Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 6

[Filips, I]

FILIPS, I, Koning van Spanje, zoon van Keizer Maximiliaan van Oostenrijk en van Maria van Valois, die de dochter was van Hertog Karel de Stoute, werd te Brugge den 20sten of 22sten Junij van het jaar 1478 geboren. Toen hij den ouderdom van 4 jaren naauwelijks bereikt had, werd zijne moeder door een val van het paard uit het leven gerukt. Gedurende zijne minderjarigheid voerde zijn vader, als voogd, het bestuur over zijne erfstaten. Zestien jaren oud zijnde aanvaardde hij, in 1494, de regering, onder den titel van Aartshertog van Oostenrijk, Hertog van Bourgondie, Graaf van Habsburg, Holland, Vlaanderen, Zeeland enz. Hij was de tweede Graaf van Holland van dien naam, en werd als zoodanig door de gemagtigden van Holland en Zeeland te Geertruidenberg plegtig gehuldigd, tot groote vreugde van de Nederlanders, die onder zijn bestuur de binnenlandsche twisten allengs zagen verminderen, terwijl de handel haren vorigen bloei terug kreeg, doch de steden slechts bepaalde voorregten erlangden en het Groot-Privilegie, door zijne moeder verleend, door hem niet erkend werd.

Eene der eerste handelingen van Filips was het sluiten van een verbond van koophandel, in 1496, met Hendrik VII, Koning van Engeland, onder den naam van het Groot-Commercie-tractaat. Daardoor verkregen de Nederlanders volkomene vrijheid van handel in de Engelsche havens en vrijheid van

visscherij aan de Engelsche kusten; terwijl het strandregt aan weerszijde werd afgeschaft.

Het was ook in October van laatstgenoemd jaar dat Filips een huwelijk aanging met Johanna, tweede dochter van Ferdinand, Koning van Arragon, en van Isabella, Koningin van Kastilie en Leon. Dit huwelijk werd te Antwerpen voltrokken, doch de ingezetenen moesten, ter bestrijding der onkosten, aanzienlijke sommen opbrengen. In 1497 trok Filips met grooten pracht en luister door Holland, en werd in de voornaamste steden van Holland andermaal als Heer gehuldigd. Gelderland was het eenige gewest waar hem die hulde geweigerd werd, en het was daardoor dat die vernielende oorlog ontstond, die vijftig achtereenvolgende jaren met de grootste hevigheid tusschen Holland en Gelderland gevoerd is.

Door den dood van Don Jan, den eenigen zoon van Ferdinand en Isabella, verviel Spanje aan diens zuster Johanna, de gemalin van Filips. Laatstgenoemde trok in 1501 met haar, door Frankrijk, derwaarts, nadat hij Engelbert van Nassau tot Algemeen Stadhouder over de Nederlanden had aangesteld. Zij werden met grooten luister ontvangen en plegtig door de Cortes tot erfgenamen der rijken van Kastilië, Leon en Arragon verklaard. Maar hoeveel blijken van liefde hij ook in Spanje ontving, het Spaansche hof en de aard der Spanjaarden kwamen zoo slecht met den vrolijken, minzamen en gezelligen aard van Filips overeen, dat hij naar de Nederlanden wenschte terug te keeren en onverwachts in het midden van den winter derwaarts vertrok, met achterlating zijner zwangere gemalin, die hem hartstogtelijk beminde en uit verdriet over dat heengaan somtijds tot krankzinnigheid oversloeg. Hare gemoedskalmte kwam niet weder, voordat zij in het volgende jaar de reis naar Nederland insgelijks had aangenomen.

In zijne staten teruggekeerd, werd de Geldersche krijg, meestal ten voordeele van Filips, voortgezet, waardoor hij weldra met Karel van Gelder een bestand kon sluiten. Filips werd daartoe te meer gedrongen, omdat de zaken in Spanje, na den dood van zijne schoonmoeder Isabella, zijne tegenwoordigheid vereischten, daar deze bij uitersten wil haren gemaal Ferdinand tot Regent over Kastilië had aangesteld. De Spaansche kroon was evenwel door de Spanjaarden zelven reeds naar Brussel gezonden, en Filips liet zich en zijne gemalin op den 14^den Januarij 1505 aldaar voor Koning en Koningin van Kastilië uitroepen. Eerst in het volgende jaar, den 10^den Januarij 1506, staken de vorstelijke personen te Vlissingen in zee. De reis was rampspoedig. Eerst ontstond in het schip, waarop Filips zich bevond, brand, en naauwelijks was deze gebluscht, toen de vloot door een hevigen storm beloopen werd, waardoor men verpligt was

in Engeland binnen te loopen. Drie maanden werd hij daar uit staatkundige inzigten door Hendrik VII, onder den schijn van beleefdheden, opgehouden, en eerst den 22^sten April kwam hij in Spanje aan. Hij werd met zijne gemalin voor Koning en Koningin erkend. Niet langer dan drie maanden regeerde hij. Ofschoon sommige schrijvers melden dat hij aan vergiftiging gestorven is, verdient het verhaal, dat hij, te Burgos, zich met het kaatsspel verhit en een kouden dronk genomen hebbende, aan de gevolgen daarvan, op den 25^sten September 1506 overleed, veel meer geloof. Zijne weduwe nam het bestuur op zich, doch hare zielstoestand maakte haar daarvoor ongeschikt, en zij was weldra verpligt daarvan af te zien. Het stoffelijk overschot van Filips werd buiten Burgos begraven, zijn hart rust te Jerusalem en zijne ingewanden te Brugge. Zijne afbeelding wordt op verschillende wijzen aangetroffen. Hij verwekte bij zijne gemalin zes kinderen; twee zonen, Karel en Ferdinand, welke beiden later den keizerskroon verwierven, en vier dochters: Eleonora, gehuwd eerst met Emanuel, Koning van Portugal, naderhand met François I; Elisabeth, gemalin van Christiaan II, Koning van Denemarken; Maria, gemalin van Lodewijk II, Koning van Hongarije en Bohemen; en Catharina, gehuwd met Joan III, Koning van Portugal.

De fraaije uiterlijke gedaante van Filips verwierf hem den bijnaam van de schoone, en hij werd om zijne zorgeloosheid in staatszaken, die hij veelal aan zijne dienaren overliet, Croit conseil of hoor naar raad genoemd. Verschillend is ook het oordeel over de regering van dezen vorst. Terwijl de een hem als krijgsman en schrander staatsman roemt, zegt een ander dat juist de Geldersche krijg het bewijs oplevert, dat hij ongeschikt tot het oorlog voeren was. Ontegenzeggelijk was zijne regering het land nuttig, en zijn dood werd dan ook algemeen in de Nederlanden betreurd. Landbouw, het fabrijkwezen en de handel genoten destijds eenen schier ongekenden bloei, en kunsten en wetenschappen werden, naar zijn voorbeeld, ijverig beoefend aangemoedigd. Het karakter van Filips was driftig, opvliegend, maar ligt verzoenlijk; volgens sommige schrijvers was hij aan wellust overgegeven en krenkte dit het verstand zijner trouwe, doch zeer jaloersche gade. Eindelijk zegt men dat zijne af keer van het Spaansche volk de eerste grond heeft gelegd tot de later schier onverzoenlijke vijandschap tusschen Nederlanders en Spanjaarden.

Zie van Meteren, Nederl. Hist. D. I. bl. 73-75 met portret Boxhorn, Chron. van Zeel. (Middelb. 40) bl. 338-373; Balen' Beschrijv. van Dordr. bl. 803, 804, 535, 681, 803, 836; Wagenaar' Vaderl. Hist. zie het regist.; Van Wijn, Nalez. op de Vaderl. Hist. van Wagenaar. D. I. bl. 214, 230, 243, 244; Wagenaar. Beschrijv. van Amst. octav. uitgav. D. II. bl. 387, 388, 391, 396; Van He-

mert, Lev. der Holl. Grav. bl. 396-407: Kok, Vaderl. Woordenb. D. XV. bl. 150-152; Scheltema, Staatk. Nederl. D. II. bl. 190-192; van Kampen, Vad. Karakterk. D. I. bl. bl. 231-233; Arend Algem. Geschied. des Vaderl. D. II. St. III. bl. 252-284; van der Chijs, de Munten van Brab. en Limb. bl. 208-224, de Munten der Grav. en Hert. van Geld. bl. 104-108, de munten der Heeren en Steden van Geld. bl. 110, de Munten van Friesl., Gron. en Drenth. bl. 59, 107, 206, 275, 513. de Munten van Holl. Zeel. enz. bl. 103, 471, 519; de Gids, 1859. bl. 52-104.