Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 8. Tweede stuk

[Albert ten Broecke Hoekstra]

HOEKSTRA (Albert ten Broecke). In 1765 uit een aanzienlijk geslacht in Friesland geboren, werd hij tot de studiën, en met name tot die der regten opgeleid en verzuimde daarbij niet de Grieksche en Latijnsche letterkunde naarstig te beoefenen. Een geruimen tijd bekleedde hij in zijn vaderlijk gewest den eervollen en belangrijken post van grietman, dan zijne gehechtheid aan het vorstelijk huis van Oranje was oorzaak, dat hij met de omwenteling van

1795 niet slechts buiten alle openbare betrekking geraakte, maar ook waarschijnlijk voor een geruimen tijd het land verliet. De letteroefeningen, die hij nooit uit het oog had verloren, maakten voor hem toen zijne hoofdbezigheid uit. In het bijzonder vestigde zijne smaak zich thans op de beoefening der oud-Friesche taal; en om tot hare kennis dieper door te dringen, hield hij zich bezig met het lezen en door het vervaardigen van uittreksels zich ten nutte te maken van alle de overblijfselen der Mesogothische, Angelsaksische en oud-Duitsche, mitsgaders der oud-Nederlandsche, bijzonder der oud-Friesche taal, welke hij kon magtig worden.

Ongelooflijk is de arbeid hieraan door hem besteed, en de menigte van aanteekeningen, op die wijze door hem bijeenverzameld, zoo groot, dat niet ligt eenig geleerd taalbeoefenaar, in ons vaderland althans, een gelijken voorraad zal hebben aan te wijzen. In de eerste plaats wilde hij dien voorraad aan de bewerking eener nieuwe uitgave der kunstgewrochten van den beroemden landfrieschen dichter Gijsbert Japiks dienstbaar maken. In 1813, toen hij reeds sedert een geruimen tijd te Haarlem gevestigd was, deelde hij, met een berigt van inteekening op eene nieuwe uitgave van dien dichter, door middel van de Konst- en Letterbode, eenige proeven van zijne voorgenomene bewerking mede, welke door den rijkdom van belezenheid en diepe taalkennis, daarin doorblinkende, de bewondering van alle deskundigen wekten; doch het ongunstige der tijdsomstandigheden was oorzaak dat het plan van inteekening geen genoegzame deelneming vond, om de uitgave van het werk te doen ondernemen. Hoekstra werd daardoor niet afgeschrikt zijne geleerde taalstudiën voort te zetten. Van nu af hielden inzonderheid ook etymologische nasporingen hem onledig, ten welken einde hij meest alle bekende, vooral oude talen onderling vergeleek, en tot hare innige verwantschap zocht door te dringen. De roem, dien bij als taalkundige zich had verworven, was oorzaak dat hem de leerstoel der Nederlandsche taal- en letterkunde aan de hoogeschool te Leuven werd aangeboden, doch hij had meer geschiktheid om de grondige kennis der taal door de uitgaaf van geleerde schrijvers dan door onderwijs te geven. Hij legde dus zijn ambt neder en vestigde zich te Amsterdam, waar de tweede klasse van het Koninklijk Nederlandsch Instituut hem tot medelid aannam. Vele redenen had de klasse om zich met deze keuze geluk te wenschen, daar zij gedurig hoogst belangrijke en leerzame proeven van zijne diepgaande en uitgebreide taalgeleerdheid ontving. Een der merkwaar-

digste was zijn Specimen Etymologici Philosophi naar aanleiding der Angel-saksische Paraphrasis van Genesis, welke door een Engelschen monnik, met name Caedmon in de VIIde eeuw vervaardigd werd. In het laatst van zijn leven werd hem van gouvernementswege de taak opgedragen om de nog in het duister schuilende overblijfselen onzer oude taal- en letterkunde uit de XIIIde en XIVde eeuw, tot opheldering van de taal en zeden der oudheid in het licht te brengen en ter uitgave gereed te maken, waartoe 's lands drukkerij werd opengesteld. Doch het mogt hem niet gebeuren zijn arbeid zoo ver te voltooijen dat er iets van in het licht kon verschijnen. Hij stierf den 27 van Oogstmaand 1829, in den ouderdom van 63 jaren. Hij schreef:

Nuttigheid van de Taalkennis der Middel-eeuwen, alsmede die der Oude Vriezen, (Amst. 18 . .) 8^o.

Proeve ter inteekening op eene uitgave van G Japix Vriesche Rijmlerij in 3 dln. naar den druk van 1668, verbeterd en met taalk. bijdragen in Konst- en Letterb 1813, 1814, 3 st.

De Maatsch. van Ned. Letterk. bezit van hem in hands.

Twee brieven van Mr. A. ten Broecke Hoekstra, de eene in d. 26 April 1814 aan .... over de ofleiding van Kealje, Keal, Kalven, Kalf; de andere in d. 29 Wijnm. 1815 aan den Hoogl. A. Ypey te Groningen in het Boeren-Friesch, 4^o.

Anglo-Normannica cujusdam in Monachos et Moniales Satyra, quae Dialecti Normannico-Saxonicae offert specimen ex Hickesii Thes. Gramm. Anglo-Sax. et Moesogoth.; met Nederduitsche aanteekeningen van A. ten Broecke Hoekstra 67 bladz. Met adviezen van de Heeren H.W. Tydeman, Is. van Harderwijk en L.Ph.C. van den Bergh, 4^o.

Het Krakumal van Regner Lodbrog, met vertaling en verklaring van N. Westendorp en compositie op muzyk, 13 bladz. 4^o; alsmede een ander afschrift, met Latijnsche vertaling en korte aanteek. van A.t.B.H., 16 bladz. fol. Daarbij het advis van een der beoordeelaars, Ds. H.S. Halbertsma, fol.

Zie Konst- en Letterb. 1828, D. II. bl 147, 1829, D. II. bl. 372; Verslag der openb. zitting van het Kon. Ned. Inst 1830; Handel. der Jaarl. Vergad. van de Maatsch. der Nederl. Letterk. te Leijden 1829; Handel. der Maatsch van Nederl. Letterk. 1837, bl. 58, 59; 1838, bl. 64; Ypey, Geschied der Ned tale; Cat. der Maatsch. van Ned. Letterk., D. I. bl 66, 88, 332, 333. Sminia, N. Naaml. der Grietm., bl. 75.