Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 8. Tweede stuk

[Jan Baptiste Houwaert]

HOUWAERT (Jan Baptiste) van zijn geboorte of afkomst is niets bekend; maar bij het ontstaan der Spaansche onlusten vinden wij hem te Brussel, waar hij omgang had met de aanzienlijksten des lands en als raad en rekenmeester van Brabant onder de patriciers gesteld werd. Waarschijnlijk was hij aan een der kamers van rhetorica als factor, deken of welligt als beschermer verbonden, althans bij de blijde inkomste des prinsen van Oranje, dat is bij de verheffing van Willem I tot ruwaard van Brabant, zien wij hem een bedrijvig aandeel nemen in de feestviering der rederijkers, die hij met groote voldoening der gemeente aller voortreffelijkst bestuurde. Een jaar later gold het de blijde inkomst van Matthias en de benoeming van Willem I tot stedehouder des aartshertogs, eene benoeming die de prins vooral aan het volk van Brussel te danken had, en van de zijde der rederijkers wederom plegtig gevierd werd. Houwaert beschreef zoowel de eene als andere feestelijkheid en vlocht er zijne verzen door heen, en zoo ontstonden er een paar monographien, voor een betere kennis van dien tijd van belang. Als een groot voorstander van Matthias en den prins van Oranje hechtte Houwaert zich ook aan Marnix van Aldegonde en vertaalde zijne beroemde oratie voor de Duitsche rijksgrooten te Worms gehouden. Ter verdediging van Brussel opgeroepen, bestuurde hij de fortificatien, deed zijne ronden en wachten en schreef, onder het rumoer der wapenen verschillende gelegenheidsstukken en andere gedichten, o.a., Pegasydes Pleyn en Lusthof der Maechden, waarin hij betoogde hoe dat de schoone sexe dikwijls in groot gevaar is en niet beter kan beminnen dan God. Onuitputtelijk was de goedkeuring en lofspraak der Brabantsche rederijkers op dit werk. Men noemde hem een anderen Homerus.

Ofschoon Houwaert zich als arm voordeed, bezat hij echter, behalve zijn vaderlijk erfdeel, aanzienlijke goede-

ren, die hem, bij huwelijk met Catharina van Couwenberg waren aangekomen. Reeds in 1560 kocht hij den zoogenaamden Wijngaertsberg te St. Josse ten Node, een der voorsteden van Brussel, waar ook Granvelle zijn villa had. Hij vereenigde den Wijngaertsberg met den Strytbeemt en bouwde er Kleyn Venegien, waar hij zijn Lusthof der Maegden, de vier Wterste, de generalen loo der werelt, Paranesis Politica en den Handel der Amoureusheyt bewerkte.

Bij de overgave der stad vinden wij Houwaert, die zoo veel tot hare verdediging beproefd had, in de commissie van verdrag, 1585. Later voltooide hij nog eenig dichtwerk, dat hij aan den hertog van Parma opdroeg.

Hij overleed den 11 Maart 1599 in den ouderdom van 68 jaren, en werd in de kerk te St. Josse ten Node, waar ook zijne vrouw begraven is, met veel plegtigheid bijgezet. Een sierlijke grafsteen vertoont ons den stichter van Kleyn Venegien, in het gewaad van een tuinman, waar boven zijn spreuk: Inter utrumque tene (Houd Middel Mate). Ook vervaardigde Joannes Rochius een Latijnsch grafschrift op hem. De afbeelding van J.B. Houwaert vindt men met zijn blazoen en zinspreuk op een der gedenkpenningen op hem bij van Loon voorkomende en op het titelblad van Pegasydes Pleyn. Als rederijker was hij een der beste navolgers van Matthijs de Casteleyn en de roem Brusselsche kamers. Sweertius noemt hem poeta Belgicus inter primos. Zijn poëzy is echter weinig meer dan berijmd proza, terwijl de onderwerpen die hij behandelde, van groote belezenheid getuigden. Ook in Noord Nederland werden zijne gedichten, blijkens de menigte herdrukken, met graagte gelezen. Hij schreef:

De triumphante inkomste des prince van Oranje 23 Sept. 1577. Rhetorickelyck ghecomponeert door J.B.H., Antw. Ch. Plantijn, 1578, 4^o.

Sommaere beschryvinge van de triumphelcyke inkomst van den doorluchtighen ende hooghgeboren aertshertoghe Matthias, binnen die princelycke stadt van Bruesele in 't jaer 1578, den 18 Jan., mitsgaders die tooneelen poincten etc. gheinventeert ende ghecomponeert deus J.B.H., Antw., Ch. Plantijn, 1579, 4^o., met de portretten van Matthias en Willem I.

Oratie der ambassadeuren van den doorluchtighen Prince Matthias, aertshertogh van Oostenrycke, verhaelt in den rijckxdach, ghehouden tot Worms, Rheteryckel in ons Nederl. tale overghestelt door J.B.H., Antw., Ch. Plantijn, 1578, 4^o.

Milenus clachte, waerinne de groote tirannye der Romeynen

verhaelt ende den handel van desen tegenwoordigen tijt claerlijck ontdekt wordt, met gelycke Clachte van den Ambassadeur der Hebreen en d' Antycke Tafereelen, Antw., W. Silvius, 1578, 4^o., Dordr. 1577, 4^o., 1598, 4^o.

Den val ende opstand van den Coninck ende Prophete David met bijvoegh. van 7 leedtuygende Psalmen, Gendt 1620.

Annius en Lucius, Antw. bij Plantijn, 1579, 4^o.

Die clachte ende troost van Belgica, Rhetorijckelijck gheinventeert bij J.B.H., Bruesele 1583, 4^o.

Pegasydes pleyn en lusthof der Maechden, gheïnventeert ende Rhetorijckelijck gecomponeerd bij J.B.H. Antw. Ch. Plantijn, 1582-1583, 4 d. 4^o., met pl., Leiden 1611, 2 d., Rotterd. bij Jan Leendertse Berewout, Ao. 1615, 2 d. 8^o. Achter aan staat gedrukt tot Leyden bij Uldinck Cornelisz. en Cornelis Abrahamsz., Ao. 1614, het titelblad, waarop het portret, is door W. Delft gegraveerd, Delft 1622, 8^o., 1623, 2 d., 4^o., Antw. 1684.

De vier wterste van de doot, van het oordeel, van d' eeuwiche leven, van de pyne der hellen, schrifturelyck gheinvenleert ende rhetorijckelijck gecomposeert bij J.B.H. conseillier enz., Antw. C. Plantijn, 1583, 4^o., 's Hage 1605, 1613, 1614, 4^o., Leeuw., 1614, Amst. 1616.

Wibrandt Michiels vervaardigde eene bloemlezing van dit werk, nog in hands. aanwezig, getiteld: Schriftuurlicke rymen, leerende hoe een christen mensche hem teegen des bedrieghlijken weerelts ende vleesche aenlockende lusten des duyvels tentatiën ende kettersche vervoeringen in waren gelove, hope ende liefde met becommernisse zyner zalicheyt zall wapenen ende draghen, getogen uyte 4 wterste, met grooten arbeyt rhetorijckelijck gecomponeert, door den vermaerden ende constigen Nederlantschen poëet heere J.B.H., in 't kort vervaet ende in deesen ordre gestelt door Wibrant Michiels van Beetgum, Ao. 1616.

Nog vindt men:

Summa ende bekentenisse christelycker leer der predicanten die in Oost-Frieslandt omtrent tachtentich jaren voorleden, opentlyck ghepredickt ende gheleert hebben enz. Met noch een schoone bekentenisse. Schriftuerlijck inventeert ende rhetorijckelijck ghecomponeert bij Johan Baptiste Houwart conselier ende meester ordinaris van die reeckeninge des hertochdoms Brabandt beschreven in zijn boeck van de vier wtersten des menschen, in Anno 83 t' Antwerpen gedruckt bij Christoffel Plantijn, door Casparum Coolhaes, Anno 1603, 4^o.

Den generalen loop der werelt begrepen in zes vermake-

lijcke boeken. De 1ste uitgave waarschijnlijk omstreeks 1582, Amst. 1602, 4^o., 1612, 4^o.

Paranesis Politica, Politysche onderwysinghe tot dienste van alle menschen, om te gebruycken matigheid in voorspoet en standvastigheid in tegenspoet, Leeuw. 1614.

De handel der Amoureusheyt, inhoudende vier poëtische spelen van Sinne, van Jupiter en Yo, Brussel 1583, 4^o.

Den handel der Amoureusheyt, inhoudende vier poëtische spelen: 1. van Aeneas ende Dido, 2. van Narcissus ende Echo, 3. van Mars ende Venus, 4. Leander ende Hero, poëtelijck geinventeert ende rhetorijckelijck ghecomponeert door heer ende meester Johan Baptiste Houwaert. Tot Rotterdam bij Jan van Waesberghe, Ao. 1621, 8^o.

Goddelycke utile instructie, Antw. J. de Laet, 1562, 1582, 4^o.

Retrogatie incarnatie, Antw. 1563, 4^o.

Remedie der liefde door Ovidius rhetorijckelijck overgeset, Brussel 1583, 8^o.

Den wellecomme en congratulatie van den hoochgeb. vorst Ernesto, des roomschen keysers broeder (door L.B.H.), Bruessel, J. Momm aert. - Houwaerts Moralisatie op de coemst van denselven prince, Ibid id. 1594.

't Huwelijk van de Discrete Jonkvrouwen, 4^o., door Abcoude vermeld.

Zie Biogr. Univ., Jöcher, Adelung, Hoogstraten, Kok, Nieuwenhuis, Kobus en de Rivecourt; Sweertii Ath. Belg., p. 69; Val. Andreas, Bibl. Bolg., p. 394; Foppens, Bibl. Belg., T. I. p. 571; Siegenbeek, Bekn. Geschied. der Ned. Lett., bl. 64; van Kampen, Bekn. Geschied. der Ned. Lett. en Wetens, D. I. hl. 212, 213; Willems, Verhand. over de Ned. Taal en Letterk., D. I. bl. 286 volgg.: de Vries, Geschied. der Ned. Dichtk., D. I. bl. 50; Kops, Korte schets der geschied. der Reder., D. I. bl. 57; Witsen Geysbeek, Biogr. Anth. Crit. Woordenb., D. I. bl 424; Snellaert, Schets eener Geschied. der Ned. Letterk., bl. 36, 75, 88, 89; IJ peij, Geschied. der Ned. Tale, D. bl. 401; van Loon, Nederl. Historiep., D. I. bl. 245; Hense en Wauters, Hist. de la ville de Bruxelles, T. I. p. 465, 575, T. III. p. 602; Scheltema, Geschied- en Letterk. Mengelw., D. IV. St. I.; Friesche Volksalm. 1846, bl. 409; J. Verheijden, Afb. van Mann die den Rooms. enz., bl. 96; IJ peij en Dermout, Ges. der Herv. Kerk, D. I. Aanteek., bl. 91; Kist en Roijaards, Archief, D. IV. bl. 143, D. VIII. bl. 183; Joh. Bapt. Houwaert, door Prof. L.G. Visscher, in Berigten van het Hist. Genoots. te Utrecht, Jaarg. I. en Aanteek. van Mr. van Dam van Noordeloos op dit stukje in Kron. van het Hist. Genoots., 2e Jaarg., bl. 93 volgg.; Brandt, Dagwijz. der Geschied; M. Adam, Vitae Jurisc., p. 70; Bayle, Dict., voce H. Mileg; Cat. Bibl. Harleyana, mss. T. II. p. 691, Nr. 2419; Cat. v. Henskens, Nr. 5, bl. 1; Cat Bibl. Reg. Hag., 1838, p. 134, Nr. 1859; Cat. der Maats. van Ned. Letterk., D. I. bl. 216, 217; Cat. der Bibl. van v. Hulthem, D. IV. bl. 118, 119, 325, 338; Cat. Meerman, T. II. p. 170, Nrs. 556, 558, 559, p. 178, Nr, 2200; Cat. Wachendorf, p. 54, Nr. 613, 669; Cat

Hoenfft, bl. 76 Nrs. 951, 952; Cat. Röver, T. I. p. 290; Cat. J. Schouten. bl. 99; Cat J v. Voorst, D. III. bl. 44; Cat. v.d. Aa, bl. 67; Cat Koning, D. II. bl 330; Navorscher, D V. bl. 248; D. VI. bl. 27, 28, 82, 143; Schotel, Geschied der Reder, D. bl. 75; Abooude, Naamreg., Aanh. bl. 105; Muller, Cat. van Portr.