Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 8. Tweede stuk

[Cornelis van Houten]

HOUTEN (Cornelis van) zoon van Antonius van Houten, predikant te Zwammerdam, later te Gouda, waar hij in 1684 overleed, werd in 1662 op de eerstgenoemde plaats geboren. Hij woonde in zijne jeugd den inval der Franschen bij en vergezelde zijn vader naar Keulen, waar deze predikant bij de staatsche afgezanten was, tot de vredehandeling. Na het Goudsche gymnasium bezocht te hebben, begaf hij zich naar Utrecht, waar hij vier jaren in de godgeleerdheid studeerde, zich tevens zóó op de wijsbegeerte toelegde, dat hij den 15 September 1685, nadat hij in 't openbaar de sone et de auditu gedisputeerd had, door zijn leermeester Gerh. de Vries tot doctor in dezelve bevorderd werd. Vijf andere studiejaren bragt hij te Leyden door, en had daar niet minder dan te Utrecht de beroemdste zijner tijdgenooten tot leermeesters. Toen hij, na een tweejarig verblijf aan de academien, in 1690 op het punt was proponent te worden, werd hem onverwacht het conrectoraat te Haarlem aangeboden. Na dien post omstreeks elf jaren met roem te hebben waargenomen, werd hij den 30 November 1701, ten gevolge van Reeland's vertrek naar Utrecht, te Harderwijk tot hoogleeraar der wijsbegeerte beroepen. Het is onbekend waarover zijne intreêrede, 11 April 1702

uitgesproken, en zijne beide rectorale redevoeringen, in 1706 en 1711 gehouden, handelen.

Toen hij 20 Maart 1717 voor de derde maal het rectoraat nederlegde, sprak hij de mirabili mortis corporisque distinctione et conjunctione. In 1723 werd hij, na het overlijden van Wijnen, hoogleeraar der wiskunde. Toen curatoren aan het nut van het academisch onderwijs in dat vak schenen te twijfelen, prees hij het, bij gelegenheid dat hij 12 Junij 1724 zijn rectoraat voor de vierde maal nederlegde in eene rede (pro mathesi) opzettelijk aan.

Vooral moet zijne laatste rede, 19 Junij 1732, bij gelijke gelegenheid de homine ejusque ortu, uitgesproken, door keur van woorden en zaken zijne toehoorders geboeid hebben.

In 1718 rees er tusschen hem en zijn ambtgenoot Cremer geschil over het onderwijzen der natuurlijke godgeleerdheid en der bovennatuurkunde, waartoe zij beide regt meenden te hebben. Curatoren wezen het eerste vak aan de theologische, het laatste aan de philosophische faculteit toe. Uit zijne verschillen met Wijnen en andere omstandigheden is het op te maken, dat hij in meerdere of mindere mate een volgeling van Leibnitz was, wiens gevoelens die van Descartes allengs verdrongen.

Hij stierf den 27 Augustus 1734 in den ouderdom van ongeveer 72 jaren. Hij huwde 1. Anna van der Wallen; 2. Sophia, dochter van Johannes Schoonhoven, bij wie hij geen kinderen verwekte en die haren echtgenoot tot in 1742 overleefde.

Zij bedankte voor het aanbod eener lijkrede op hem.

Welligt is van zijne hand het zeldzame werk getiteld:

Grondregelen der Doorzigtkunde en perspectief, m. pl., Amst. 1704, 4^o.

Zie Boekz. der gel. wer., 1732 b. bl. 237, 1734 b. bl. 371-374; Bouman, Geschied. der Geld. Hooges., D. II. bl. 56, 183, 604.