Zulks wordt echter door anderen betwijfeld, gelijk ook zijn regt op het in 1856 te Antwerpen gevonden ijzer verguld beeldje, Salius Brabo voorstellende. Ook beoefende hij de stempelsnijkunst en is de maker van eene medaille met het toonbeeld van Erasmus, waarop het jaartal 1519. Erasmus gewaagt in zijne brieven dat Matsijs zijn beeldtenis in metaal heeft vervaardigd. Ook bragt hij haar op doek. Hij is tweemaal gehuwd, eerst met Alyt van Tuylt bij wien hij zes kinderen verwekte en vervolgens met Catharina Heijens, die hij met drie zonen, als weduwe naliet. Hij stierf niet, zoo als van Mander wil, in 1529, maar leefde nog den 8 Julij 1530, was echter den 12 Oct. 1531 niet meer in leven.

Hij werd op het Karthuizer-kerkhof begraven. Honderd jaren later (1629) werd zijn gebeente in plegtigen optogt van daar naar de O.L. Vrouwe kerk gebragt en bij den voet der torens onder een blaauwe zerk met een bondig deftig epitaaf in gulden letters ter neêr gelegd. Zijn portret vindt men in de galerij te Florence, zoo als het ook in gravure uitgaat, met het vers van Lampsonius, waarna ook dat bij van Mander (uitg. de Jongh) is genomen. Quintijn Matsijs is meermalen het onderwerp der schilderkunst en poezy geweest en zijn leven heeft de stoffen voor meer dan een historisch verhaal opgeleverd.

Zie, behalve de bekende schilderwerken van van Mander, Houbraken, J.C. Weijerman, Immerzeel, Lev. en werk. d. Holl. en Vl. Kunstsch. D. II. bl. 215; Kramm, Leven en werk. d. Holl. en Vl. Kunstsch. D. III. bl. 1075, volgg.; Michiels, Hist. de la peauture Flam. et Holland, T. IV. p. 384; Le Comte, Konstkabin, D. II. bl. 8; Guicciardijn. Beschr. d. Nederl. bl. 60; De Antwerpschen Protheus, ofte den Cyclopischen Apelles, dat is: het leven en constrycke daden des uitnemenden ende hooghberoemden Mr. Quintyn Matsys etc. Midsgaders beschryvinghe syner voortreffelycke werken na door A(lexander) v(an) F(ornebergh) schilder Antw. 1658. m. portr.; Metamorphosis ofte wonderbare veranderingh ende leven van den vermaerden Mr. Quintyn Matsys, constigh grofsmit ende schilder binnen Antwerpen, enz. (door F. Fickaart) Antw. 1648, 8^o.; Dict. Histor. i.v.; Biogr. Univ. i.v.; Hoogstraten, Kok, Kobus en de Rivecourt, i.v.; Muller, Cat. v. portr.