Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 6

[Filips II]

FILIPS II, koning van Spanje, en de IIIde als Graaf van Holland, was de zoon van Keizer Karel V en van Isabella, dochter van Emanuel, Koning van Portugal. Hij werd te Valadolid in Spanje, op den 21^sten Mei 1527, geboren, en door gelleerde geestelijken opgevoed, die hem evenwel al vroeg eene groote liefde voor het Katholieke geloof inboezemden, allen leerden haten die buiten hetzelve waren, en alzoo den grond legden van zijn karakter, hetwelk naderhand zoo zigtbaar in zijn gedrag doorblonk. Van zijne jeugd af aan betoonde Filips zich werkzaam, schrander en behoedzaam, waardoor hem den bijnaam van den voorzigtigen gegeven werd. Door den afstand van zijn vader, in 1554, werd hij Koning van Napels en Sicilië, en den 23^sten October van het volgende jaar stond deze vorst, in eene vergadering der Staten, en leunende op den schouder van prins Willem I, hem het bestuur over de Nederlanden af, en drukte hem eindelijk den 17^den Januarij 1556 de Spaansche kroon op het hoofd. Door zijn tweede huwelijk droeg hij ook den titel van Koning van Engeland, ofschoon zijne gemalin zich de regten er van had voorbehouden. Hoewel het plan van zijnen vader, om hem ook tot Roomsch Keizer te doen uitroepen, mislukte, was Filips echter toen een der magtigste vorsten, en, na zijne latere veroveringen, kon hij gerust zeggen, dat de zon in zijne staten nooit onderging.

Wij vermeenen met de levensbeschrijving van dezen vorst beknopt te kunnen zijn, omdat zijne daden als Koning van Spanje, later ook van Portugal, geheel buiten ons bereik liggen, en wij hem alzoo alleen in zijne betrekking als Heer der Nederlanden hebben gade te slaan. En wie is er nu onbekend met hetgeen hij als zoodanig gedaan heeft? Geen werk, groot of klein, handelende over de geschiedenis van ons vaderland, wordt er gevonden, of de opstand onzer vaderen tegen den magtigen monarch staat er in vermeld. Dat alles behoort tot het veld der geschiedenis, en het is genoeg hier te melden, dat door Filips handelwijze, men moge dan ook getracht hebben die te vergoêlijken, door te willen beweren dat dezelve uit zuivere liefde en gehechtheid aan het Katholieke geloof haren oorsprong nam, de Nederlandsche gewesten, die parel aan den kroon van Karel V, voor hem verloren gingen. Wel was de strijd hagchelijk en ongelijk; wel moesten er jaren verloo-

pen en stroomen bloeds vergoten worden; maar toch, welke magten Filips ook ten dienste stonden, de vrijheid, zoo lang onderdrukt, triompheerde ten laatste, en noch een Granvelle, noch een Alva, noch zijne inquisitie, noch de moord aan den edelen Willem van Oranje, door Filips bewerkt en beloond, noch zijne zoogenoemde onoverwinnelijke vloot, waren in staat om het kleine Nederland onder den ijzeren scepter van Filips te doen bukken, en een einde te maken aan eenen opstand, wier wettigheid door slechts weinigen in twijfel wordt getrokken. Aldus van de Nederlanden vervallen verklaard, van al wat Nederlander was gehaat en vervloekt, en bezoedeld met het bloed van duizende onschuldigen, die op zijnen last ter dood waren gebragt, zag zich die magtige vorst ten laatste ook op het ziekbed geworpen. Vreesselijk was zijn einde. Het was als of de magtige bestuurder van het heelal wraak kwam nemen bij den nu magteloos ter neder liggenden gebieder eener halve wereld. Meer dan vijftig dagen van het allerbitterst lijden werden doorgebragt, tot dat de dood op den 13^den September 1598 daaraan een einde maakte, en een der grootste tirannen van de wereld nam, welke er immer op verschenen waren. Zijn naam staat als zoodanig in 's lands historie bladen geschreven. Wij hebben er niets meer bij te voegen.

De afbeelding van Filips II ziet op onderscheidene wijzen het licht; ook heeft de stempelkunst zijn somber, ernstig en trotsch voorkomen ons medegedeeld. Als zijne zinspreuken worden opgegeven: Nec spe nec metu (Noch door hoop, noch door vrees) en Dominus mihi adjutor (De Heer is mijn helper). Vier malen was hij gehuwd; eerst in 1533 met Maria, prinses van Portugal, die in het kraambed van Don Carlos in 1545 overleed. In 1554 hertrouwde hij met Maria, Koningin van Engeland, die in 1558 stierf Hij huwde ten derden male met Isabella, dochter van Hendrik III, Koning van Frankrijk. Bij deze verwekte hij Isabella Clara Eugenia, gemalin van den Aartshertog Ernest van Oostenrijk, en Catharina, Hertogin van Savooije. Nadat deze derde vrouw men zegt door vergif, op zijn last toegediend, overleden was, trouwde Filips ten vierden maal, in 1570, met Annna van Oostenrijk, dochter van Keizer Maximiliaan, die hem drie zonen en eene dochter schonk, welke allen overleden op één na, die onder den naam van Filips III volgt.

Zie, behalve alle geschiedschrijvers die over het tijdvak van zijne regering handelen, meer bijzonder Watson, Hist. der Regering van Filips, II. zie het regist; Luiscius.; Woordenb. D. VII. bl. 177-179; Kok, Vaderl. Woordenb. D. XV. bl. 152-191; Scheltema Staatk. Nederl. D. II. bl. 192-196; van Kampen, Vaderl. Karakterk. D. I. bl. 281-287; Biographie Univ. T. XV. p. 166-186; Collot d'Escurij, Holl. roem. D. I. 69, 70, 113, D. II. bl. 29-31, Kron. van het Hist. Gen. te Utr. D. V. bl. 21, 24, D. VI. bl. 215, D. VII. bl. 4, 312, Muller, Cat. van Portrett. bl. 2; Gachard,

Correspond. de Philippe II, (Brux. 1848. 4^o); Nijhoff, Bijdr. voor Vaderl. Geschied. en oudheidk. D. V. Aank. en berigt. bl. 8-52; van der Chijs, de Munten der Hertogd. Brab. en Limb. bl. 266, 297, de Munten der Grav. en Hertog. van Gelderl. bl. 191-213. de Munten der Heeren en Steden van Gelderl. bl. 89, 234, de Munten der Heeren en Steden van Overijss. bl. 135, de Munten van Holl. en Zeel. bl. 537-544; Borgnet, Geschied. der Nederl. onder Filips II; Th. Juste, Hist. de la revolut. des Pays Bas sous Philippe II; W. H. Proscott, Hist. of the reign of Philips II; J. Lothrop Motley, Hist of the rise of the Dutch republic; Arend, Algem. Geschied. des Vaderl. D. III. St. II. bl. 70-72.