Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 8. Tweede stuk

[Arnold Houbraken]

HOUBRAKEN (Arnold) werd 28 Maart 1660 te Dordrecht uit burgerlijke ouders geboren, en ontving onderwijs in de schilderkunst van Willem van Drillenburg, Jacob la Vecq en Samuel van Hoogstraten. Later begon hij op zich zelven te werken en schilderde zaal- en kabinetstukken en portretten, o.a. die der muntmeesters te Dordrecht. Op raad van den kunstliefhebber Jonas Witsen, voor wien hij twee historiestukken schilderde, vestigde hij zich te Amsterdam. De dood van dezen Maecenas was gevoelig voor zijne huisselijke belangen en noodzaakte hem om teekeningen voor boekverkoo-

pers te maken om naar te graveren, onder anderen voor de bekende bijbelplaten. Omtrent 1713 bewoog hem een Engelschman, met wien hij kennis had gemaakt, zich naar Engeland te begeven om eenige portretten af te teekenen, die deze noodig had voor eene door hem uit te geven geschiedenis van de staatsberoeringen in Engeland onder de regering van Karel I. Na omtrent 9 maanden hier werkzaam te zijn geweest keerde hij naar Holland terug, doch de Engelschman onttrok zich aan de betaling en vervolging door het land te verlaten. Nu nam hij het penseel weder ter hand, vervaardigde vele kabinetstukjes en begon in 1717 zijne reeds te voren ten deele verzamelde aanteekeningen en levensberigten voor zijn Groote Schouburgh der Nederlandsche Kunstschilders en Schilderessen verder te bewerken, te vermeerderen en in orde te brengen. Het eerste en tweede deel werden door hem zelven in het licht gegeven; het derde kwam eerst na zijn overlijden uit. Vroeger waren zijne schilderijen zeer gewild, later werden zij minder hoog gewaardeerd. De beroemdste zijn zijne Orestes en Pylades; Iphigenia; de Zelfbeheersching van Scipio; eene Kruisiging van Christus, de Ecce homo en pendant, door hem voor den heer Witsen geschilderd en onder diens nagelaten schilderijen in 1717 voor f 720.00 verkocht. Zijn schilderijtje verbeeldende Haman voor de koningin Esther nederknielende, gold op de verkooping van den heer van der Linden van Slingeland te Dordrecht in 1785 f 600.00. Op Gildemeester's verkooping golden twee zijner schilderijen slechts ruim f 100.00. Houbraken bezat vele kundigheden in de geschiedenis, oudheid-, bouw- en doorzigtkunde; teekende goed, schilderde net en uitvoerig, doch had geen meesterlijk penseel en geen gelukkig koloriet. Hij beoefende ook de dichtkunst, doch muntte als zoodanig niet uit, evenmin als schrijver. Zijn voornaamste werk is de genoemde Schouburgh waardoor hij, volgens Immerzeel, aan de geschiedenis der kunst geen geringe dienst heeft bewezen, daar hij, in weerwil van wat men er met reden in te laken vindt, nogtans van veel belang en van groote waarde is. Minder gunstig is het oordeel van Kramm. ‘Mij (dus schrijft hij) is het gemelde boekwerk zeer oppervlakkig voorgekomen, wat de kennis der middeleeuwsche en latere geschiedenis aangaat, waardoor grove fouten zijn ontstaan; alleen de geschiedkundige kennis, welke men in dit werk in eenen scholastischen geest aantreft, doelt uitsluitend op de Mozaïsche, Grieksche en Romeinsche historien, die aldaar zijn ingelascht, meer om van die kennis te doen blijken en ze anderen tot leering aan te bieden,

dan dat zij in den loop zijner schriften te pas kwamen, zoodat, wanneer hij te dien aanzien nuttig had willen zijn voor den jeugdigen historieschilder, hij zijne bevindingen dan tot een afzonderlijk leesboek had behooren te vormen, in dien zin, zoo als zijn meester Hoogstraten, Gerard de Lairesse en anderen zulks tot groot nut van den kunstbeoefenaar hebben gedaan.’ De eerste uitgave is van 1718 te Amsterdam; de tweede van 1753 te 's Hage, in 3 deelen. Het vierde deel, volgens Nagler, na zijn dood door zijn zoon uitgegeven, heeft nimmer bestaan. De schildersportretten, die in deze drie deelen voorkomen, zijn door zijn zoon, toen 20 jaren oud, uitmuntend gegraveerd, waarbij als titel dat van zijn vader voorkomt. Houbraken huwde met een dochter van den grooten operateur Jacobus Sasbout, die hem verscheiden kinderen schonk. Hij overleed 14 October 1719.

Men heeft nog van hem:

Stichtelijke Zinnebeelden gepast op Deugden en Ondeugden in LVII Tafereelen, vertoont door A. Houbraken en verrijkt met de Bijgedichten van Juff. Gezina Brit, Amst. 1723 8^o.

Een en veertig stuks verscheyden Zinnebeelden, geinventeerd en in 't koper gebragt door A. Houbraken. Leonardus Schenck excudit in 4^o. D' Afdrucken van dit Plaetwerk zijn te bekomen tot Amsterdam, by Jacobus Moelaerd, in de Huydestraet. En te Dordrecht by den Auteur. Te Dordrecht gedruckt by Niclaes de Vries, woonende in de Nieuwstraet, Anno 1700. Deze platen behooren tot een vroeger en meer uitgebreid, in grooter formaat uitgegeven plaatwerk.

Kramm geeft eene beschrijving van dit fraaije etswerk.

Voorts heeft men van hem:

Een Sater, die eene slapende nymph omarmt, in zwarte kunst, naar G. de Lairesse.

Het Portret van den dichter Johan van Hoogstraten, del. et fec, 4^o.

Mogelijk ook het prentje in diens werk, D. I. bl. 192, in den druk van 1718 zijnde een Mummi van een Egyptisch kindje.

Eene jeugdige Herderin, die een kind te drinken geeft, fraai uitgevoerd.

Eindelijk heeft hij in groot 4^o. Geschiedkundige onderwerpen geëtst, die bewijzen dat hij het in het behandelen van den etsnaald tot een aanzienlijke hoogte heeft gebragt. Volgens Kramm behooren zijne bij Nagler, le Blane en anderen beschreven etsen meest alle tot het Toneel van Ongevallen en Bijspel van Vorstelijke Treurgevallen, door L. van Bos, Dordr. 1683, 2 dln. 4^o.

Zie Biogr. Univ., Nieuwenhuis, Kobus en de Rivecourt, van Eijnden en van der Willigen. Immerzeel, Lev. en werk der Holl. en Vlaams Kunsts., D II bl 56, 57 (waar zijn portret voorkomt): Kramm, Lev en work. der Holl en Vlaams Kunstschild, D III. bl 753, 754; Balkema, Biogr des Peintres Flamands et Hollandais, p. 146; van der Aa, Nieuw Biogr Anth Crit. Woordenb, o.h.w.; Patrick Fraser Tytler, Life of Henry the eigth (Preface), Chron. van het Hist. Genoots., D. V bl. 61; Arrenberg, Naamr. van Boek.; Muller, Cat. van Portr.