Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 2. Derde en vierde stuk

[Eric II de Jonge Hertog van Brunswijk Calenberg]

BRUNSWIJK CALENBERG (Eric II de Jonge Hertog van), zoon van Erik I de Oude en van Elizabeth, dochter van Joachim Keurvorst van Brandenburg, werd in 1528 geboren en door zijne ouders in de Luthersche Godsdienst opgevoed. In 1540 volgde hij zijnen vader in de Regering zijner erfstaten op, maar woelziek van aard bezocht hij zijne Staten slechts om ze uit te mergelen en zworf de wereld door, overal in den krijg bezigheid zoekende. Ofschoon het ons niet gebleken is, wanneer of bij welke gelegenheid, zwoer hij spoedig de Hervorming af en trad in dienst van den Keizer, waarbij hij in den Schmalkaldischen krijg en later tegen Maurits van Nassau de Protestanten bestreed. Na de dood van Karel V, bleef hij in dienst van Filips II, en als zoodanig vinden wij hem in de Nederlanden, bij den slag van St. Quentin den 10den Augustus 1557. Hier had hij het geluk den Connétable Anne de Montmorency en den Maarschalk de St. André gevangen te nemen, die hij terstond naar Duitschland voerde. Filips II, die deze belangrijke personen tot elken prijs wilde in handen hebben, kocht ze voor 112000 gulden van Hertog Erik, die voor een derde van deze som het slot en de heerlijkheid Woerden in pand ontving. In 1564 vermeerderde hij zijne bezittingen in Holland door den aankoop van de heerlijkheid Liesveld. Onrustig van aard wilde hij steeds krijg voeren en wijdde dus bij de onlusten in de Nederlanden zijn zwaard aan de zaak van Spanje. Reeds in het begin van 1563 had hij vier vaandelen soldaten aangeworven, en werd toen reeds beschuldigd van het schrijven van velerlei leugenachtige berigten in de Nederlanden, opdat men zijn krijgsvolk mogt onderhouden, ook hield men het in het laatst van dat jaar voor vast, dat hij voor zekere groote ondernemingen, naar zijne gewoonte, te Brussel was. In 1564 was hij in deze landen en hield zich te Woerden op, terwijl men meende dat hij met den Kardinaal Granvelle geheim verstand had. Hij hield zich bezig om, gelijk men voorgaf 4000 ruiters en 40 vaandelen knechten aan te werven, hoewel anderen meenden, dat de Koning van Spanje, zoo veel krijgsvolk van Hertog Erik niet zou aanhouden. Men verspreidde dan ook het gerucht, dat dit krijgsvolk naar Engeland moest trekken. Tevens schijnt hij

met den Kardinaal geheime zamenkomsten in diens huis te Antwerpen gehouden te hebben, ten minsten de Prins van Oranje verzekerden in het begin van 1564, dat de Kardinaal toen nog te Antwerpen was. Beiden de Landgraaf Willem van Hessen en Prins Willem van Oranje besloten naauwkeurig acht te geven op de verbindtenis en de handelingen tusschen den Hertog en den Kardinaal. Men schijnt Hertog Erik zeer gevaarlijk te hebben geacht en hield het noodig hem naauwkeurig na te gaan, als die zich aan den Paus en aan Engeland reeds had aangeboden, en het nu toelegde op Nederlands ellende.

Oranje echter hield zich spoedig verzekerd, dat de werkzaambeden van Hertog Erik geen voortgang zouden hebben; hij had zich ook bij de Landvoogdesse verdedigd tegen het gerucht der aanwerving van troepen. Evenwel het wantrouwen bleef, en in 1565 moet hij werkelijk volk hebben aangeworven. In dat zelfde jaar verzocht hij aan Oranje met eenen brief, dat hij in het Hof des Konings te 's Gravenhage zijn intrek mogt nemen, betgene hem, met toestemming der Landvoogdesse Margaretha, werd toegestaan. Doch dit verwekte nieuwe vermoedens. Die wervingen moeten buiten de bevelen der Landvoogdesse en des Konings zelven zijn geschied, ten minsten Filips II schreef aan de Landvoogdesse (indien Filips ook hier geloof verdient), dat hij Hertog Erik geschreven had geen volk te werven, waartoe hij van hem, den Koning, nooit orders had gehad. Ofschoon Oranje nog van de aanstalten des Hertogs niets geloofde, begonnen zich echter de vermoedens, meer en meer te bevestigen en was de Hertog in den Zomer van 1566 te Deventer, Kampen en andere plaatsen, met Aremberg en Megen bezig om voor eenig krijgsvolk doortogt te vragen. Te dien einde verbleef hij een poos op het Loo, in de nabijheid van Apeldoorn, en dat den Graaf van Megen toebehoorde; somtijds was hij te Zwartsluis en te Harderwijk om te zien, van waar hij troepen over de Zuiderzee naar Holland kon zenden, volgens de berigten van Brederode, die hem naauwlettend bespiedde, en zelfs wist dat hij aan de steden Kampen en Zwolle verzocht had, dat zij zijn contant geld, 400,000 daalders, wilden in bewaring nemen, en hij zelf in het geheim in hare wallen vertoeven mogt, hetgeen hem echter werd afgeslagen. Hij hield zich toen te Lingen op, was soms te Arnhem, waar hij zamenkomsten met Megen hield. Nog in het zelfde jaar 1566 was de Hertog te Liesveld, tegenover Schoonhoven, maar welhaast begon men op nieuw het verhaal zijner wervingen voor ijdel te verklaren. Wegens de beweging te Woerden, toen de beelden uit de kerken werden genomen, in September 1566, wist hij evenwel op het slot aldaar krijgsbehoeften en soldaten te brengen, waartoe hij, met goedkeuring der Landvoogdesse, 200 voetknechten in Overijssel en Gelderland had aangeworven. In October van dat jaar was hem van wege den Koning het bevel over 1000 en aan zijn broeder Philippus over 500 ruiters

gegeven, die met andere benden gereed moesten zijn om de Nederlanden in te trekken. Het aanwerven van volk daartoe in Duitschland ging traaglijk voort. Met Megen en Aremberg was de Hertog reeds in 1566 bestemd om Zeeland te bezetten, doch ook dit plan werd verijdeld. In 1567 diende hij bepaald onder Megen tot beteugeling van Brederode, en versloeg den 27sten Februarij bij Vianen 600 van diens Walen. In Mei kwam hij met zijn volk te Vianen, Meerkerk en Ameide en wierp alle de schansen welke het volk van Brederode aldaar had opgeworpen en verlaten had, omver. Het landvolk was voor het meerendeel reeds gevlugt, doch sommigen van degenen die achtergebleven waren werden door Erik gevangengenomen, die ook de huizen plunderde en het huisraad vernielde. Toen nam hij ook Jan van Renesse gevangen en plvnderde Batenstein. In 1568 had hij bevel van den Hertog van Alva om met 2000 ruiters, naar Brussel te trekken, doch hij weigerde het, als tegen zijne bestelling zijnde, terwijl zijne troepen uit geldgebrek uiteen liepen. Desniettegenstaande diende hij Alva met zijne krijgsbenden, met welken hij in Mei 1568 in de omstreken van Meppel, Rolde en Oldenzaal omzwierf, en vanwaar hij zich naar het Land van Munster begaf, waar hij de stad Rheyne tot zijne loopplaats wilde maken, hetgeen hem door de burgers belet werd, die de poorten voor hem sloten. Men verhaalde dat hij in twee zijner vaandelen een vos voerde met een vogel in den bek. Lodewijk van Nassau had inzonderheid van zijnen broeder in last om naauwkeurig te letten op Hertog Erik en wat er in zijn land omging. Terwijl Alva naar Jemmingen toog, hield hij Groningen bezet. In 1569 wierf hij hulptroepen voor Karel IX, Koning van Frankrijk, tegen de Hugenooten, doch ofschoon hij verzocht werd om op te trekken, was hij nog niet besloten wat te doen. Hij baarde evenwel meer schrik met de geruchten van zijne wervingen, dan dat hij werkelijk kwaad deed. Onder de Duitsche Vorsten vond hij veel tegenstand, en de Landgraaf Willem van Hessen vooral was hem zoo in den weg, dat Erik eens op zijne monsterplaats te Nordheim slechts zeventien knechten vond, en zich van knollen moest bedienen tot paarden voor zijne ruiterij. Dit gebeurde in 1572. De gemelde Landgraaf en de Paltzgraat hadden hem afgeraden om zich in dien oorlog te steken, doch hij liet zich niet overhalen, maar bleef aan de dienst van Spanje gehecht, en eischte in 1574 de steden Hoorn en Enkhuizen op, doch in plaats van aan deze opeisching te voldoen, hielden de Regeringen dier steden de trompetters gevangen en die van Hoorn lieten hem niet los, voor den 18den Junij van het volgende jaar toen zij daartoe uitdrukkelijken last van den Prins hadden bekomen. In 1575 werd er nog eene brief van den Landvoogd Requesens aan hem onderschept. Oranje betreurt het bij deze gelegenheid, dat dezulken, die aan zijne zijde moesten staan, onder welke hij ook den Hertog rekende, de zijde der vijanden hadden gekozen. In 1578 moet hij op nieuw ten dienste

van Don Juan volk hebben aangeworven, het gerucht zeide tot 3000 ruiters en drie Regementen voetvolk. Daar bestond vrees, dat hij met al dit volk door het gebied van Graaf Jan van Nassau zou heen trekken en het plunderen. Wat er van dezen zijnen togt geworden is wordt niet gemeld.

Later vertrok Hertog Erik naar Italië waar hij in 1584 overleed. Door zijne gemalin Dorothea van Lotharingen, eene kleindochter van Christiaan II, Koning van Denemarken, en Isabella van Oostenrijk, was hij aan deze beide vorstelijke huizen verbonden. Daar hij bij haar geene wettige nakomelingen naliet, vervielen zijne Brunswijksche landen aan Julius, Hertog van Brunswijk-Wolfenbuttel, maar zijne bezittingen in Holland maakte hij aan zijne natuurlijke kinderen Willem en Katharina, echtgenoote van den beroemden Andreas Doria.

Zie Kempenare, Vlaemsche Kron., bl. 41, 85; Bor, Nederl. Oorl., B. I. bl. 42 (30), B. III. bl. 169 (119), B. VII. bl. 499 (18), B. XXX. bl. 749 (58); Strada, de Bello Belg. Dec. I.L.V. pag. 193, 257, 260, 272; van Mieris, Hist. der Nederl. Vorst., D. III. bl. 329, 405, 430, 431; van Hoogstraten en Brouërius van Nidek, Groot Algem. Hist. Woordenb., E. bl. 142; Boomkamp, Alkmaer en zijne Geschied., bl. 348; Wagenaar, Vaderl. Hist., D. VI. bl. 15, 16, 139, 186, 187, 232, 233, 280, 381, 473 en 474; Kok, Vaderl. Woordenb., D. XXXIII. bl. 27, 28, 30, 32 en 33; Arend, Algem. Geschied. des Vaderl., D. II. St. IV. bl. 63, 145, 218, 228. 313, 325, 436, 484, St. V. bl. 78, 81, 375; Groen van Prinsterer, Archiv. de la Mais. d'Orange, Tom. I, II, III, V, VI et la Table des matières in voce Brunswick-Calenberg; Schultz Jacobi en Domela Nieuwenhuis, Bijdr. tot de Geschied. der Evang. Luth. Kerken, St. III. bl. 56, 57, 59; Gachard, Corr. de Philippe II, pag. 39; Bakhuizen van den Brink, Huw. van W. van Oranje met Anna van Saxen, bl. 6.