Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 8. Eerste stuk

[Joannes Fridericus Helvetius]

HELVETIUS (Joannes Fridericus), geboren tegen het einde van den jare 1630 te Cöthen in het vorstendom Anbalt, beroemd geneesheer van zijnen tijd, kwam in 1649 naar Holland, en zijne studiën, te Harderwijk, na verdediging eener Dissertatio de Peste, volbragt hebbende, zette hij zich eerst te Amsterdam, later te 's Gravenhage neder, alwaar hij geneesheer van den prins van Oranje en van de Staten Generaal (?) werd Hij veranderde zijn naam Sweitzer in dien van Helvetius en was aldaar zestig jaren lang een zeer geacht geneesheer, die tot zijnen dood, in hoogen ouderdom voorgevallen, de praktijk uitoefende en daarbij nog den tijd vond om veel te schrijven dat nog geruimen tijd na zijnen dood steek hield.

Hij overleed daar ter plaatse den 29 Augustus 1709, in zijn 80^sten levensjaar, en was sinds jaren met den titel van 's Lands Doctor vereerd. Hij liet kinderen na, één waarvan, Adriaan geheeten, in 't zelfde vak groot gebragt, onder zijn vader gevormd, in Frankrijk zich nederzette, gelukkig de praktijk uitoefende, tot geneesheer van den hertog van Orleans, den regent, gekozen, in 1727,

65 jaren oud, stierf. Deze werd vader van Jean Claude Adrien Helvetius, die de geneeskundige praktijk mede gelukkig dreef, staatsraad des konings van Frankrijk en eerste lijfmedicus van koningin Maria Liezinsky werd en aldaar in 1755, 70 jaren oud, stierf.

Op den grootvader, met wien wij hier eigenlijk alleen te doen hebben, werd na zijnen dood een gedenkpenning geslagen, waarop het standbeeld van Apollo, met chymische teekenen der metalen, en 't omschrift: cito tute et jucunde. Tweemalen werd hij ook in portret afgebeeld, eens door Fleischmann in de verzameling van jhr. Rothscholz; eens voor zijn eigen geschrift: miscroscopium medicum, met het omschrift: contra vim mortis nullum est medicamen in hortis,

Hij schreef:

Diribitorium medicum de omnium merborum accidentiumque in et externorum definitionibus ac curationibus, Amstelod. 1670, 12^o.

Xystus herbarum (in het Duitsch).

Beryllus medicus.

De morte morborum, Heidelberg, 1661, 8^o.

Amphitheatrum physiognomiae medicum, 1664.

De drie laatste in 't Hoog- en in 't Neerduitsch (Schouwburg der Medicinale Gezigtkunst, 's Hage, 1664, 8^o.) verschenen.

Microscopicum physiognomiae medicum, id est tractatus de physiognomia, Hagae Com. 1664, 12^o. Amst. 1676, 12^o. Duitsch, Heidelb. 1660, 8^o.

Kleine Schouwplaats des triumpherenden Hercules.

Lustige Wandelweg der Cruyden.

Den ontwapenden Pest-doot in den theriakel-pot.

Van de Ziekten, Rotterdam, laatste druk 1729.

Korte ontleedkunde, laatstelijk, 1738 te Amsterdam; ook te Middelburg verschenen.

Van de Koortsen, Rotterdam.

Van de Kinderpokken, laatstelijk 1724 te Rotterdam; ook te Middelburg verschenen.

Voorlooper aan C. Bontekoe, tegen zijn Nieuw Bewijs, 's Hage, 1681. 8^o.

Herbarius of Kruidboek, 8^o.

Apocalypsis Hieroglyphyca of gezigten in, uit en door den Apocalypsis geëxpliceerd, 8^o.

Adams oud graf met Cartesiaansche, Coccejaansche en Spinosistische doodsbeenderen gevuld, 's Hage, 1687.

Nieuwe Cartesiaansche Antichrist, 8^o.

Triumpherende Hercules.

Schouwtooneel, 8^o.

Davids Slingersteen, 1682. 8^o.

Gouden Kalf, waar in aangetoond wordt hoe door middel van den philosophischen steen het Lood in Goud is veranderd, Amst. 1749.

De Alchymia opuscula complura vett. philosophorum, Francofort., 1650, in het Duitsch (London) 1652. 4^o.

Vitulus aureus quem mundus adorat et orat, in quo tractatur de rarissimo naturae miraculo transmutandi metalla &c., Amstelod. 1667. 12^o., Francof. 1677. 4^o., ook in het Musaeum hermeticum reformatum et amplificatum, en in de Bibliotheca Chymica van Manget.

Waaruit blijkt, dat bij zich ook, naar de gewoonte dier tijden, met alchemie schijnt te hebben bezig gehouden; doch vooral in zijnen vroegeren tijd.

Zie Jöcher, Gelehrten-Lexicon, in voce; Adelung, Forts. zu G-L., in voce; J. van Abkoude, Naamreg., in voce; J.C.W. Moehsen, Verzeichn. einer Sammlung von bildn. berühmter Aertze, in voce; N.F.J. Eloy, Dictionnaire hist. de la médicine anc. et mod., T. II. 1778. p. 482 et suiv.; Langlet Dufresnoy, Histoire de la philosophie hermètique, T. II. p. 47; Biogr. Univ., T. XX. p. 22; Cat. J. Schouten, p. 52; Cat. Heringa, p. 199; Letterkundig Magazijn voor Wetenschap, Kunst en Smaak voor 1823. Uit zijn achterkleindochter, Maria Elisabeth Helvetius, gehuwd in 1760 aan Mr. Pieter van den Bergh, advocaat te Nijmegen, is de bekende familie Helvetius van den Bergh gesproten.