Biographisch woordenboek der Nederlanden. Deel 1

[Cornelis van Aerssen]

AERSSEN (Cornelis van), Heer van Sommelsdijk, Plaat, den Bommel en Spijk, een zoon van den later te vermelden François van Aerssen, Heer van Sommelsdijk, en Petronella van Borre, werd geboren in 1602, en was in 1642 beschreven in de Ridderschap van Holland. In 's Lands Krijgsdienst was hij onder anderen Gouverneur van Nijmegen, en in 1650 Kolonel van een Regiment Ruiterij in dienst van den Staat. Hij was een boezemvriend en vertrouweling van Willem II, die niet zelden zijnen raad inriep en opvolgde. Zelfs wil men, dat de Prins, onder anderen op aanraden van Aerssen, tot het besluit gekomen was, om zes Heeren Afgevaardigden der Hollandsche steden in hechtenis te nemen. Of de Prins in de zaak van den aanslag op Amsterdam ook zijnen raad ingenomen heeft, vindt men niet opgeteekend. Zeker gaat het echter, dat Willem II, zoodra de zaak tot rijpheid gekomen was, hem den 20. Julij 1650 te 's Gravenhage bij zich ontbood, en hem bekend maakte, dat hij besloten had Graaf Willem Frederik van Nassau, Stadhouder van Friesland, met eenige ruiterij naar Amsterdam te zenden, waarvan ook onder anderen hij en de bezetting van Nijmegen deel zouden maken. Aersen bragt hierop eenige zwarigheden in, zoo omtrent den verren afstand als wegens de hitte van het jaargetijde, doch maakte anders geene aanmerkingen op het besluit zelf. Drie dagen later, ontving hij van den Prins last, om de troepen te Scherpenzeel, op de Veluwe, op te wachten, en ze vervolgens naar Amsterdam te geleiden; doch alvorens moest hij zich naar Amsterdam, en vandaar naar Scherpenzeel begeven, ten

einde den afstand der dorpen tusschen die beide plaatsen naauwkeurig op te nemen, en in het geleiden van de troepen zich daar naar te schikken. Ingevolge dezen last begaf Aerssen zich den 27. Julij over Leyden naar Amsterdam, en van daar over Abcoude, Baambrugge, Loenen, Vreeland, Kortenhoef, Hilversum, Soest en Leusden naar Scherpenzeel, waar hij den 28 in den namiddag aankwam, en de ruiterij, die door Frederik Graaf van Dona aangevoerd werd, afwachtte. Nadat deze 24 uren later was aangekomen, begaf Aersen zich met hem op weg, ten einde, volgens zijne rekening, den 30 des morgens te vijf ure te Amsterdam te zijn. Door een opkomend onweder, geraakte echter het meerendeel der troepen aan het dwalen, zoodat Aersen slechts met een klein gedeelte ter bestemder tijd voor Amsterdam aankwam. Graaf Willem Frederik, die er reeds was, deed nu den voorslag, om met het volk, dat bij de hand was, 's Prinsen last te volvoeren, en den togt zonder uitstel voort te zetten. De meeste Bevelhebbers beaamden dezen voorslag, doch Aerssen oordeelde, dat men de achtergebleven manschappen diende in te wachten, alzoo de Prins uitdrukkelijk gewild had, dat, om alle wanorde voor te komen, de aanslag met veel volks ondernomen zou worden en het te duchten stond, dat de stads bezetting en burgerij tot het bieden van wederstand zouden aangemoedigd worden, indien men met weinige manschappen ter stad introk; hetwelk gelegenheid zou geven tot dadelijkheden, welke de Prins, zooveel mogelijk, wilde voorkomen hebben. Deze raad werd gevolgd, toen echter de afgedwaalde manschap te half acht ure te Abcoude aankwam zette men den togt voort, doch de aanslag liep, zoo als bekend is, te niet.

Na 's Prinsen overlijden, den 6 November 1650, namen de zaken eenen anderen keer, en men nam ter Vergadering van Holland in beraad, om het gedrag van hen, die deel gehad hadden in den aanslag op Amsterdam, te onderzoeken. Zoodra Aerssen dit vernam, kwam hij te 's Gravenhage, en verscheen, den 16 Julij 1651, in de Vergadering van Gecommitteerden der Staten van Holland, te kennen gevende, dat hij gekomen was, om zich te verantwoorden, indien er iets op hem te zeggen viel. Hij deed daarop, zonder dat men nog eenige beschuldiging tegen hem had ingebragt of voor dat hem iets gevraagd was, een omstandig verslag van het door hem verrigtte bij den togt op Amsterdam, en trachtte daardoor te bewijzen, dat hij onschuldig was in de drie navolgende punten, die hij verstond dat ten zijnen laste zouden worden in het midden gebragt, namelijk; dat hij zou gehandeld hebben tegen zijnen politieken eed; ten tweede, dat hij zou bespied hebben de wallen van Amsterdam, en ten derde, dat hij de verspreider was van het gerucht, als of de stad Amsterdam een verdrag had gesloten met het Parlement van Engeland. Deze uit eigene beweging gedane verklaring en verhaal van dingen, naar welke door niemand gevraagd was, had geheel andere uitwerkselen dan Aerssen verwacht had; want in plaats van

hem te regtvaardigen, ontstond, door de redeneringen daarover gehouden, nieuwe verdenking, waarop Aerssen het noodig oordeelde zich nader te verdedigen, doch desuiettegenstaande zou er waarschijnlijk een vonnis ten zijnen laste gevolgd zijn, indien niet de Staten van Friesland zich met de zaak bemoeid hadden; want daar hij zich beroepen had op den Stadhouder van dat gewest, Graaf Willem Frederik van Nassau, als hebbende van den aanslag op Amsterdam het voorname beleid gehad, deden die Staten den voorslag, om eene algemeene vergiffenis af te kondigen, waartoe eindelijk, den 19 Augustus 1651, werd overgegaan, nadat Aerssen zich verbonden had, zich van alle ambten van regering in Holland te zullen onthouden. Aerssen overleed in 1662 en had bij zijne echtgenoote Lucia Walta acht kinderen verwekt: François van Aerssen, Heer van de Plaat; Cornelis, die wij in het volgende art. zullen behandelen; Petronella getrouwd met Johan van Wevoort, Heer van Ossenberg; Isabella, Gemalin van Hendrik Grave van Nassau, Heer van Ouderkerke, Veldmaarschalk der troepen van den Staat; Henriette, getrouwd met François de Zoete de Laeke; Anna, Maria en Lucia, die zich onder de navolgers van den vermaarden Labbadie schaarden en van welke eene, zich met eenige volgelingen van Labbadie naar Suriname begaf, om er eene kolonisatie te beproeven.

Zie L. v(an) A(itzema), Herstelde Leeuw of discours over 't gepasseerde in de Vereenigde Nederlanden in 't jaar 1650 en 1651; Aitzema, Saken van Staet en Oorlog, bl. 447, 586, 589 en 600; Kok, Vaderl. Woord., D. I. bl. 86-97, en D. XXVII. bl. 222-227; Chalmot, Biogr. Woord., D. I. bl. 27 en 28; van Kampen, Vaderl. Karakterkunde, D. II. bl. 171 en 172.