Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 6

[Filips van Bourgondie]

FILIPS VAN BOURGONDIE, Heer van Sommelsdijk, Blaton en Crubeke, 57^ste Bisschop van Utrecht, was de jongste bastaardzoon van den voorgaande, verwekt bij Margaretha van der Post van Brussel. Hij werd in 1464 geboren, alzoo toen zijn vader zeventig jaren oud was. Door zijne moeder, die zoowel uitmuntte in zielsvermogens als in schoonheid, werd hij te Brussel opgevoed en tot aan zijn twaalfde jaar in de wetenschappen onderwezen. Toen, na den dood van Karel de Stoute, kwam hij aan het hof van diens dochter Maria, gehuwd met Maximiliaan, en werd door haar steeds goed bejegend. Na eerst onder de hovelingen van Maximiliaan te zijn opgenomen, hoedanig hij door ieder bemind werd, trok hij met hem te velde, en toen deze vorst te Aken tot Keizer gekroond werd, werden hem door Filips de wapenen en ridderorde omhangen, en hij zelf tot ridder geslagen. In den opstand van Filips van Cleve tegen Maximiliaan koos hij partij voor den eersten, was daarna Coadjutor van zijn broeder David, Bisschop van Utrecht, doch keerde na diens dood naar het hof terug, werd vervolgens eerst kamerheer van Filips de Schoone en in 1498 tot Admiraal ter Zee benoemd, toen Filips van Bourgondië, Heer van Beveren, overleden was. Op den 21^sten Januarij 1501 tot Ridder van het Gulden Vlies verheven, zien wij hem als Admiraal het bevel voeren bij de reizen der vorstelijke personen naar Spanje, of op de binnenwateren, waar hij tijdens den Gelderschen oorlog in 1506 als Gouverneur en Luitenant Generaal van Gelder en Zutphen voor Wageningen lag, en later Venlo hielp belegeren. Hij was, denkelijk in 1508, afgezant naar Paus Julius II. Het was daar dat hij zich bekend maakte met den diep gevallen staat der hoogere zoowel als der lagere geestelijkheid, maar waar ook, door het aanschouwen van de heerlijkste kunstvoortbengselen der Ouden, voor het eerst dien lust voor

de beeldende kunsten bij hem ontwaakte, die hem later zoo zeer de beschermer der kunstenaars zelven deed zijn.

Nog altijd de waardigheid van Admiraal ter zee bekleedende, zag Filips van Bourgondië zich in 1517 in eenen geheel anderen werkkring geplaatst. Toen Bisschop Frederik van Baden afkeerig was geworden van een bewind, dat hij met weinig geluk en met nog minder rust gevoerd had, en zich daarvan ontsloeg, werd Filips van Bourgondië, hoogst waarschijnlijk door toedoen van Karel V, die het wereldlijk gebied over Utrecht aan zijne heerschappij wilde onderwerpen, tot Bisschop van Utrecht verkozen. De Paus had in die verheffing, voor eene som van twaalfduizend dukaten, toegestemd, en op den 19^den Mei 1517 werd de nieuwe kerkvoogd, met de gewone plegtigheid op den Bisschoppelijken zetel geplaatst. Niet vóór het begin des volgenden jaars werd Filips geordend en tot Bisschop ingewijd. Bij de Vlies orde ontstond de vraag of hij als geestelijke nog wel Ridder kon blijven, doch dit vraagstuk is nooit uitgemaakt.

Bijna zeven jaren duurde zijn bewind, dat door belangrijke gebeurtenissen gekenmerkt werd. Inzonderheid behoorde daartoe de hevige strijd tusschen de steden Kampen en Zwolle, wegens den tol op het Zwarte water, gevoerd. Hertog Karel van Gelder, die Filips gansch niet genegen was, maakte van dezen twist gebruik, om zich van verscheidene steden van het Bisschoppelijk grondgebied meester te maken, en de Bisschop was niet instaat zijn land te verdedigen, wegens de geringe hulp die Keizer Karel hem toezond, daar deze zelf in een oorlog met Frankrijk gewikkeld was. Hij slaagde er evenwel later in de rust te herstellen, en Hertog Karel tot een vergelijk te brengen; doch hij zou de vruchten daarvan niet lang plukken, daar hij op den 7^den April 1524 te Wijk bij Duurstede overleed. Hij werd aldaar aan de zijde van zijnen broeder, David van Bourgondië, in de St. Jans kerk begraven.

Zeer verschillend is het oordeel der tijdgenooten over dezen kerkvoogd. Terwijl de een als lofredenaar van hem optreedt, wordt hij door anderen hevig gelaakt. De waarheid zal ook hier wel in het midden liggen. Niet te ontkennen is het dat hij vele deugden bezat. Men geeft hem den lof van vredelievendheid, van verstand en zucht naar geleerdheid en wetenschappen; en dien lof was wél verdiend. Geleerden en kunstenaars vonden in hem eenen ijverigen begunstiger. Erasmus noemt hem zijnen Maecenas en de beroemde Gerardus Noviomagus was zijn vriend en biechtvader. Wat hij bij zijn verblijf te Rome gezien en gehoord had, werkte mede om hem gevoelens in te boezemen waarom anderen hem verketterd, en eenigen hem als niet afkeerig van Luther's leer beschouwd hebben. Zeker was hij een man rijk aan ondervinding, maar teregt is het opgemerkt dat de tijdsomstandigheden hem verhinderden de belangen, zoo

wereldlijke als geestelijke, van zijne onderdanen naar behooren te bevorderen. Niet gelijk zijne voorgangers verrijkte hij zich met de bezittingen van anderen, maar hij stelde met kracht paal en perk aan de geldafpersingen, waaraan mindere beambten zich schuldig maakten. Doch tegen over dat vele goede staan ook ondeugden over. Welligt is de beschuldiging te sterk gekleurd, maar van onmatigheid is hij niet vrij te spreken, en dat zijne vijanden hem teregt van onkuischheid beschuldigen, blijkt uit de drie zonen, die hij bij eene zijner bijzitten verwekte.

Zijne afbeelding komt meermalen voor op munten onder zijn bestuur geslagen.

Zie zijn leven door Noviomagus beschreven, voorkomende in de Analect. van Mattheus T.I. p. 142 en volgg.; Wagenaar, Vaderl. Hist. D. IV. bl. 409, 410, 418, 419, 437, 438; van Hattem, Beschrijv. van Zwolle, D. II. bl. 109, 110, 116, 287; van Mieris, Beschrijv. der Bissch. Munt. en Zegelen van Utr. bl. 286-289; Kok, Vaderl. Woordenb. D. XV. bl. 145-150; de Chalmot, Biogr. Woordenb. D. IV. bl. 100-105; Scheltema, Staatk. Nederl. D. II. bl. 196, 197; Kist en Royaards, Arch. voor Kerk. geschied. D. IX. bl. 81, 82; Nijhoff, Bijdr. voor Vaderl. Geschied. D. III. bl. 73, 74; Schinkel, Geschied- en Letterk. Bijdr. bl. 58; Arend, Algem. Geschied. des Vaderl. D. II. St. III. bl. 330-339; Du Rieu, Intred. en huldig. van Karel V. tot Graaf van Holl. bl. 81-84.