Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 3

[Alexander Philip van der Capellen]

CAPELLEN, (Alexander Philip van der), Heer van Berkenwoude-en-Achterbroek, welke heerlijkheid hij na zijn tweeden broeders dood verkreeg, jongste broeder van den voorgaande, geboren den 5^den Februarij 1745, trad in zijne jeugd in de krijgsdienst en klom op tot Kolonel bij de Kavallerie en Eersten Luitenant bij den Stadhouder Willem V en was sedert 1759 diens Kamerheer. De Vorst had den verdienstelijken regtschapen man altijd met achting en vertrouwen behandeld, doch in 1783 ontdekte deze laatste eene verkoeling in de handelwijze des Stadhouders. Na de reden hiervan vragende, kreeg hij van den Prins ten antwoord: ‘dat deze niets tegen hem had en ook nergens van verdacht hield; maar dat hij zijnen broeder Capellen tot de Marsch aanzag als een zijner grootste vijanden, die voorhad het Stadhouderschap te culbuteren en met

den Heer van der Capellen tot den Pol, de eerste oorzaak was van de tegenwoordige troubles, dat daarom de correspondentie, die hij met zijnen broeder onderhield, aan hem eenige ombrage gaf; dat hij, ofschoon met de beste intentie van de wereld, somtijds zaken zou kunnen melden, waarvan zijn broeder een verkeerd gebruik konde maken, waardoor hij dan de dupe van dezelve zou zijn. Dewijl hij die Heeren verdacht hield voor aanstookers van de tegenwoordige onlusten en aanmerkte als hoofden eener partij, in de Republiek, die het Stadhouderlijk huis zochten over hoop te werpen. Dat de eclatante wijze, op welke niet alleen zijn Overijsselsche neefen zijn broeder tot de Marsch, maar bijna zijne geheele familie, ja zelfs sommigen van de familie zijner huisvrouw, zich tegen hem schenen te verzetten, hem noodzaakten op zijne hoede te zijn, terwijl hij dagelijks moest ondervinden, dat vele personen, die hem het meeste schuldig waren, hem nu afvielen en wantrouwen bij hem verwekten.’ Waarbij kwamen de verdenkingen van eenige gesprekken door dezen Kamerheer, op onbehoorlijke tijden en plaatsen gehouden met den Dordrechtschen Pensionaris de Gijsclaar.

Capellen ging deze verdenkingen te keer, met den Stadhouder te verzekeren, dat men hem met opzigt tot het oogmerk der Heeren van der Capellen bedroog en het er slechts op toeleide om hen in een hatelijk daglicht te stellen en, ware het mogelijk, met hunne geheele familie te gronden te rigten, om welk oogmerk gemakkelijker te bereiken, men hem ook verdacht gemaakt had, ten einde zijne verwijdering van het Hof te bewerken, Wat de verkeering met den Pensionaris de Gijselaar betrof, deze, betuigde hij, was op behoorlijke uren en òf in het logement der Stad Dordrecht, òf ten zijnen huize, gehouden en behelsden niets ten nadeele van zijne Hoogheid.

Terwijl dit ten Stadhouderlijke hove omging en Capellen onderscheidene mondgesprekken met den Prins hield, brieven schreef en tusschenbeidekomende personen van rang, de verzoening zochten te bewerken, verspreidde het gerucht niet minder dan dat Capellen een verrader van den Prins, zijnen weldoener, was; de geheimen van dezen aan diens grootste vijanden geopenbaard had; daartoe misbruik makende van het vertrouwen hetgeen de Prins in hem stelde, door hem toegang te verleenen tot zijne geheimste papieren; ja zelfs, dat hij den kamerdienaar, die het meest 's Vorsten persoon naderde, had omgekocht om hem den inhoud der brieven, die zijne Hoogheid las, mede te deelen. Zoo openlijk geschandvlekt, en in de nieuwspapieren beschreven als ontslagen van zijn post als Kamerheer, drong hij met sterker eischen er op aan, dat men ten strengste onderzocken zou, of hij ergens aan schuldig was, en zoo men het tegendeel ondervond hem dan openlijk onschuldig verklaren, doch zonder vrucht. Hij bekwam weder ten antwoord, dat de Stadhouder ‘geen het

minste bewijs tegen hem had; maar dat de vermoedens bleven aanhouden, en dat, zoo ras die weg genomen konden worden, hij hem gaarne wilde regtvaardigen; maar hem thans niet wel kon toestaan zijn dienst als Kamerheer te doen, en dus veel liever zag, dat hij zich absenteerde.’ Tot het laatste kon hij niet besluiten, het eerste hing van zijne Hoogheid af. Om de valsch verspreidde geruchten te keer te gaan, deed hij in de nieuwspapieren een berigt plaatsen, dat de eerroovende geruchten ten zijnen nadeele, sedert eenige dagen, in 's Gravenhage en elders met kwaadaardige oogmerken verspreid, van allen grond van waarheid ontbloot waren, en hij het aan zich behield om het publiek, des noods, nadere opening te geven, van die gebeurtenissen, uit welken de aan hem nog onbekende eerroovende lieden, die geruchten verdicht en in de wereld gebragt hadden. Tot het plaatsen hiervan gaf de Prins verlof; alleen kon deze niet toestemmen, de voorbehouding van het nader opening te geven: Ook had Capellen een en ander maal aan Zijne Hoogheid betuigd, dat hij, door den Prins niet openlijk geregtvaardigd wordende, zich gedrongen zou vinden, om alles, wat deze zaak betrof, te openbaren.

Velen deden herhaalde pogingen, om die brenke te heelen; doch met zoo weinig vrucht, dat Capellen ten laatste, onder de dierste betuiging van onschuld en den sterksten aandrang op onderzoek zijns gedrags, zijnen post als Kamerheer nederleide. Een stap, die, hoe zeer de Prins verklaard had, dat deze nooit tot zijne schande of nadeel, kon worden uitgelegd, bij velen, ook in openbare geschriften, eene aller ongunstigste uitlegging kreeg, hetwelk Capellen op nieuw deed aanhouden, om eene openlijke schuldeloosverklaring van Zijne Hoogheid, die hem intusschen met veel beleefdheid behandelde, en zelfs, nevens zijne echtgenoote, met een aantal personen van den eersten rang, ten hove op eenen maaltijd verzocht. Dit gaf hem eenige flikkeringen van hoop, dan deze verdwenen, en wanneer men na vele gesprekken, en onderhandelingen om eene openlijke verklaring te beramen, die Zijne Hoogheid en Capellen voldeed, het niet eens kon worden over de uitdrukkingen, besloot de Jonkheer, ten laatsten, tot het zoo dikwijls voorgeslagen middel, de openlijke uitgave van hetgeen hij noodig vond, om zijne eer en zijnen goeden naam te handhaven, en zond diensvolgens in het licht:

Het gedrag van Jonkheer A.P. van der Capellen, aan het Publiek door hem zelven opengelegd. In 's Hage 1784.

Zijne regtvaardiging voldeed den Staten van Holland zoo wel, dat zij den verongelijkten Capellen aanstelden tot Kolonel van een Regiment Kavallerie, en hem in 1787 tegen zijn wil benoemden tot Bevelhebber van Gorinchem, toen de Hertog van Brunswijk met een Pruisisch leger naar Holland in aantogt was. In weêrwil dat het in die stad aan krijgsvoorraad en genoegzame manschap ontbrak, om de stad behoor-

lijk te verdedigen, stelde hij toch alle middelen van verzekering in het werk om ten minste niet door den vijand verrast te worden. De Pruissen verschenen den 17^den September 1787 voor de stad, welke zij, zonder voorafgaande opeissching, begonnen te bombarderen, en daarmede zoo lang aanhielden tot men eene vlag uitstak. De bevelhebber hierop iemand naar buiten gezonden hebbende, kreeg berigt dat men de stad dadelijk opeischte, in naam des Konings van Pruissen en op last des Hertogs van Bruuswijk. Capellen zocht zoo goed mogelijk eene capitulatie te sluiten, en vrijen uittogt voor de burgerhulpbenden te bedingen, maar vergeefsch; toen bood hij zich zelven als gevangene aan, mits de burgerij van plundering verschoond bleve. Hij werd hierop naar Nijmegen gebragt, waar het verachtelijkste gemeen hem met smadelijke bejegeningen ontving, en vervolgens naar Wezel gevoerd, waar men hem als een misdadiger in eenen akeligen kerker wierp. Hij overleed aan de gevolgen der aldaar uitgestane mishandelingen, twee dagen nadat hij ontslagen en naauwelijks te Utrecht aangekomen was. Hij was den 16^den November 1773 gehuwd met Maria Taets van Amerongen, bij wie hij twee zoons en twee dochters verwekte. Zijne zonen waren Willem van der Capellen geboren den 15^den December 1774, en Goderd Alexander Gerard Philip van der Capellen die volgt.

Het portret van Alexander Philip van der Capellen, gegraveerd door Reinier Vinkeles, komt voor in de Vaderl. Hist. ten verv. op Wagenaar, D. VII, bl. 88.

Zie het gezegde werk, D. VII. bl. 88-92, D. X. bl. 119, D. XVII. bl. 21-31; Kok, Vaderl. Woordenb., D. IX. bl. 141, 143, 144, Bijv. D. II. bl. 5-13; C. van der Aa, Geschied. van den Oorlog 1793-1804, D. III. voorr. bl. VI-XI; de zelfde, Leven van Willem V, D. III. bl. 280 en 281; van Kampen, Vaderl. Karakt., D. II. bl. 682 en 683.