Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 8. Tweede stuk

[Mr. Willem graaf van Hogendorp]

HOGENDORP (Mr. Willem graaf van) zoon van Diderik van Hogendorp, burgemeester van Rotterdam. Hij was raad en vroedschap der stad Rotterdam en in de gecommitteerde raden van Holland. Hij vertrok in 1774 met het schip Pallas, in dienst der Oost-Indische Compagnie, met den rang van koopman naar Batavia, zijne vrouw en kinderen te Rotterdam, zijne geboortestad, achterlatende. In hetzelfde jaar werd hij aangesteld tot resident van Rembang en in 1777 tot de destijds zeer winstgevende betrekking van administrateur der Kompagnies etablissementen op het eiland Onrust. J.C. Baane zegt in zijne Reis door een gedeelte der Nederlandsche bezittingen in O. Indië, sprekende van zijne aankomst in 1780 te Batavia met het schip Het slot ter Hooge, kapitein A. Halfman, aan welks boord de latere gouverneur generaal mr. P.G. van Overstraten, als raad van justitie zich bevond, dat, toen zij bij het eiland Onrust waren, de koopman graaf van Hogendorp, op Onrust van wege de Compagnie bekleed met het gezag over de pakhuizen van tin, japansch koper, peper en koffij, bij hen aan boord kwam en dat de kapitein en passagiers met hem aan wal gingen den avondmaaltijd houden. Van Hogendorp bleef administrateur van Onrust tot 1784 en nam toen met het schip Harmonia de terugreis aan naar het vaderland. Van dit schip heeft men nimmermeer gehoord en bij het vergaan daarvan verloor van Hogendorp het leven. Van zijne hand bestaan eenige geschriften, waardoor bij zich deed kennen als een man van wetenschap en kennis. Onder anderen vindt men in het 1ste deel der Verhandelingen van het Bataviasch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen, waarvan hij bij de oprigting een der directeuren was, eene Korte schets van de bezittingen der Nederlandsche Oost-Indische Maatschappij, benevens eene beschrijving van het koninkrijk Jacatra en de stad Batavia, door hem en den heer Radermacher, de stichter van het gemelde genootschap, te zamen gesteld. Hetzelfde deel der Verhandelingen bevat voorts zijne Beschrijving van het eiland Timor voor zoo ver het tot nog toe bekend is, waarbij gevoegd is de beschrijving van eenige nabijgelegene Eilanden.

In het jaar 1789 werd voorts te Rotterdam bij R. Arrenberg gedrukt, zijne reeds in 1779 te Batavia in druk verschenen Sophonisba, of de gelukkige moeder door de inënting van hare dochters, ter lezing voorgesteld aan de moeders te Batavia, waarin hij deze poogde aan te moedigen om hare kinderen te onderwerpen aan de kunstbewerking der inënting. Tot bevordering daarvan was door het Bataviasch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen,

namens Willem van Hogendorp, uitgeloofd eene eereprijs van 100 gouden ducaten voor hem, die zekere prijsvraag deswege het best zoude beantwoorden. Van zijne Sophonisba maakte het Genootschap gunstige melding in het voorberigt van het tweede deel zijner Verhandelingen. ‘Dit boekje had ten gevolge,’ werd daar gezegd, ‘dat velen tot de inënting overgingen.’ Doch, na meer dan honderd gelukkig uitgevallen inëntingen, gebeurde het dat een kind onder de kunstbewerking aan eenen zwaren stoelgang en persing overleed. De inwoners dezer stad werden door dit sterfgeval, dat waarschijnlijk aan eene vreemde oorzaak toe te schrijven was, zoo afgeschrikt, dat meest allen de inënting, die in en om Batavia reeds zoo voorspoedig was geweest, afkeurden. Uit dien hoofde gaf de heer van Hogendorp in de maand Februarij 1780 een nieuw stukje onder den titel van Redevoering der inënting tot de ingezetenen in Batavia aan het Genootschap over. Die redevoering is een treffend blijk van de menschlievendheid van Willem van Hogendorp.

Hij rustte niet, noch te Batavia, noch te Cheribon en te Samarang, voor dat men overtuigd was van het heilzame der inenting als het eenige middel om den voortgang der toen op Java alom heerschende pokken te stuiten. De zaak is des te merkwaardiger, omdat van Hogendorp geen geneesheer was, en toen, naar het schijnt, de kunstbewerking persoonlijk verrigtte, niet alleen bij de Europesche ingezetenen, maar ook in de woonplaatsen der Javanen en Chinezen. Nog werd in het jaar 1779 te Batavia en in 1780 te Rotterdam door hem bij R. Arrenberg uitgegeven:

Kraspoekol, of de droevige gevolgen van eene te verregaande strengheid jegens de slaaven, 8^o.

Hij huwde Carolina Wilhelmina van Haren, dochter van Onno Zwier van Haren.

Zie Nederl. Jaarb., D. XIII. bl. 942, D. XIV. bl. 418, D XVI. bl. 844; Gids 1857, bl. 226 volgg.; F. Muller, Cat. Menstruel, Avril 1858; Hand. en Geschied. van het Ind. Genoots.: Onderzoek leidt tot waarheid, 3de Jaarg., bl. 33 volgg.