Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 2. Derde en vierde stuk

[Bernardus Bosch]

BOSCH (Bernardus), geboren te Deventer den 4den September 1746, werd in het jaar 1770 Predikant bij de Hervormde te Spanbroek en Opmeer, daarna in 1779 te Oudcarspel, voorts in 1780 te Vollenhove, en eindelijk in 1782 te Diemen, waar hij nog stond toen hij in 1785 het dichtstuk, getiteld: de Eigenbaat, zonder zijnen naam in het licht zond. Dit beviel zoodanig aan een Amsterdamsch patriottisch gezelschap, dat het in de couranten den maker daarvan eenen gouden medaille ter waarde van veertig ducaten aanbood, indien hij zijnen naam wilde openbaren. Bosch deed wel het laatste, doch wees de medaille edelmoedig van de hand, en nu was zijn roem gevestigd; het regende lofdichten, maar ook afgunstige paskwillen, op hem. Te Diemen moesten de zitplaatsen in de kerk vermeerderd worden, en de deuren in den zomer openstaan, omdat de kerk de menigte niet kon bevatten, doch dit was juist niet een gevolg van het voorgevallene met dit dichtstuk, maar Bosch had zich ook als Prediker eenigen naam verworven. De uit het Engelsch vertaalde geschriften van James Hervey, maakten toenmaals in ons Vaderland grooten opgang, en menig Predikant beijverde zich den verhevenen en bloemrijken stijl van den uitheemschen schrijver, die zoo algemeen bewonderd werd, na te volgen. Onder deze en wel onder de beste navolgers van Herveys stijl, behoorde Bosch. Hoezeer minder dan andere, zijn zijne leerredenen kenbaar door eene overdrevene jagt naar beelden, bloemen en hetgeen men indrukwekkend meende te wezen. Er heerscht een gezwollen stijl in, gepaard met iets hartogtelijks, maar dat toch de onloochenbare kleur draagt van alleen kunstig aangebragt, niet uit het gevoel voortgevloeid te zijn. Intusschen zijn 's mans predikatiën desniettegenstaande verstaanbaar en vrij wat duidelijker, dan die van anderen, die aan hunne zucht voor het gezwollene alle duidelijkheid ten offer bragten.

Bij de komst der Pruissiche troepen in het najaar van 1787 vond hij het geraden, als bekend tegenstander van de Stadhouderlijke regering, zich van zijne standplaats te verwijderen. Na het vertrek dier troepen wilde hij de predikdienst hervatten, doch hij

had nu de wufte volksgunst verloren, en het prediken werd hem door de Dorps-regering ontzegd, waarom hij van den Kerkeraad zijn ontslag verzocht en verkreeg, en zich met der woon naar Amsterdam begaf, alwaar hij met Gerrit Brender à Brandis het Dicht- en Letteroefenend Genootschap oprigtte, hetwelk in korten tijd twee dikke deelen met verzen uitgaf. Doch eene aanzegging bekomen hebbende om Amsterdam binnen vier en twintig uren te verlaten, begaf hij zich eerst naar Durgerdam en vervolgens naar Buiksloot. Na het aanbod van den Prins van Neuwied, die Bosch tot Hofprediker verlangde, te hebben van de hand gewezen, nam hij, in Mei 1790, een beroep naar Poortvliet aan; doch, uit hoofde van zijne politieke gevoelens, werd hij daar van den predikstoel geweerd.

Hij vestigde zich toen te Bergen op Zoom, waar hij een Departement der Maatschappij: Tot Nut van 't Algemeen oprigtte en eene vernieuwde uitgave begon van Vondels Werken, die hij niet voltooide. Vervolgens woonde hij te Zaandam, en vond zijn bestaanmiddel in het schrijven voor den drukpers, tot dat hij bij de omwenteling van 1795 Voorzitter werd der Zaandamsche Munisipaliteit. Van bier begaf hij zich naar Amsterdam, waar hij Secretaris van de Algemeene Wijkvergaderingen, en in 1796 Representant van het Bataafsche volk werd, in welke hoedanigheid hij zich dan ook zeer werkzaam betoonde tot den 12den Junij 1798, toen hij gearresteerd en met andere Representanten op het Huis in 't Bosch gevangen gezet, doch in Augustus weder ontslagen werd; hiermede liep zijne staatkundige loopbaan ten einde. Vruchteloos deed hij nu aanzoek bij het Departementaal Bestuur van Holland om een pensioen als Emeritus Predikant.

Bosch overleed, in de kommerlijkste omstandigheden, den 1sten December 1803, op het buitenverblijf Zeldenrust, aan den Scheveningschen weg, toebehoorende aan den Heer Oosthuysen, die er hem edelmoediglijk huisvesting had verleend. Na zijn overlijden vond men zelfs niet genoeg huisraad, om uit de opbrengst daarvan de kosten van zijne begrafenis goed te maken. De vrijmetselaars loge de Ware Bataven te 's Gravenhage voorzag daarin en deed hem in de Nieuwe kerk te dier stede ter aarde bestellen.

Zonder hem onder de groote Staatsmannen te rekenen, meenen wij hem onder de onbaatzuchtige te mogen rangschikken, en dat hij niet tot die Patriotten behoorden, die minder het welzijn des Lands, dan het voordeel van hunne beurs beoogden, blijkt genoegzaam uit de armoede en het gebrek, waarmede hij op het laatst zijns levens te worstelen had. Onder de dichters verdient Bosch geen hooge plaats.

De voornaamste zijner werken zijn:

De geachtte Euangelie Arbeider en de welgeraden Jongeling geschetst, Amst. 1778.

Leerredenen, 3 deelen. Amst. 1783, 8^o.

De Eigenbaat, een Dichtstuk. Amst. 1785, 8^o.

De vrijheid der drukpers; dichtstuk. Amst. 1787, 8^o.

Leerredenen, 2 deelen. Amst. 1789, 4 stukken, gr. 8^o.

Onze verpligting om tot nut van 't algemeen te werken; dichtstuk, Bergen-op-Zoom, 1791, 8^o met eene plaat.

Onze verpligting om tot nut van 't algemeen te werken en de voordeelen, die daaruit voortvloeijen, Zaandam en Amst. 1794, 8^o.

Redenvoering, over het werk der Goddelijke Voorzienigheid in Nederlands gezegende Staatsomwenteling zigtbaar, eene stof van gejuich en lofzangen voor alle Bataaven, uitgesproken op het Feest ter eere van het Opperweezen. Amst. 1795, 8^o.

Napoleon Buonaparte; lierzang, 2de druk. 's Hage, 1799, gr. 8^o.

De Baatzucht. 's Hage, 1801, gr. 8^o.

Gedichten, 3 deelen. Leyden, 1803, gr. 8^o.

Ook was Bosch medewerker aan sommige staatkundige Tijdschriften, zoo als den Politieken Blixem en Heer Janus Januszoon.

Zijne afbeelding is onderscheidene malen in prent gebragt, als twee malen door Reinier Vinkeles, eens in 4^o en eens in 12^o; voorts door Noach van der Meer in 12^o en eens in schaduwbeeld kl. 8^o.

Zie Vaderl. Hist. ten verv. op Wagenaar, D. XXI. bl. 25, 44, D. XXIV. bl. 47-58, D. XXXI. bl. 110, D. XXXIV. bl. 392, 407, D. XXXV. bl. 99, 100, 119, 267, D. XXXVII. bl. 63, 213, 227, 233, D. XXXVIII. bl. 78, 121, 225 noot, 228, 254, D. XXXIX. bl. 112, 256, 268, D. XL. bl. 25, 181, 188, XLV. bl. 119; C. van der Aa, Geschied. van den Oorl., 1793-1802, D. IV. bl. 32, 33, 191-203; van Abkoude en Arrenberg, Naamreg. van Nederd. Boeken; Algem. Konst- en Letterbode 1803, D. II. bl. 370; Biogr. des Contemp.; Witsen Geysbeek, Woordenb. van Nederd. Dicht.; van Kampen. Vaderl. Karakt., D. II. bl. 710; Biogr. Nation.; (de Jong), Alphab. Naaml. van Boeken; van Kampen, Geschied. der Nederl. Letteren en Wetens., D. II. bl. 484 en 485; Glasius, Godgel. Nederl.; de Navorscher 1852, bl. 52.