Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 2. Derde en vierde stuk

[Gualtherus Jacob Bosch]

BOSCH (Gualtherus Jacob), oudste zoon van Iman Jacob van den Bosch en van Sara Barbara Cornelia Kolff, geboren te Sommelsdijk den 12 Mei 1767, werd van zijn twaalfde jaar tot den zeehandel opgeleid en bevlijtigde zich ook, om grondige kennis te verkrijgen van alles, wat op dit vak betrekking heeft, met dat gelukkig gevolg, dat hij, toen zijn waardige vader bij diens overlijden eene weduwe met elf kinderen naliet, hij gedeeltelijk de vaderplaats bezetten kon en den zijnen ten steun en raadsman verstrekken. Hij wijdde dan ook daaraan zijne jeugdige krachten in eenen tijd, waarin aller hartstogten in beweging gebragt werden, en die woelingen een aanvang namen, welke Europa op hare grondvesten hebben geschokt. Hij onthield zich zoo veel mogelijk van alles wat op de staatkundige gebeurtenissen betrekking had, en wij zouden bijna niet meer weten tot welke partij hij destijds behoorde, zoo hij zich in 1793 niet eenigzins had doen kennen. Van Boetzelaers heldhaftige verdediging van de Willemstad had de voorstanders van het Stadhouderlijk huis verblijd. Van onderscheidene zijden werd den dapperen, die Neêrlands krijgsroem hadden opgehouden, ververschingen en geld gezonden. Ook te Rotterdam vormde zich eene commissie, onder den naam van: de Vrienden. Van deze was van den Bosch Secretaris, en gaf, als zoodanig, van hare verrigtingen een vrij uitvoerig verslag in het licht. Overigens leefde hij voor de zijnen, en huwde in 1796 met Margaretha Sara van der Meulen. Bij haar verwekte ook hij elf kinderen, van welke er bij zijn overlijden nog zes in leven waren.

Vonden de kinderpokjes eenen magtigen bestrijder in den vader van van den Bosch, hij zelve nam, ofschoon geen geneeskundige zijnde, in tegendeel de koepok-inenting in bescherming. De eerste kinderen, in Holland gevaccineerd, waren die van zijnen tuinman te Rotterdam; toen de ontwikkeling in alles bleek overeen te komen met Jenners opgave, werden daaruit zijne drie oudste kinderen in 1800 mede ingeënt.

Hoe talrijker zijn gezin werd, des te meer wenschte hij buiten aanraking met staatkundige bemoeijingen te blijven. Dit viel intusschen hoe langer hoe moeijelijker in eenen tijd, in welke, bij de in beweging gebragte hartstogten, alle onzijdigheid strafbaar gerekend werd. Naar gelang de Fransche overheersching toenam, vermeerderde ook zijn verlangen, om vrij man te blijven, en den vreemde van de gelegenheid te berooven, om over zijn persoon te beschikken. In 1803 bood zich daartoe eene gunstige gelegenheid aan. De Deensche Consul te Rotterdam, Amalry, was door zijne hooge jaren niet meer in staat zijne functiën naar behooren waar te nemen. De Minister des Konings van Denemarken droeg met 1804 de waarneming van het Consulaat aan van den Bosch op; de Vorst bekrachtigde die verkiezing, en, toen in April 1805 de jonge Amalry tot Consnl werd aangesteld, werd van den Bosch door Christiaan VII, ter vergelding van zijne belangeloosheid en veelvuldige diensten, gedurende den korten tijd, dien hij als waarnemend Consul werkzaam geweest was, op eene zeer vereerende wijze, benoemd tot Zijne Majesteits Agent te Rotterdam met den rang van werkelijk Commercieraad. Dus had hij het begeerde, eene buitenlandsche betrekking, welke hem tegen Frank rijk beveiligde. Uit dien hoofde stelde hij dan ook prijs op deze eeretitels, en maakte daarvan gebruik, wanneer deze hem als schild konden dienen. Hij verdiende die echter ook, want hij had Denemarken aan zich verpligt. Als Hollandsch zeehandelaar een vriend van orde zijnde, hinderde het hem, toen hij de waarneming van het consulaat aanvaardde, dat er geenerlei rigtsnoer bestond, waarnaar men zich in voorkomende gevallen gedragen kon. Alles lag verspreid in Edicten, Instructiën, Plakkaten, Aanschrijvingen enz. Hij getroostte zich daarom den onaangenamen arbeid, van deze stukken van 1761 af te doorlezen en daaruit een geheel te vervaardigen onder den titel van: Pligten en regten van den Deenschen Consul, hetwelk reeds in Junij 1804, door die regering, aan welke hij het had toegezonden, met hoogen lof werd vereerd, en na eenige kleine wijzigingen, ten algemeenen rigtsnoer gesteld.

Frankrijks gedurig toenemend geweld bragt intusschen aan den Nederlandschen zeehandel eene hartwonde toe. Kort was de verademing geweest, welke de vrede van Amiens had te weeg gebragt. Napoleonscontinentaal stelsel deed velen alle herleving van dien handel onmogelijk achten, zoo lang die man des gewelds aan het hoofd stond. Onderscheidene handelhuizen besloten dus hunne kapitalen op eene andere wijze te beleggen, en onder deze was ook

dat, waarvan van den Bosch medelid was. In 1809 bood zich daartoe eene gelegenheid aan door den verkoop der schorren, uit welke sedert de Wilhelmina polder in Zuid-Beveland is bedijkt. Door de geïntresseerden in deze onderneming daartoe uitgenoodigd, verliet hij in 1813 Rotterdam, nam zijn verblijf te Goes, als meer in de nabijheid des polders, en vond nu aldaar, in het beheer en de bebouwing van deze uitgebreide landbezitting, gedurende 23 jaren, eene even overvloedige als voor de maatschappij nuttige bezigheid. Ofschoon 's mans levensloop zich dus door geene groote lotverwisselingen kenmerkte, zal evenwel ieder, die van den Bosch als Handelaar en als Landhuishoudkundige meer van nabij beschouwt, moeten erkennen, dat hij geen gewoon mensch was. Als Handelaar had hij in 1804 aan de Rotterdamsche Kamer van Koophandel een uitvoerig vertoog ingeleverd: Over den waren aard van den Bataafschen Koophandel en de vereischten tot deszelfs instandhouding als den voornamen grondslag van de nationale welvaart en de bron van deszelfs voortdurend vermogen. Hij verklaarde zich daarin met nadruk tegen alle stremming, als het levensbeginsel des handels aantastende. Bij de komst van Lodewijk Napoleon tot den troon van Holland verlangde de Kamer het onder het oog des nieuwen gebieders te brengen. Van den Bosch vertaalde het dus op haar verzoek, vermeerderde het met eene belangrijke inleiding, en alzoo werd het ingezonden. Toen men in 1810 Napoleon zelve te Rotterdam verwachtte, werd hij nogmaals door die Kamer uitgenoodigd de belangen des handels en der stad te willen bepleiten. Hij stelde dien ten gevolge op eene uitgebreide Memoire statistique sur la commerce et les fabriques de Rotterdam, welke aan het bewind werd ingeleverd, en naderhand aan den Schrijver van het Tableau de Rotterdam belangrijke bouwstoffen verschafte, welke hij heeft weten op prijs te stellen en te gebruiken.

In 1807 had de Nederlandsche Huishoudelijke Maatschappij te Haarlem gevraagd: ‘Voor welke uitbreiding is de handel tusschen ons Vaderland en de kust van Afrika, gerekend van Kaap Palmas tot de rivier de Volte en de Juida vatbaar? Men vorderde bij de beantwoording, behalve getuigschriften ook locale proeven, welken niet wel geleverd konden worden. Van den Bosch zond nogthans eene verhandeling in, welke, wegens gemis van hetgeen niet te leveren was, onbekroond bleef, doch evenwel als zeer belangrijk beschouwd kan worden. De Koloniaalraad P. van IJzendoorn, die in zijn geschrift de Goudkust, volgens zijne eigene erkentenis, vrij wat daaruit heeft overgenomen, geeft haar bij berhaling den verdienden lof; en de steller zelf maakte niet lang daarna, doch zonder zich te noemen, een ander gedeelte daarvan publiek in zijne

Tafereelen van West-Afrika, gemeenzaamst bij ons bekend onder den naam van de Kust van Guinea een bijdrage tot de geschiedenis der menschheid, te Rotterdam 1815 8^o, welke

eigenlijk gerigt waren tegen de voorstanders van den slavenhandel, dien hij verfoeide.

Van den Bosch was, tijdens deze uitgave, geen handelaar meer, maar onvermoeid bezig in de bevordering van den bloei en den vooruitgang van den Wilhelmina polder, en het daarin verrijzende Wilhelmina-dorp. Dit laatste fraaije dorp is geheel aan hem zijn bestaan verschuldigd, en daarin heeft hij zich een schoon en duurzaam gedenkteeken opgerigt. Deze inrigting nam echter zijn hart niet geheel en al in, ofschoon zijn leven grootendeels aan haar was toegewijd. Elke inrigting, welke op de eene of andere wijze aan de ligchamelijke of zedelijke welvaart zijner natuurgenooten kon dienstbaar zijn, vond in van den Bosch eenen warmen voorstander, ijverigen medewerker en belangeloozen ondersteuner. Zoo was hij voor het Zendeling-Genootschap een met beradenheid werkende Directeur. Hij was in de ruimste beteekenis menschenvriend. De Maatschappij tot Nut van 't Algemeen had aan hem een werkend lid, en vooral haar Departement Goes was hem veel verschuldigd. In vroegere jaren trad hij daarin ook meermalen als spreker op; zijne voorlezingen, steeds blijken leverende van vele en veelzijdige kundigheden, hadden altijd de strekking, om in den Departementalen kring het hoofddoel der Maatschappij te bevorderen, en waren doorgaans uit de bestaande omstandigheden ontleend. Zoo sprak hij in Augustus 1817, toen de vergadering juist inviel op het vierde eeuwgetij der gevierd wordende Goessche kermis, over de jaarmarkten, en maakte hij zijne hoorders op eene aangename wijze bekend met den aard, den oorsprong, de geschiedenis, en den tegenwoordigen toestand der Nederlandsche jaarmarkten. En toen hij in 1819 de eerste spreekbeurt met de jaarsverwisseling vervullen moest, handelde hij over den tijd, deszelfs afmeting, berekeningen en aanwijzing.

Van den Bosch gaf weinig uit, en hetgeen hij uitgaf zonder naam. Eene uitzondering maakte hierop het stukje over F. Naerebout, in de Vaderlandsche Letteroefeningen van 1812 N^o. 10. ten gevolge van bijzondere omstandigheden. Anders arbeidde hij liefst in stilte. Eene zijner spreuken was: Pourvu que le bien se fasse n'importe par qui (Als het goede maar geschiedt, komt het er niet op aan door wien). Daarom hoorde men ook zoo zelden zijnen naam, wanneer er het een of ander goeds verrigt was, ofschoon men hem dikwerf het eerst had moeten noemen. Het is dus niet wel mogelijk, alles wat hij uitgaf te vermelden. Onder anderen evenwel was van zijne hand:

Iets over den oorsprong en de stichting van Goes in de Goessche Courant van 21 Nov. 1817.

De 400sten verjaardag van het Charter, waarbij zij stedelijke regten had verkregen; overgenomen onder anderen in de Algemeene Konst- en Letterbode van 19 Dec. 1817 N^o. 53.

Iets over het droogmaken of bedijken van het Haarlemmermeer, in de Goessche Courant van 23 April 1819.

Lofrede op Frans Naerebout, uitgesproken in de Vergadering van het Goessche Departement der Maatschappij: Tot Nut van 't Algemeen, den 20sten van Wintermaand 1819, met eenige ophelderende Aanteekeningen door een der Leden van hetzelve departement. Goes, 1820, 8^o.

In den huisselijken kring bij familiefeesten enz. maakte van den Bosch een eenvoudig maar roerend vers, waarin zijne edele en Christelijke beginselen het zuiverste uitkomen; want Christen was hij en Christelijke zin bestuurde zijne daden, en deed hem gelaten blijven bij vele smartelijke verliezen en ligchamelijk lijden.

Zijn stof rust in den Wilhelmina-polder te midden van die bevolking, welke hij als zijn huisgezin beschouwde.

De oudste zijner zonen Iman Gualtherus Jacob van den Bosch, geboren te Rotterdam in 1794, bekleedt eene eerste plaats onder de Landhuishoudkundigen van ons Vaderland. Behalve dat hij zich als zoodanig door eenige werken in dat vak heeft doen kennen is hij de stichter van eene fabriek van meekrapbereiding, voor Zeeland van het hoogste gewigt. De aldaar sinds ruim twee jaren bereide meekrap houdt de concurrentie met eere vol tegen de Fransche, die ons produkt reeds bijna geheel verdrongen had, ofschoon zij veel hooger in prijs stond dan de Zeeuwsche.

Zie Algem. Konst- en Letterbode, 1836. D. II. bl. 210-217; uit familiepapieren aangevuld.