Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 8. Tweede stuk

[Jan Hol]

HOL (Jan), in de wandeling Jansz. genaamd, werd te Hedel geboren en was schoenmakersgezel, toen hij in het begin van 1689 te Filippine, op vermoeden van een verspieder te zijn, in hechtenis werd gezet, wijl zijne bekentenis verward en oneenparig was, en men eenige verdachte papieren bij hem vond. Men bragt hem van daar naar Sluis in Vlaanderen en vervolgens naar 's Hage, waar hij op de voorpoort van den hove geplaatst en voor den raad van state werd gesteld. Hier bekende hij aan commissarissen die hem verhoorden: dat hij in de week van kersmis 1688 met een brief van voorschrijven van Jr. Dan. van Wijngaarden, heer van Werkendam, lid der ridderschap van Holland, aan de burgemeesteren van Amsterdam gekomen was, om den heeren voor te slaan een middel van zijne uitvinding, waardoor men versch water in of nabij de stad zou kunnen brengen; dat zijn voorslag van de hand gewezen was, en hij, kort daarna, op een avond de stad uit willende trekken, op de eerste steenen brug naar de Utrechtsche poort toe, ontmoet was door zekeren heer, die hem, afgevraagd hebbende of hij de man niet was die den brief aan burgemeesteren gebragt had, en ja tot antwoord hebbende bekomen, had medegenomen en gebragt in een huis daar hij nog andere heeren gevonden had; dat hem hier ‘zoo hij zeide’ gevraagd was, of hij wel een eed van geheimhouding wilde doen, wanneer men hem iets van belang openbaren zou; dat hij zich hiertoe bereid getoond had, zoo 't iets goeds ware, en dat men hem daarop gevergd had een brief te brengen aan den gouverneur van Rijnbeck, welke toen in de magt der Franschen was, en een anderen aan den heer de Louvois, staatsdienaar van koning Lodewijk XIV; dat de heeren drie in getal waren geweest; dat een derzelven Appelman (in 1688 regerend burgemeester te Amsterdam) genaamd was; dat zij hem twee brieven, een aan den gouverneur van Rijnbeck, een aan den koning van Frankrijk, hadden medegegeven, onder omslag aan Louvois; dat men hem 100 rijksdaalders vrij geld beloofd had, zoo hij deze brieven bestelde en dat men hem honderd vijfentwintig gulden op hand had gegeven; dat hij daarmede den eersten Januarij 1689 van Amsterdam gereisd was naar Rijnbeck; dat de gouverneur hem, op het vertoonen van dien brief, had voortgeholpen op Urdingen, en dat hij voorts over Nuits, Bonn, Rijnburg, Montroyal, Saint-Louis, Metz, Verdun, Chalons en Parijs naar Versailles

getrokken was; dat hij den brief aan den koning gerigt, voor den secretaris van Louvois uit het Nederduitsch in het Hoogduitsch had overgezet, en dat de secretaris dien daaruit in het Fransch had vertaald; dat de brief behelsde een verzoek aan den koning, om hen, tegen half April, met een leger te komen verlossen van de dwingelandij des prinsen van Oranje, ten dien einde in de eerste plaats de steden Nijmegen en Grave in te nemen, en daarna, over de Veluwe en Utrecht op Amsterdam te trekken; dat de brief geteekend was J. Aperz. en Henrik de Laet, en dat hij wel had kunnen merken, dat Louvois dergelijke brieven verwachtte; dat men hem voorts met eenen ongeteekenden brief, zonder opschrift, terug had gezonden, met last van dien aan burgemeester Appelman te bestellen.’

Zijne bekentenis was echter niet eensluidend, en toen men hem zeide dat er eenige Amsterdamsche heeren voor de deur stonden, tegen welke men hem hooren zou, barstte hij in deze woorden uit: ‘o God! ik ken niemand van die heeren. Ik heb ze nooit gezien. Zij zijn onnoozel!’ Later bekende hij dat de geheele geschiedenis door hem verdicht was. Zijne lastering bleek verder zoo klaar, dat hij den 31 December 1690 veroordeeld werd gegeeseld en gebrandmerkt, en voor vijftien jaren in het tuchthuis opgesloten te worden. Zulks geschiedde te 's Bosch, waarna hij naar het tuchthuis te Rotterdam werd overgebragt. Hier sloeg deze snoodaard, in 't begin van 1692, den oppasser, die hem dagelijks eten bragt, maar nu, wijl hij zijne taak niet had afgewerkt, hem voorbijging, zoo met een vuurtest of confoir op het hoofd, dat hij dood ter aarde viel. Hol werd voor dezen moord voor schepenen te Rotterdam geworgd en ter dood gebragt.

Zie Europ. Mercurius Febr. 1691, bl. 56-59, 1692, bl. 158; Sylvius, Vervolg op Aitzema, D. III. B. 31, bl. 17, 18; Wagenaar, Amsterdam, D. VI. bl. 169-177; van Wijn, Bijvoegs. en Aanmerk. op Wagenaar, D. XVI. bl. 32 volgg.; Kok, Vad. Woordenb., D. XX. bl. 651 volgg.