Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 2. Derde en vierde stuk

[Lodewijk Ernst Hertog van Brunswijk wolfenbuttel]

BRUNSWIJK WOLFENBUTTEL (Lodewijk Ernst Hertog van), geboren den 25sten September 1718, trad reeds ten jare 1736 in Keizerlijke dienst en streed onder bevel van den Veldmaarschalk Frederik Heno Graaf van Seckendorff, als Bevelhebber over een Regement Infanterie, gedurende drie jaren tegen de Turken, vervolgens werd hij in 1741, door zijnen broeder, wiens echtgenoote toen voor een jaar den Keizerlijken troon in Rusland bekleedde, tot Hertog van Koerland benoemd, doch nimmer werd hem die waardigheid ten deele, daar eene omwenteling in dat zelfde jaar het huis van Brunswijk in Rusland deed vallen, zoodat hij de reis naar dat Rijk te vergeefs gedaan had. Daarna ging hij weder in Oostenrijksche dienst en in 1747 door de Keizerin Maria Theresia, tot den rang van Veldmaarschalk verheven, woonde hij onder Koning George van Engeland en Prins Karel van Lotharingen de veldtogten van 1743-1746, aan den Mein, de Rijn, in Bohemen en Silezië bij. Te Sorr tegen de Pruissen strijdende werd hij gevaarlijk, gekwetst, welke wond in 1746 weder openbrak

doch te Aken door de baden volkomen geheeld werd. Na den ongelukkigen veldtogt van 1747, toen Lodewijk XV in Staats-Vlaanderen viel, en gereed stond om met zijne legermagt de Republiek te overstroomen, stond Brunswijk met zijn legercorps bij den Oudenbosch, tot verdediging van de grenzen van den Staat. Hier maakte Willem IV, Prins van Oranje, die eenige tijd te voren tot Erfstadhouder der Vereenigde Nederlanden verheven was, kennis met den Hertog, en in hem meenende den man gevonden te hebben, geschikt om den vervallen staat van het Nederlandsche Krijgswezen te herstellen, zocht hij hem aan om uit de Keizerlijke dienst in de onzen over te gaan, hetwelk de Hertog eerst van de hand sloeg doch, na drie jaren aanhouden, bij voordeeliger aanbiedingen, in 1750 aannam, waarop de Staten-Generaal hem tot Veldmaarschalk over het Leger aanstelden, op eene jaarwedde van 20,000 gulden, welke tot vergoeding van het gemis der voordeelen bij de Keizerlijke dienst genoten, jaarlijks nog werd verdubbeld, bovendien werd hem toegezegd de survivance, om bij vacature van een voegzaam Gouvernement boven andere daarmede begiftigd te worden, en het commando over het Regement Hollandsche Gardes, bij overlijden van den Generaal van der Duin.

Na de dood van Willem IV werd hem in 1752, onder den titel als vertegenwoordigende den Kapitein-Generaal, op eenen bepaalden lastbrief, het Opperbevel over het Krijgsvolk opgedragen, terwijl hij, na het overlijden der Gouvernante Anna in 1759, tevens tot besturende voogd over Willem V en diens zuster werd aangesteld. Anna had hem als vader haren zoon aanbevolen. Hij wist de onzijdigheid der Republiek in den langdurigen oorlog van 1754, tusschen de naburige Zee- en Landmogendheden te bewaren. Ook na het afsterven van de Prinses Gouvernante was de Staat zeven jaren lang onder zijn bestuur, als voogd van den jeugdigen Prins, gerust en gelukkig. Hoewel het, gedurende die tijd niet aan bewijzen ontbrak dat de Hertog gaarne wenschte e regeren en de genen, die hij als hinderpalen zijner oogmerken aanzag, zocht te winnen of ter zijde te schuiven.

Nadat de Stadhouder in 1766 meerderjarig was geworden, verkreeg hij van de Staten van Holland, als een blijk van hunne goedkeuring over zijn bestuur als voogd, eene gifte van 200000 gulden, van de overige Staten naar evenredigheid. Door den Stadhouder werd Brunswijk, bij eene akte van consulentschap tot raadsman gekozen, in alle zaken, hoe ook genaamd, aan den genoemden Stadhouder opgedragen, onder volstrekt beding, aan de zijde des Hertogs, van eene volstrekte onverantwoordelijkheid, anders dan aan den Prins. Deze akte was wel met medeweten en goedkeuring van eenige Hollandsche Regenten opgesteld, doch het tegenloopen van de krijgszaken deed de stemming ten zijnen opzigte veranderen. Zoo drong Amsterdam reeds in 1781 op zijne verwijdering aan, wegens het verval van de Zeemagt, destijds echter regtvaardigde eene resolutie der Staten-Generaal zijn gedrag

volkomen. Toen het nogthans, bij de geschillen met Keizer Jozef II, bleek, dat de vestingen geheel buiten staat van verdediging waren, wierp men hiervan de schuld op den Hertog en nam, daar zulks niet te bewijzen was, de Akte van Consulentschap te baat. Bij resolutie van 10 tegen 9 stemmen verklaarden de Staten van Holland, dat hij door die Akte op onwettige wijze zich als Minister had opgeworpen, en dat hij daarom als gevaarlijk mensch moest worden afgezet. Terwijl de Ridderschap van Holland te vergeefs tegen dit besluit protesteerde, hing Friesland er zijn zegel aan. De Hertog, na te vergeefs verzocht te hebben niet ongehoord te worden veroordeeld, achtte het geraden het besluit der Algemeene Staten niet af te wachten, maar legde den 14den October 1784, bij eenen brief, in hunne handen alle zijne militaire waardigheden neder, en verliet de Nederlanden, zich naar Aken begevende. Hij overleed, op het slot te Vechelen in het Brunswijksche, den 12den Mei 1788.

Werkzaamheid, bekwaamheid en kunst om zich aan de Hoven staande te houden ontbraken Brunswijk geenszins, ook kan men hem geen eerlijkheid ontzeggen, doch van bovenmatige eer- en heerschzucht is hij bezwaarlijk vrij te pleiten.

Zie Wagenaar, Vaderl. Hist., D. XX. bl. 383; de zelfde, Beschr. van Amsterd., St. IV. bl. 408; het Leven van Willem Karel Hendrik Friso en van Anna van Brunswijk Luneburg, D. III. bl. 118-120, D. IV. bl. 74-76; Vaderl. Hist. ten onmiddell. verv. op Wagenaar, D. XXIII. bl. 10, 11, 17, D. XXIV. bl. 17, 19, 20, 135; Vaderl. Hist. ten verolge op Wagenaar, D. IV. bl. 77-122, D. V. bl. 53-66, D. VII. bl. 218-222. D. VIII. bl. 91, 113-171, D. IX. bl. 217 en 218, D. XI. bl. 217, 218, D. XX. bl. 101-105, D. XXII. bl. 348-350, C. van der Aa, Leven van Willem V, D. I. bl. 83, 122, 123, 154-169, 193-195, 220-225, 292-321, 324-362, 396-402, 430-467, D. II. bl. 541-567; van Kampen, Verkorte Geschied. der Nederl., D. II. bl. 267; Nieuwenhuis, Algem. Woordenb. van Kunst. en Wetens.; Stuart, D. I. bl. 52, 142-144, 154-169, 263, 359, 515-526, D. II. bl. 11, 12, 228, 288-300; van Kampen, Vaderl. Karakterk., D. II. bl. 650-660; Bilderdijk, Geschied. des Vaderl., D. XI. bl. 156, D. XII. bl. 2, 3, 21-33, 50-52, 144, 169-171; Militaire Spectator 1849, bl. 447.