Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 3

[Frederik Willem Conrad]

CONRAD (Frederik Willem), werd geboren te Delft den 21^sten December 1769, en daar men reeds vroegtijdig eenen goeden aanleg tot het beoefenen der wetenschappen in hem ontwaarde, werd hij opgenomen in de stichting van de edele vrouwe van Renswoude, waaruit zoo vele verdienstelijke mannen reeds gesproten waren, en waarin zijnen voortreffelijken aanleg tot ontwikkeling kwam.

Eerst legde hij zich volgens zijne keus, op de militaire genie toe, waartoe hij bijzonder geschikt scheen, terwijl de Generaal Dumoulin, destijds aan het hoofd der genie geplaatst, in hem toen reeds wezenlijke verdiensten meende te ontdekken; doch na eenigen tijd veranderde hij van voornemen, en legde zich meer bijzonder toe op de waterbouwkunde, burgerlijke bouwkunde en aanverwante wetenschappen, waarin hij allergelukkigst slaagde.

Het eerste werk waaraan men hem, na zijne volbragte studiën bezig zag, was de bedijking der linie van de Passe Geule en der Schorren tusschen Axel en Hulst, welke hij in 1787 voltooid had. In 1788 werd hij tot landmeter bij den Hove van Holland benoemd, was in die betrekking bij de rivieren van die provincie werkzaam, en vervaardigde met den landmeter J. Engelman, uitmuntende Kaarten van den Neder-Rijn en de Lek, van de landen van Heusden en Altena, en betoonde den grootsten ijver voor de werken, die aan zijn opzigt waren toevertrouwd.

Geen wonder dan ook, dat Conrad in 1796 tot Adjunct-Generaal opziener bij het hoogheemraadschap van Rijnland benoemd werd, en daardoor zijne woning in het gemeenelandshuis te Sparendam vestigde; terwijl hij tevens voor zoo ver zijne bezigheden zulks toelieten, met het opzigt der rivieren van Holland belast bleef.

De werkkring waarin hij nu geplaatst was, deden hem in naauwe betrekking komen met den beroemden Christiaan Brunings, destijds Inspecteur Generaal van den waterstaat. Door dezen, die in hem groote bekwaamheden en eene blakende zucht voor het vak hetwelk hij beoefende ontwaarde, werd hij Conrad, de in de kennis van den waterstaat zoo teregt geprezen Conrad. Doch ook toen reeds had hij eenen grooten naam verworven, zoodat ieder verlangde gebruik te maken van zijne bekwaamheden. Zoo maakte hij in 1798, deel uit van eene commissie tot droogmaking van de Nieuwkoopsche en Zevenhovensche plassen en de verveening van den Krimpenerwaard, ook werd hij in 1800 benoemd tot commissaris inspecteur over 's lands waterwerken en den waterstaat.

In het jaar 1802 werd Conrad belast met het onderzoek ter plaatse zelve, betrekkelijk eene uitwatering van Rijnlands boezem bij Katwijk aan Zee, en reeds in het volgende jaar, waarin hij ook benoemd werd tot inspecteur over 's lands zeehavens en zeegaten in het Noorderkwartier, met de bepaling dat hij ook Brunings moest ten dienste blijven, bragt hij, met de heeren Arie Blanken Jansz en S. Kros, een rapport uit, waarschijnlijk door hem opgesteld, waarin dat gewigtige werk werd toegelicht en aangeraden. Conrad werd in 1804 als directeur over die uitwatering aangesteld, en dit blijk van vertrouwen, door verdiensten verworven, beantwoordde hij op eene uitstekende wijze. Wat hij daar heeft tot stand gebragt, blijft onvergankelijk in het geheugen bewaard, en te regt zegt onze van der Palm, ‘dat daardoor den naam van Conrad door het nageslacht met eerbied zal worden genoemd, zoolang de Rijn aan den Noorder-Oceaan teruggegeven, de boorden van Katwijk's strand zal besproeijen.

In het jaar 1805 genoot Conrad de eer van benoemd te worden tot lid eener commissie voor de sluis- en dokwerken te

Hellevoetsluis, en waardig gekeurd te worden den grooten Brunings, bij diens afwezigheid, in die commissie te vervangen, en toen laatstgenoemde in datzelfde jaar aan het vaderland en de wetenschap ontviel, wist men niemand beter te vinden, om hem als algemeen opziener der waterwerken van Rijnland en als Inspecteur generaal van den waterstaat in Holland op te volgen, dan Conrad, met wien hij als leermeester en vriend tot op den laatsten dag zijns levens, 's lands belangen behartigd had.

Doch niet lang mogt ons vaderland in het bezit zijn van hem, wiens roem zoo binnen als buiten 's lands gevestigd was, wiens borst, door den koning van Holland, met het ridderkruis van de orde der unie in 1804 was versierd en wiens naam prijkte onder de leden der meest beroemde maatschappijen en genootschappen in Nederland; neen! nog naauwelijks waren er twee jaren verloopen, of eene hevige ziekte greep Conrad aan, en na weinige dagen overleed hij op den Huize Zwanenburg, op Halfweg Haarlem en Amsterdam, den 6^den Februarij 1808, in den bloeijenden leeftijd van ruim 38 jaren.

De groote kerk te Haarlem bevat het stoffelijk overschot van den beroemden man. In 1820 werd er op kosten van den staat in deze kerk een gedenkteeken opgerigt, ter vereering van de nagedachtenis van Christiaan Brunings. Dit gedenkteeken was niet verre van zijne grafstede, met eenen marmeren zerk gedekt, bij een der pilaren van de kerk aangebragt. Conrad werd in datzelfde graf ter ruste gelegd. Geene uiterlijke teekenen waren hiervan aanwezig, en alleen in de aanteekeningen van het doodenboek der groote kerk bestond daarvan de herinnering.

De zonen van Conrad, waarvan nader, deden een gedenkteeken ontwerpen en uitvoeren, in overeenstemming met dat van Christiaan Brunings, waardoor ook aan hunnen vader eene welverdiende hulde werd gebragt, en aan den voet van dit gedenkteeken zijn de laatste stoffelijke overblijfselen van de beide waardige mannen, den 13^den November 1843, uit hunne rustplaats genomen, nu ter aarde besteld. De marmeren zerk die vroeger op het graf was, is op den tegenwoordigen grafkelder overgebragt, terwijl op eenen regt opgaanden marmeren steen gelezen wordt: ‘Ter blijvende gedachtenis van Frederik Willem Conrad, Ridder der Koninklijke Orde der Unie, Inspecteur-Generaal van den Waterstaat, overleden VI Febr. MDCCCVIII (en de woorden door van der Palm over hem uitgesproken). ‘Hij was zoo voortreffelijk, zoo goed en zoo beminnelijk, dat men van zijne talenten, zijne deugden, of van zijn karakter gewagende, naauwelijks weet, van waar men beginnen zal, of wat meest in hem uitblonk. Hier rust de zedige verdienste!’

Het gedenkteeken zelf, waartoe wijlen Z.M. Koning Willem II uit eigene fondsen bijdroeg tot bestrijding der kosten,

is van eene uitmuntende uitvoering. Aan de regterzijde ziet men eene persoonlijke voorstelling van de Noordzee, de wateren ontvangende van den Rijn; aan de linkerzijde een vrouwenbeeld, voorstellende den verbeterden landbouw van Rijnland, en in het verschiet de zeesluis van Katwijk. Het geheel strekt den beeldhouwer Joseph Geefs van Antwerpen, tot eene onvergankelijke eer.

Behalve de vermelde kaarten zijn wij aan de pen van Conrad de volgende werken verschuldigd:

Verhandeling over den Rhijnlandschen Slaaperdijk bij Spaarndam, met betrekking tot deszelfs gevolgen zoo voor den waterstaat van Rhijnland, als voor de stad Amsterdam, met twee kaarten, Haarlem 1802. 8^o.

(Het ontstaan van dit werk had men te danken aan den sedert lang bestaanden waan, dat de overvloeijing van den Slaperdijk dienen kon, om Amsterdam, bij buitengewone hoogte van water, tegen gevaar van overstrooming te beveiligen, welken waan Conrad wist te wederleggen in zijn genoemd geschrift, en te bewijzen, dat de overvloeijing ter ontheffing en beveiliging van Amsterdam nutteloos, maar voor Haarlem en nabijgelegene polders schadelijk was. Dien ten gevolge had de zoo noodige verhooging van dien dijk plaats, en bewezen de gevolgen, hoe juist Conrad in dezen geoordeeld had.)

Rapport wegens het onderzoek omtrent eene uitwatering te Catwijk aan Zee, gedaen in 1802, op last van Dijkrichter en Hoogheemraad van Rhijnland, met bijlaagen en daartoe behoorende kaarten en plaaten. Haarlem 1803. 4^o.

(Dit rapport, hetwelk ook de namen draagt van zijne mederapporteurs Blanken en Kros, was hoogstwaarschijnlijk alleen van zijne hand.)

Prijsverhandeling betreffende het leven en de verdiensten van Christian Brunings, met een voorberigt van J.H. van der Palm. 's Grav. 1827. 4^o.

(Deze lofrede, bekroond door het Directoire der Bataafsche Republiek, in het jaar 1807 met eenen gouden gedenkpenning, hangende aan eene gouden keten ter waarde van 200 dukaten, is onder gemelden titel op 's lands kosten en op 's lands drukkerij uitgegeven.)

Behalve de genoemde werken moet er van Conrad in handschrift bestaan, eene:

Memorie over de resultaten, welke de werken te Katwijk hebben opgeleverd, sedert dat de Sluizen op den 21 October 1806, in tegenwoordigheid van Koning Lodewijk, voor het eerst geopend zijn, tot op den 31 December van datzelfde jaar.

Er bestaat van Conrad een fraai portret door J. Anspach geschilderd en L. Portman op steen gebragt. Gelijk het onderschrift zegt, werd hetzelve vervaardigd op last van H.H. regenten der fundatie van de vrouwe van Renswoude te Delft,

uit achting voor hunnen voormaligen kweekeling; ook is hij afgebeeld eens in medaillon met bijwerk en eens in het Album voor schoone kunsten 1853, in steendruk door Trap, in 4^o.

Conrad was gehuwd met Willemina Broestershuysen, die slechts weinige jaren, doch hoogst gelukkig met hem verbonden was, en hem slechts zeven jaren overleefde. Zij schonk hem drie zonen, Jan Willem Conrad, Martinus Hendrik Conrad en Frederik Willem Conrad, die allen in dienst des waterstaats geplaatst, de voetstappen huns vaders waardiglijk drukken en gedrukt hebben, zijnde de beide eerstvermelden reeds overleden, waarom hunne levensberigten hieronder volgen, en de laatstgenoemde nog in leven, die reeds getoond heeft door talrijke geschriften en als hoofd-ingenieur van den waterstaat, daargestelde werken, dat de bedrijvigheid en zonderlinge bekwaamheid van zijnen uitmuntenden vader, op hem zijn overgegaan, en die thans de eer geniet voorzitter te zijn der commissie voor de kanalisatie der landengte van Suez.

Zie K. en L. Bode, 1808, D. I. bl. 97 en 131; Gedenks van de Koninklijke Orde der Unie, voor de jaren 1807, 1808 en 1809, bl. 149; Nieuwenhuis, Algemeen Woordenb. van Kunst en Wetensch.; Collot d'Escury, Holl. Roem, D. VI. St. II. bl. 671-674; Biogr. Univers., T. V. p. 180; Wolf, Beschr. van de Groote of St. Ravo Kerk te Haarlem, bl. 128-132; van der Aa, Frederik Willem Conrad en zijne werken, geplaatst in het Album der Schoone Kunsten, jaargang 1853; Cat. van de bibl. der Maatsch. van Nederl. Letterk. te Leiden, D. II. bl. 120; van Leeuwen, Nieuwe Cat. der Prov. bibl. Friesl., D. II. bl. 120.