Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 8. Tweede stuk

[Frederik de Houtman]

HOUTMAN (Frederik de), broeder van den vorige, vergezelde hem op zijne beide togten, werd in 1598 door den koning van Achin op Sumatra gevangen genomen, en volgens Valentijn, door Paulus van Caarden, die in 1600 voor Achin kwam, uit zijnen kerker verlost; doch dit laatste wordt door mr. Bodel Nyenhuis op gezag van Valentijn weêrsproken. Gedurende zijne krijgsgevangenschap hield de Houtman zich bezig met de sterrekunde. ‘Hij heeft (dus lezen wij bij Valentijn) verscheiden fraaije astronomische aanmerkingen gemaakt

en verscheiden bevorens onbekende starren ontdekt, 't geen hij ook naderhand in druk uitgegeven heeft.’ In 1601 of 1602 keerde de Houtman terug. In December 1603 vertrok hij met de vloot van Steven van der Hagen op nieuw naar O. Indië, niet gelijk zijn broeder Cornelis als vlootvoogd, maar als commies.

In Februarij 1605 werd hij door van der Hagen tot eersten landvoogd van Amboina aangesteld en keerde na zes jaren eens loffelijken bestuurs naar het vaderland terug, eenige jonge Amboinezen medenemende om tot schoolmeesters te worden opgeleid.

In het jaar 1619 treffen wij hem als bevelhebber of commandeur van een vloot van 23 schepen in de O.I. aan. Hij was, volgens W. IJ. Bontekoe, in 1618 als raad van Indië en landvoogd der Molukken uit het vaderland vertrokken, in welke betrekking hij in 1625 door Jaques le Fevre werd opgevolgd, waarna hij naar het vaderland terugkeerde en met een gouden medaille vereerd werd. Men is het niet eens wat er sedert van hem is geworden. Hoogstwaarschijnlijk is het echter dat hij zich te Alkmaar heeft gevestigd, daar in de vroedschap gezeten heeft, in 1627 aldaar overleden en in de groote kerk begraven is, waar zijn thans geheel onleesbaar grafschrift nog op een zerk wordt gevonden.

Houtman was een ervaren wiskundige en sterrekundige. W. Blaeu schreef in zijn werk over het gebruik der Globen: ‘In het gedeelte des hemels, hetwelk aan de Zuidpool grenst, heeft F.H., toen op het eiland Sumatra zijnde, vele sterren gemeten, en van dezelve dertien sterrebeelden gevormd’, en op een groote hemelglobe van Blaeu, in de Utrechtsche Acad. Bibliotheek voorhanden, leest men in het Latijn: ‘Wij hebben meer dan 300 sterren bij de Zuid- en voor ons altijd bedekte pool gevoegd. Hunne afstanden van de door Tycho bepaalde en bekende sterren, heeft F.H. gemeten en dezelve tot sterrenbeelden gevormd, waarvan wij al de plaatsen op deze globe op het jaar 1640 hebben teruggebragt.’ Ook was Houtman niet onbedreven in de Oostersche talen waarvan tot proeve verstrekt:

Spraeck ende Woordboeck, in de Maleysche en Madagaskarsche talen met vele Arabische ende Turcksche woorden: inhoudende twaalf tsamensprekingh in de Maleysche ende drie in de Madagaskarsche spraken, met alderhande woorden ende namen, ghestelt naer ordre van den A.B.C. alles int Nederduytsch verduytst. Noch zijn hier bygevoeght de Declinatiën van vele vaste sterren, staende omtrent den Zuydpool voor desen tijd nooyt ghesien, sonderling nut voor de ghene

die de landen van Oost-Indiën besoecken: ende niet min vermakelick voor alle curieuse liefhebbers van vreemdicheydt. Alles ghesteldt, gheobserveert ende beschreeven door Frederik de Houtman van Gouda t' Amsterdam 1603, lanw. 4^o.

In 1680 werd dit boek, op last van bewindhebbers der O.I. compagny te Amsterdam bij Paulus Matthysz. herdrukt met den titel:

Dictionarium ofte Woord- en Spraeckboeck, in de Duytsche en Maleysche tale, met verscheyde t' samen-spreeckingen, in 't Duytsch en Maleytsch aengaande de schipvaert en allerleye koopmanschap.

Op nieuw met veel woorden vermeerderd. Het sterrekundig gedeelte van het werk is in deze druk weggelaten. kl. 8^o.

Zie, behalve de in het voorg. artikel aangehaalde bronnen over Cornelis Houtman, Adelung, Mithridates, Th. I. S 103, Th. III. S. 258; A. von Humboldt, Kosmos. Entwurf einer Phys. Weltbeschreib., 2 B.S. 32, 485; G.H. Werndly, Orat inaug. de L.L. O.O. et Indicarum cognitione, necessario theologo ad Indes profecturo, Lingae 1737; Jöcher, Biogr. Univ., Kok, Nieuwenhuis, Kobus en de Rivecourt; Konst- en Letterb. 1835, D. I. bl. 2, 1836, D. II bl. 98, 102, 1841, D. II. bl 402; Hist. Gen. Kronyk, 8 Jg., bl. 362; Vad. Lett., D. II. bl. 529; Navorscher. D. II. bl. 193; Bijbl. 1853, bl. 132, 179; Rer. et Urb. Amstel. Historia auctore Joh. Isaco Pontano, Amst. 1611, p 144-191; van Kampen, Goschied. der Nederl buiten Europa, D. I. bl. 79, 140, 141, 272, Valentijn, t.a.p. passim; Collot d'Escury, Holl. roem, D. I. bl. 80, A.D. I. bl. 199; van Kampen, Vad. Karakterk, D. II. bl. 86; Bontekoe, Avont. Reyzen, bl. 29; Abbing, Vervelg op Velius, Aant, bl. 128; Cat. Bibl. Tys., p. 32; Cat. der Maats. van Ned. Letterk., D. II. bl. 435, 632.